Το βήμα αλληλεγγύης που άλλαξε την Ευρώπη: Στους τρεις μήνες διαχείρισης μιας πρωτόγνωρης κρίσης σε όλες της τις διαστάσεις, την υγειονομική, τη δημοσιονομική, την οικονομική και την κοινωνική, η Ευρώπη αποφάσισε να επιδείξει αλληλεγγύη, παρά τις διαφωνίες. Διαψεύδοντας όλες τις προσδοκίες, σε αυτήν την κρίσιμη στιγμή της ιστορίας της, έκανε ένα αποφασιστικό βήμα προς την κατεύθυνση μιας γενναιόδωρης, αυτόνομης και ανεξάρτητης Ενωσης, ανήσυχης για τα στρατηγικά της συμφέροντα και τη θέση της στον κόσμο. Η COVID-19 συγκλόνισε, αν όχι τις διαφορές μας –είναι εξάλλου αναπόσπαστο κομμάτι του κοινού πολιτισμικού μας πλούτου– σίγουρα την έννοια της συμβίωσης και των κοινών μας αξιών. Η Ευρώπη, φυσικά, επικρίθηκε και διακωμωδήθηκε. Στις πρώτες μέρες της πανδημίας, τα σύνορα έκλεισαν με την ελπίδα της προστασίας των πολιτών μας, στερώντας τους όμως την ελευθερία μετακίνησης. Προκλήθηκαν προβλήματα στη μεταφορά προμηθειών. Η αναζήτηση μασκών και αναπνευστήρων ενίοτε εμφανίστηκε ως διένεξη. Η διασπορά λειτουργιών και αποθεμάτων, η έλλειψη συντονισμού και το θέαμα της διχόνοιας αποτέλεσαν βούτυρο στο ψωμί των ευρωσκεπτικιστών. «Η άσχημη Ευρώπη». («La brutta Europa»). Αυτός ήταν ο τίτλος της εφημερίδας La Repubblica στις 27 Μαρτίου και συμπύκνωσε την απόγνωση της Ιταλίας στο απόγειο της κρίσης του κορωνοϊού. Υποκύπτοντας στον πειρασμό της λογικής «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», ήταν η ήπειρος έτοιμη να διασπαστεί, καταφέροντας το τελικό χτύπημα στο πνεύμα των συνθηκών και της σύγκλισης των «27»; Ακριβώς το αντίθετο συνέβη. Με την ισχύ της ενιαίας αγοράς που αιφνιδιάστηκε από μια πανδημία που ουδείς μπορούσε να προβλέψει, όπως άλλωστε έγινε και στην Κίνα και τις ΗΠΑ, η Ευρώπη ανέρρωσε δυναμικά.
Στο πεδίο αρχικά, όπου ό,τι κι αν πιστεύει κανείς, γρήγορα έδειξε μια απίστευτη ικανότητα δράσης και ταχύτητας. Στην οικονομική και δημοσιονομική σφαίρα, όπου η αντίδραση των χωρών-μελών, της ΕΚΤ και της Κομισιόν προς όφελος της ρευστότητας αποδείχθηκε καίρια. Με πλήρη επίγνωση τι διακυβεύεται, οι Ευρωπαίοι κάλεσαν την Κομισιόν να συντονίσει τα δικαιώματα των χωρών-μελών στον τομέα της υγείας. Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις κινητοποιήθηκαν για να παραγάγουν μάσκες και προστατευτικό εξοπλισμό, που είναι στρατηγικής σημασίας για τη μάχη κατά του ιού.
Η ήπειρός μας έχει τώρα τη δυνατότητα να είναι αυτάρκης. Πάλι, κατόπιν παρότρυνσης της Κομισιόν, η Ευρώπη ανέλαβε να καταπολεμήσει την εμφάνιση περίπου 30 εθνικών περιορισμών στην ελεύθερη διακίνηση προσωπικού προστατευτικού εξοπλισμού, φαρμάκων, τροφίμων και πρώτων υλών, που στην πραγματικότητα δεν προστάτευαν κανέναν και παρέλυαν τους πάντες. Χάρη στον διάλογο μεταξύ Ευρωπαϊκής Επιτροπής και χωρών-μελών, οι περισσότεροι περιορισμοί ήρθησαν ταχύτατα. Το ελεύθερο εμπόριο και ο προστατευτικός ρόλος της εσωτερικής αγοράς κυριάρχησαν. Μια άλλη μεγάλη δράση ήταν ο επαναπατρισμός, συχνά δύσκολος, πάνω από 600.000 Ευρωπαίων που είχαν παγιδευτεί στο εξωτερικό. Οπου κι αν βρίσκονταν οι Ευρωπαίοι συμπολίτες μας ευεργετήθηκαν από την αμέριστη προσοχή και την έκτακτη συνδρομή της Ενωσης.
Μια πρωτόγνωρη ανταπόκριση σε μια μεγάλη κρίση: Εφαρμόζοντας τις ίδιες σημαντικές αρχές στη διάσωση του βιομηχανικού ιστού και τη μάχη κατά της ανεργίας, η Ευρώπη ήρθη πάνω από την απλή υποχρέωση επανεκκίνησης της οικονομίας. Αναγκάστηκε να φανταστεί μια κοινή δράση, βασισμένη σε τρία αξιώματα:
Πρώτον, καμία χώρα δεν πρέπει να εξαιρεθεί. Δεύτερον, καμία οικονομία να μη γίνει μεμονωμένο θύμα της πανδημίας. Και τρίτον, όλα τα κράτη-μέλη να έχουν με αντίστοιχες διαδικασίες πρόσβαση στο χρέος που έχουν ανάγκη για να χρηματοδοτήσουν το σχέδιο ανάκαμψής τους.
Η υπερχρέωση των «27» δηλαδή της εσωτερικής αγοράς στο όνομα του κοινού καλού: κάτι τέτοιο ήταν απολύτως αδιανόητο πριν από τρεις μήνες! Ο πρόεδρος Μακρόν και η καγκελάριος Μέρκελ ανέλαβαν μια πρωτοβουλία που άλλαξε την πορεία της ιστορίας, δίνοντας νέα ώθηση στο σχέδιο ανάκαμψης που συμφωνήθηκε στις 21 Ιουλίου στο όνομα του γενικού συμφέροντος.
Το σχέδιο θα μπορούσε να είναι ακόμη πιο φιλόδοξο για την πανευρωπαϊκή απήχησή του. Εκτός όμως από την αλλαγή της φύσης καθεαυτής της Ενωσης, προσφέρει την ευκαιρία για την οικοδόμηση μιας πιο ανταγωνιστικής, βιώσιμης, ανθεκτικής και συμπεριληπτικής Ευρώπης, στην υπηρεσία των πολιτών της. Πρέπει να αδράξουμε την ευκαιρία χωρίς καθυστέρηση.
Οικοδομώντας το αύριο: Δεν έχουμε ωστόσο τελειώσει με την COVID-19. Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τους κοινούς κινδύνους, η κρίση ζητεί από την Ευρώπη να είναι εξοπλισμένη με τη δυνατότητα διαχείρισης και αντίδρασης, καθώς και την εξασφάλιση των μέσων και της εξουσιοδότησης. Αυτός ο μηχανισμός, σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, καθιστά δυνατή την ταχεία συνεργασία και τον συντονισμό των αποφάσεων μεταξύ των χωρών. Η εγκαθίδρυση στρατηγικών αποθεμάτων είναι μια επείγουσα αποστολή. Παράλληλα θα μπορούσαμε να διασφαλίσουμε την εναρμόνιση των συστημάτων υγείας μας, συνδέοντας νοσοκομεία ή χρησιμοποιώντας δεδομένα για την υγεία των πολιτών, υπό αυστηρές προϋποθέσεις και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ολα αυτά είναι στρατηγικοί στόχοι. Σε εκατό μέρες η Ευρώπη άλλαξε περισσότερο από ό,τι σε 30 χρόνια. Ομως τα εύθραυστα σημεία της, οι γεωγραφικές, οικονομικές και κοινωνικές ανισορροπίες της παραμένουν. Οσο εντυπωσιακή κι αν είναι η εκκίνηση, μπορεί να αποδειχθεί βραχύβια. Τώρα απαιτεί δουλειά για την οικονομική και γεωπολιτική κυριαρχία της ηπείρου. Θα επανέλθουμε.
* Ο κ. Τιερί Μπρετόν είναι επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς της Ευρωπαϊκής Ενωσης.