Το τελευταίο δίμηνο είναι γεγονός ότι η ανθρωπότητα βρέθηκε μπροστά σε ένα φαινόμενο που, οι τελευταίες δύο γενιές τουλάχιστον, δεν γνώριζαν. Μπροστά σε μία πανδημία. Το πρώτο συναίσθημα που όλοι βιώσαμε ήταν αυτό του φόβου. Το άγχος του θανάτου. Ο άνθρωπος είναι το μόνο από όλα τα όντα που έχει ένα πολύτιμο δώρο, αυτό της συνείδησης του εαυτού του. Αυτό όμως έχει και ένα ακριβό κόστος: Η γνώση της θνητότητας. Αυτή η γνώση με την πανδημία ήρθε πιο κοντά. Κι όλο αυτό κινδυνεύει να μεταβληθεί σε έναν τρόμο που εμποδίζει την ευτυχία και την επιτυχία. Κινδυνεύει να ανατρέψει την κατεστημένη μας αντίληψη για τη ζωή: Οτι αυτή είναι μία συνεχής ανοδική σπείρα προς ένα όλο και καλύτερο μέλλον. Σε πολλούς από εμάς δημιουργήθηκε η αίσθηση του αναχωρητισμού. Της απομάκρυνσης από την κοινή ζωή και δράση. Κατά τη φράση του Νίτσε, «Οταν είμαστε κουρασμένοι, μας επιτίθενται ιδέες τις οποίες είχαμε πριν από πολύ καιρό κατατροπώσει».
Το δεύτερο συναίσθημα που νιώσαμε είναι αυτό του αιφνιδιασμού, της μεγάλης έκπληξης. Γνωρίζουμε ότι από τότε που οι άνθρωποι ζουν σε οργανωμένες κοινωνίες, οι επιδημίες και οι λοιμώδεις νόσοι ήταν ο μεγαλύτερος εχθρός της ανθρωπότητας. Οι άνθρωποι της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα ήξεραν ότι ανά πάσα στιγμή μπορούσε να ξεσπάσει μία επιδημία και να ξεκληριστεί όλη η οικογένειά τους. Ο Μαύρος Θάνατος που ξεκίνησε το 1330 στην Κεντρική Ασία από τσίμπημα ψύλλων, αφάνισε μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα περίπου το 1/4 του πληθυσμού της τότε Ευρασίας δηλ. μέχρι και 200 εκατομμύρια ανθρώπους. Ο ιός της ευλογιάς που εμφανίστηκε το 1520, σκότωσε περίπου 20 εκατομμύρια ανθρώπους στο Μεξικό, ενώ άλλες ασθένειες όπως ο τυφοειδής πυρετός, η ελονοσία, η ιλαρά κ.ά. σχεδόν αφάνισαν ολόκληρες πόλεις έως τις αρχές του 20ού αι. Τον Ιανουάριο του 1918 στρατιώτες στα χαρακώματα της βόρειας Γαλλίας άρχισαν να πεθαίνουν κατά χιλιάδες από ένα εξαιρετικά επιθετικό στέλεχος του ιού της γρίπης, που ονομάστηκε «ισπανική γρίπη». Μέσα σε ένα χρόνο αυτή η πανδημία σκότωσε έως και 50 εκατομμύρια ανθρώπους όταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σκότωσε 40 εκατομμύρια σε τέσσερα χρόνια.
Γνωρίζαμε, όμως, και βλέπαμε ότι χάρη στα σύγχρονα και σημαντικά επιτεύγματα της ιατρικής, οι επιδημίες είχαν δραστικά μειωθεί κι αυτό φάνηκε στην καθοριστική αντιμετώπιση της ευλογιάς, του SARS το 2003, της γρίπης των πτηνών το 2005, της γρίπης των χοίρων το 2009, του έμπολα το 2014. Σε αυτό προφανώς συνέβαλε η συσσώρευση στους ειδικούς γνώσης και εμπειρίας που οδηγούν στον σχεδιασμό πιο αποτελεσματικών φαρμάκων και θεραπειών.
Για τον λόγο αυτό, είναι γεγονός, ότι πολλοί προβληματιστήκαμε όταν στα μέσα του Μαρτίου κηρύχθηκε διεθνώς αυτή η πανδημία, της COVID-19, και μάλιστα τη στιγμή που από επίσημα επιστημονικά χείλη αναφερόταν ότι πάνω από το 90% του πληθυσμού, σε περίπτωση που νοσήσει, θα είχε από καθόλου έως και ελαφρά συμπτώματα. Ιδιαίτερα βέβαια προβληματιστήκαμε όταν είδαμε στις 15.1.2020 αναρτημένη στην ιστοσελίδα του ΠΟΥ την επίσημη θέση ότι, έπειτα από έρευνες των αρμόδιων κινεζικών αρχών, δεν προέκυψαν ξεκάθαρα στοιχεία μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο. Τη στιγμή που ήδη υπήρχαν διατυπωμένες απόψεις τοπικών επιστημόνων ότι ο συγκεκριμένος ιός μεταδίδεται πολύ εύκολα. Είναι δυνατόν να υπάρχει σκοπιμότητα στον τρόπο λειτουργίας αυτού του διεθνούς Οργανισμού; Επειτα, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι χώρες όπως η Ινδία ή χώρες της Αφρικής, όπου δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι διαβιούν στους δρόμους και τα πεζοδρόμια υπό άθλιες υγειονομικές συνθήκες, δεν έχουν πληγεί σημαντικά από αυτόν τον ιό. Σαν να πρόκειται για έναν ιό μόνο των ανεπτυγμένων χωρών. Πιστεύουμε όμως ότι η επιστήμη σύντομα θα απαντήσει στα ερωτήματα αυτά.
Δεν υπάρχει, παρ’ όλα αυτά, αμφιβολία ότι στις μέρες της καραντίνας καταγράφηκαν και πρωτόγνωρα θετικά συναισθήματα. Αυτός ο άλλος τρόπος λειτουργίας της ανθρωπότητας, μας έδειξε πράγματα που δεν θα μπορούσαν αλλιώς να εμφανιστούν. Μειώθηκε δραστικά η ρύπανση του περιβάλλοντος από την ακινησία των ΜΜΕ. Μειώθηκαν οι πολεμικές διαμάχες και συρράξεις. Είδαμε όλοι μία όντως υποδειγματική λειτουργία του πολιτικού μας συστήματος το οποίο ενωμένο αντιμετώπισε αυτό το πρωτόγνωρο, για εμάς, φαινόμενο. Και έτσι πρέπει να λειτουργήσει και στη συνέχεια για να επουλωθούν οι πληγές που άφησε η κρίση στην κοινωνία. Και για να έρθω και στα «χωράφια μου», είδαμε και μία δραστική μείωση της εγκληματικότητας. Οι επίδοξοι, ληστές, κλέφτες κ.ά. εγκληματίες σχεδόν εξαφανίστηκαν. Αλλά το ίδιο και οι τρομοκράτες. Σε μία τελευταία δίκη που είχα παραστεί, ο λαλίστατος, κατά τα άλλα, κατηγορούμενος για τρομοκρατικές πράξεις δεν εμφανίστηκε, προφανώς για να μην «κολλήσει» τον ιό. Μακάρι αυτή η αυτοεκτίμηση της αξίας της ζωής του να γίνει στο μέλλον για αυτόν και τους ομοίους του, εκτίμηση της ζωής και των άλλων συνανθρώπων τους. Να αντιληφθούν ότι η πραγματική επανάσταση γίνεται μέσα στο μυαλό μας και μόνο με την Παιδεία.
Από τότε που υπάρχουν στοιχεία για τον άνθρωπο προκύπτει ότι οι άνθρωποι ήταν πάντα συνδεδεμένοι. Είχαμε πάντα την ανάγκη να ανήκουμε, μέσα από μόνιμες και έντονες σχέσεις. Αυτές οι σχέσεις ήταν αναγκαίες για την ευτυχία μας. Η πνευματική ελίτ της χώρας καλείται τώρα όσο ποτέ άλλοτε να κάνει το καθήκον της. Να προσφέρει στους πολίτες τις καλές της ιδέες. Να τους ξαναδώσει ταυτότητα και κατεύθυνση. Και για να χρησιμοποιήσω και μία φρασεολογία των ημερών, οι καλές ιδέες ακόμη και οι πολύ δυνατές σπάνια αρκούν σε μία και μόνο ένεση. Είναι απαραίτητο να δώσει κανείς επαναληπτικές δόσεις.
Η τελευταία μας εμπειρία πρέπει να είναι μία αφυπνιστική εμπειρία. Πρέπει να είμαστε, όσο περισσότερο μπορούμε, ο εαυτός μας. Και να μοιραζόμαστε με τους άλλους αυτό που είμαστε. Η τελευταία κρίση έδειξε ότι θεσμοί που ήταν πάντα σεβαστοί από τους ανθρώπους, είναι σαν το αλάτι που δεν χάνει ποτέ τη γεύση του. Το διαρκές εν μέσω του μεταβαλλόμενου. Για κανένα λόγο δεν πρέπει να αρνηθούμε το δάνειο της ζωής, έχοντας στο μυαλό μας το χρέος του θανάτου. Συνεχίζουμε!
* Ο κ. Βασίλης Φλωρίδης είναι εισαγγελέας Εφετών.
