Ευστάθιος Λιακόπουλος: «O Αρκαδικός μου κύκλος – Μια διαχρονική μυθιστορία». Εκδόσεις «Εσοπτρον», 2002, σελ. 424.
O Στάθης Λιακόπουλος, συγγραφέας και του βιβλίου «Τα Ορφικά Μυστήρια και η Αρχαία Ελληνική Μεταφυσική», μέσα από μακρά, κακοτρόχαλη πνευματική πορεία ελείανε στιλπνά τον λίθο της ψυχής του και κατέληξε στον Βουδισμό. Δεν πέφτει σε κανέναν λόγος να τον κρίνει γι’ αυτό, αλλά πιστεύω στην εγκυρότητα του αρχαιοελληνικού αξιώματος «οδού υπαρχούσης ατραπόν μη ζητείτε». Ποια είναι η οδός και ποια η ατραπός το ξέρει ο ίδιος πολύ καλά. Αλλά όπως «τα βιβλία έχουν τη μοίρα τους» έτσι και οι άνθρωποι και η πορεία τους (πρακτική και θεωρητική, εξωτερική και εσωτερική) έχουν τη δική τους μοίρα. Γι’ αυτό, ως προς το εσωτερικό -μυστικιστικό μέρος του παρόντος έργου, θα ευλαβηθούμε και δεν θα κάνουμε, ως εκ παρέργου, «τα πάντα τοις πάσι ρητά». Θα περιοριστούμε στο εξωτερικό βιογραφικό και λογοτεχνικό μέρος, που είναι εξίσου αξιοθαύμαστο.
Και τις δύο Αρκαδίες, τον φυσικό τόπο και το γεωγραφικό τοπίο αφενός και τον μεταφυσικό τόπο και το πνευματικό τοπίο αφετέρου, ο συγγραφέας, Αρκάς την καταγωγή, τις υπηρετεί εξίσου ταπεινά και ευσυνείδητα και μας τις εμπιστεύεται απολαυστικά. Στην αρχή του πρώτου κεφαλαίου με τον δηλωτικό τίτλο «Μια τυχαία επαναγέννηση» αγκιστρωνόμαστε στέρεα από την εξής παράγραφο: «Εμφανίστηκα σε αυτόν τον κόσμο, όπως όλοι μας, κάτω από κάποιες συγκλίνουσες συνθήκες. Γεννήθηκα τη χρονιά του κινέζικου Δράκοντα, στον συμβατικό αστερισμό των Ιχθύων, τον αρχαίο ελληνικό μήνα Ανθεστηριώνα και επτά ημέρες ακριβώς πριν από την εαρινή ισημερία. Ισως αυτός να είναι ένας από τους λόγους, για τους οποίους ποτέ δεν κατάφερα να εξοικειωθώ με την επικαλυπτικά σωρευμένη αυτή αστρολογία».
Αυτό όλο ένας αγρότης ή βοσκός από την πραγματική Αρκαδία θα το έλεγε: «Γεννήθηκα στις 14 Μαρτίου του έτους τάδε». Τόσο απλά. Αλλά ποιος θα συνέχιζε να διαβάζει μια αυτοβιογραφία που θα άρχιζε έτσι; (O παλιός Πρόεδρος της Αμερικής, ο Αϊζενχάουερ, με απλοϊκότητα και ευφυΐα λεγεωνάριου, είχε δηλώσει για τον διανοούμενο ότι «είναι ο άνθρωπος που για να πει οτιδήποτε χρειάζεται πολύ περισσότερα λόγια από έναν κοινό άνθρωπο». O Χοίρος Ναπολέων βέβαια της «Φάρμας των ζώων» του Τζορτζ Οργουελ θα ενθουσιαζόταν και θα τον επευφημούσε: «τέσσερα πόδια καλό, δύο πόδια κακό!».) Ακολουθεί ένας βουερός ποταμός γοητευτικών καταθέσεων για τα παιδικά, μαθητικά και εφηβικά χρόνια στο Μαίναλο και την Τρίπολη. Κάπου αυτό πάει να γίνει τοπικισμός και πατριδογνωσία, αλλά όχι. Το να μιλάει ο ίδιος για τον εαυτό του αντικειμενοποιείται και πνευματοποιείται τόσο θελκτικά, ώστε νιώθεις συνεχώς παρούσα την άλλη Αρκαδία, το πνευματικό τοπίο του «Et iArcadia ego» του Βεργίλιου («10η Εκλογή»). Αυτό έγινε έκτοτε τόσο δημοφιλές, ώστε σήμερα σε μεγάλα διεθνή λεξικά να το θεωρούν αδέσποτο οι άμοιροι κλασικής παιδείας λεξικογράφοι (βλ. π.χ. «The Oxford Dictionary of Quotations»). Δείγματα κεφαλαίων με αμφίσημη Αρκαδία: «H Τρίπολη και ο κόσμος», «O Πέτρος και ο λύκος», «Πάπιγκο», «Το ελληνικό καφενείο», «O πειρασμός του Αγίου Αντωνίου», «H πανέμορφη γιαγιά Λεούσα». Δείγματα κεφαλαίων με την Αρκαδία ως αμιγώς πνευματικό τοπίο: «Τρεις ωδές στον απόηχο του Πινδάρου». «H δήλη ημέρα», «O φοίνικας, ο απόγονος και ο λωτός». «Οι τρίτωνες και τα δελφίνια» και «O πολύτιμος δάσκαλος».
Εδώ ο Λιακόπουλος είναι στα καλύτερά του. Με τρόπο που θυμίζει κάπως τον Καζαντζάκη, όταν γράφει για την Κρήτη (πλην του ύφους και του ιδιωματικού λεξιλογίου), γίνεται ένα είδος «Καζαντζάκη του Μωριά», λιγότερο τιτανικός, αλλά περισσότερο φιλοσοφημένος. Δικαιώνει αβίαστα τη μοναδικότητα του πνευματικού τοπίου, του επί της γης παραδείσου του ποιμενικού βίου, το παγκόσμιο σύμβολο της βουκολικής αμεριμνησίας και του έρωτα, τον (ου)τόπο του Απόλλωνα και του Πάνα – το μυθικό τοπίο της απόλυτης ελευθερίας, που ενέπνευσε γενναιόδωρα την ποίηση, τη μουσική και τη ζωγραφική (μέχρι τη Χρυσή εποχή της «Ολλανδικής Αρκαδίας»). Οπως ο ξενιτεμένος στη Ρώμη Μεγαλοπολίτης ιστορικός Πολύβιος, που μαρτυρώντας ότι οι κάτοικοι της Αρκαδίας από πολύ μικρή ηλικία καλλιεργούσαν με πάθος το τραγούδι και οργάνωναν τακτικούς μουσικούς αγώνες, έκανε αργότερα τον Βεργίλιο, γύρω στα 40 π.Χ. να «ανακαλύψει» τη βουκολική Αρκαδία και να την οδηγήσει στην κορυφή των πνευματικών τοπίων της λογοτεχνίας, έτσι και ο Σ. Λ. με το βιβλίο του αυτό μπορεί να εμπνεύσει έργα υψηλής τέχνης από τωρινούς καλλιτέχνες, υπό τον μόνο όρο ότι το βιβλίο θα διαβαστεί και θα διαδοθεί – αλλιώς το star-system θα το φονεύσει διά της σιωπής. O Ανδρέας Παναγόπουλος είναι καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
Οι φωτογραφίες, τραβηγμένες την τελευταία πενταετία, απεικονίζουν τη Μάνη που είναι πια ετοιμόρροπη ως οικιστικό σύνολο και ως αυτό που ήταν, μια Μάνη που όσοι τη γνώριζαν πριν από λίγες δεκαετίες ακόμη θα τη θυμηθούν εισπνέοντας την ευωδιά που η πετραία γη της αναδίνει, μια και η Φύση υπήρξε φειδωλή στην επιφάνειά της.