Μέχρι τώρα η Ολλανδία προσέλκυε τουρίστες για τα λουλουδιασμένα λιβάδια της και για την υπέροχη ατμόσφαιρα των πόλεών της. Ισως στο μέλλον προστεθεί ακόμα ένας λόγος: Ο τουρισμός θανάτου! Οσο μακάβριο κι αν ακούγεται τίποτα δεν αποκλείεται, καθώς η Ολλανδία έγινε η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που τελεσίδικα έθεσε σε εφαρμογή την ευθανασία από την 10η Απριλίου. Η διαδικασία που προβλέπεται βέβαια δεν είναι καθόλου απλή. Ο ασθενής πρέπει να πάσχει από ανίατη ασθένεια, να υποφέρει αβάσταχτα, χωρίς περιθώρια βελτίωσης. Επίσης, πρέπει να έχει υποβάλλει ο ίδιος γραπτή αίτηση ευθανασίας. Την κατάστασή του πρέπει να έχουν βεβαιώσει δύο γιατροί. Επιπλέον, προβλέπεται και επιτροπή αποτελούμενη από γιατρό, δικηγόρο και ειδικό ιατρικής δεοντολογίας, η οποία θα εξετάζει κάθε περίπτωση και θα μπορεί να απευθύνεται στις εισαγγελικές αρχές εάν υπάρχει αμφισβήτηση. Η συγκεκριμένη νομοθετική ρύθμιση πάντως έρχεται σαν επιστέγασμα μιας ήδη εφαρμοσμένης πρακτικής. Μελέτες αναφέρουν ότι μόνο μέσα στο 2000, οι Ολλανδοί γιατροί έχουν κάνει χρήση ευθανασίας (είτε ενεργητικής μορφής, δηλαδή με τη χορήγηση φαρμάκων που οδηγούν στο θάνατο, είτε παθητικής, με την άρση της υποστήριξης της ζωής του ασθενούς) σε 2.123 ανθρώπους, στην πλειοψηφία τους καρκινοπαθείς.
Με έκδηλη ικανοποίηση υποδέχτηκαν αυτό το βήμα οι οπαδοί της ευθανασίας σε όλη την Ευρώπη, υποστηρίζοντας ότι ο κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα σε έναν αξιοπρεπή θάνατο και δεν μπορεί να είναι υποχρεωμένος να υπομένει μια παρατεταμένη κατάσταση αφόρητων πόνων ή πλήρους ανημπόριας, χωρίς προοπτική ανάκαμψης. Το βρετανικό Ανώτατο Δικαστήριο επέτρεψε σε γυναίκα που έπασχε από ανίατη ασθένεια να αποφασίσει πότε θα θέσει τέρμα στη ζωή της. Υποστηρικτές της ευθανασίας υπάρχουν και στην Ελλάδα. Ο καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής, Γιάννης Τούντας, υποστηρίζει το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής, με σεβασμό πάντα προς τους υπολοίπους κι αναρωτιέται: «Ποιος λόγος υπάρχει να κρατάς έναν άνθρωπο στη ζωή με τεχνητή αναπνοή, όταν δεν υπάρχει ελπίδα αναστροφής της κατάστασης;».
Τι λένε οι γιατροί
Ρεύμα υπέρ της ευθανασίας λοιπόν; Αφού αποτύχαμε να κατακτήσουμε πλήρως το δικαίωμα σε μια αξιοπρεπή ζωή, πάμε να κατοχυρώσουμε -τουλάχιστον- το δικαίωμα σε ένα αξιοπρεπή θάνατο; Κι όμως τα πράγματα δεν είναι μονοσήμαντα, καθώς υπάρχουν και εντονότατες αντιδράσεις, οι οποίες δεν περιορίζονται στους θρησκευτικούς ή συντηρητικούς κύκλους. Οι Εκκλησίες βέβαια είναι φανατικά αντίθετες («ύβρη κατά του Θεού» χαρακτήρισε η Διαρκής Ιερά Σύνοδος την απόφαση της Ολλανδίας), αλλά οι πιο σημαντικές αντιδράσεις προέρχονται από τον ιατρικό κόσμο. Ο Παγκόσμιος Ιατρικός Σύλλογος θεωρεί ότι οποιαδήποτε μορφή ευθανασίας αντίκειται στην ιατρική ηθική, ενώ καταδίκασε σχεδόν ομόφωνα (με τη διαφοροποίηση μόνο του Ολλανδού εκπροσώπου) την ολλανδική πρωτοβουλία. Ανάλογο είναι το κλίμα και ανάμεσα στην ελληνική ιατρική κοινότητα. Πολλοί γιατροί θεωρούν ότι με την ευθανασία παραβιάζεται το θεμέλιο της ιατρικής φιλοσοφίας, δηλαδή ο όρκος του Ιπποκράτη που ρητά αναφέρει: «να μη δώσω ποτέ σε κανέναν, έστω κι αν μου το ζητήσει, θανατηφόρο φάρμακο, ούτε να δώσω ποτέ τέτοια συμβουλή». Αλλοι υπογραμμίζουν ότι ξεθεμελιώνεται πλήρως η ιατρική αντίληψη που οικοδομήθηκε μετά την κτηνωδία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και αποτυπώθηκε στην Διακήρυξη της Γενεύης το 1948. «Ο καθένας έχει το δικαίωμα στη ζωή», «κανένας γιατρός δεν επιτρέπεται να πειραματίζεται ή να σκοτώνει ανθρώπινες υπάρξεις», τονίζει η Διακήρυξη. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές ιατρικές ή άλλες ενώσεις που αντιτίθενται στην ευθανασία κάνουν αναφορά στα προγράμματα ευθανασίας των ναζί, με τα οποία εξοντώθηκαν χιλιάδες ανάπηροι και άτομα με νοητικά προβλήματα.
Φρικτή επιλογή
Εναντίον της ευθανασίας έχουν ταχθεί και εκπρόσωποι του εναλλακτικού χώρου που συχνά φέρεται να υποστηρίζει ανάλογες λογικές. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του προεδρικού υποψηφίου των Πρασίνων των ΗΠΑ, Ραλφ Νέιντερ, ο οποίος ανοίγει και μία άλλη οπτική. Αποδοκιμάζοντας τη νομιμοποίηση της ευθανασίας στην Πολιτεία του Ορεγκον, τόνισε «ότι υπάρχει μεγάλος κίνδυνος μια σειρά γιατροί και μάνατζερ του συστήματος περίθαλψης να ωθήσουν ασθενείς στην οδό της ευθανασίας για να μειωθεί το κόστος περίθαλψης των ανίατων ασθενειών», το οποίο είναι εξαιρετικά μεγάλο. «Είναι ανελέητο να οδηγούνται άνθρωποι στο θάνατο, επειδή δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά οι πόνοι τους», συμπληρώνει. Την αντίθεσή τους να χρησιμοποιηθεί ο θάνατος ως το τέλειο -και τελικό- αναλγητικό, έχουν εκφράσει και πολλοί Ελληνες γιατροί. Ο ιατρός -ακτινολόγος κ. Σάββας Μάτσας χαρακτηρίζει «φρικτή επιλογή την ευθανασία» και τονίζει ότι «καθήκον του γιατρού είναι να δώσει τη μάχη για τη ζωή μέχρι το τέλος». Σημειώνει μάλιστα ότι «το πέρασμα από την Ιατρική της Υγείας στο μάνατζμεντ της περίθαλψης εγκυμονεί τρομερούς κινδύνους. Πρόσφατα, δημιουργήθηκε αναστάτωση στο ιατρικό συνέδριο της Βρετανίας, λόγω της επιβράβευσης με μπόνους γηριατρικών ιδρυμάτων που παρουσίασαν μείωση των εξόδων τους. Σε πολλά απ’ αυτά όμως, παρουσιάστηκε επιτάχυνση της «εξόδου», δηλαδή του θανάτου των γερόντων»!
Σύγχρονος Καιάδας
Οργανώσεις ατόμων με ειδικές ανάγκες, όπως αυτή με τον έκδηλο τίτλο «Οχι νεκροί ακόμα!», καταγγέλλουν ότι αρκετά νοσοκομεία στις ΗΠΑ αρνούνται να δεχτούν και να περιθάλψουν άτομα που κρίνουν ότι δεν υπάρχει περιθώριο βελτίωσης της κατάστασής τους. Μήπως ανοίγει η τρομακτική πόρτα ενός σύγχρονου Καιάδα, που το ρόλο των Θεών θα παίζουν ο πλεονασματικός ισολογισμός του νοσοκομείου, το συμφέρον της ασφαλιστικής εταιρείας ή τα ταπεινότερα κίνητρα των συγγενών;
Ο κ. Τούντας θεωρεί υπερβολικές αυτές τις ανησυχίες, αφού «η απόφαση του ατόμου έχει να κάνει με τη ζωή του και δεν μπορεί παρά να παρθεί με εξαιρετική προσοχή». Ο κ. Τούντας υποστηρίζει μάλιστα ότι για να διασφαλισθούν οποιεσδήποτε παρενέργειες «πρέπει να τεθούν δύο αυστηρές προϋποθέσεις, οι οποίες μάλιστα να ικανοποιούνται ταυτόχρονα: Πρώτο, το να δηλώσει υπεύθυνα και γραπτά ο ασθενής ότι επιθυμεί να μπει σε αυτή τη διαδικασία και μάλιστα σε βεβαιωμένες συνθήκες διαύγειας, ψυχραιμίας και λογικής. Δεύτερο, να υπάρχει η συμφωνία του ιατρικού παράγοντα ότι η επιστήμη δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα στη συνέχεια».
Παρ’ όλα αυτά, η απόφαση δεν είναι εύκολη. Αλήθεια, πώς μπορεί κάποιος να βρίσκεται σε κατάσταση διαύγειας όταν υποφέρει από αφόρητους πόνους και δεν ακολουθεί μία παρηγορητική θεραπεία; Ή όταν βρίσκεται σε κατάσταση κοινωνικής περιθωριοποίησης και χαμηλής αυτοεκτίμησης; Ακόμα και το μη αναστρέψιμο της κατάστασης τίθεται υπό συζήτηση. Και όχι μόνο βιολογικά, αλλά και ψυχολογικά. Στην πρόσφατη συζήτηση στη Βρετανία για το αίτημα της κατάκοιτης Μις Β (όπως αναφερόταν στα ΜΜΕ για να μην παραβιαστεί η ανωνυμία της) να επιλέξει τη στιγμή του θανάτου της, παρενέβη ο 43χρονος γιατρός Ιαν Μπάσνετ, ο οποίος είναι επίσης παράλυτος από τους ώμους και κάτω, για 17 ολόκληρα χρόνια. «Στην αρχή ήθελα να πεθάνω. Τώρα είμαι ευτυχής που δεν το έπραξα», δήλωσε.
Σίγουρα δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις. Ο κ. Τούντας τονίζει ότι «το πρόβλημα της ευθανασίας δεν είναι ένα εύκολο θέμα. Είναι λεπτό και πολύπλοκο. Θα χρειασθεί συζήτηση και διερεύνηση. Αλλά η νομιμοποίησή της στην Ολλανδία μας δίνει τη δυνατότητα να διερευνήσουμε τυχόν προβλήματα που θα δημιουργούνται».
Η επέκταση πάντως της κουλτούρας του θανάτου μπορεί να οδηγήσει σε τρομερά αποτελέσματα. Στην Ολλανδία ήδη συζητείται εάν πρέπει να συνταγογραφούνται τα λεγόμενα «χάπια αυτοκτονίας» σε άτομα μεγάλης ηλικίας, ακόμα κι αν αυτά δεν πάσχουν από κάποια καταληκτική ασθένεια αλλά απλώς νιώθουν αποφασισμένα να πεθάνουν!