Το σκοτάδι είχε ήδη πέσει πυκνό στα γύρω βουνά και οι σταγόνες της βροχής χτυπούσαν αδιάκοπα το μπροστινό τζάμι του μικρού λεωφορείου στο οποίο επέβαινε η ολιγομελής αποστολή των ξένων δημοσιογράφων, όταν ξεπρόβαλαν τα φώτα της γραφικής πόλης, όπου γράφτηκε μία από τις πλέον τραγικές ιστορίες του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου πολέμου. Περπατώντας στα μικρά, πλακόστρωτα στενά του Μόσταρ και παρατηρώντας τον τρόπο με τον οποίο η αυστροουγγρική αρχιτεκτονική των κτιρίων συνυπάρχει αρμονικά με τους μιναρέδες των μουσουλμάνων και τους τρούλους των καθολικών, καθώς και των ορθόδοξων εκκλησιών, δεν μπορεί κανείς παρά να προσδώσει στη μικρή αυτή πόλη τον τίτλο του πολυπολιτισμικού στολιδιού.
Η γέφυρα
Λίγα λεπτά αργότερα και ενώ διασχίζουμε την περίφημη μεσαιωνική γέφυρα Στάρι Μοστ, που χτίστηκε στις όχθες του ποταμού Νερέτβα, ο Ιταλός συνάδελφος αφήνει το βλέμμα του να περιπλανηθεί στα ερείπια των πολυκατοικιών και μονολογεί στη μητρική του γλώσσα για τη φρίκη του πολέμου και τη φύση του ανθρώπου. «H πέτρινη γέφυρα χτίστηκε το 1566 και καταστράφηκε ολοσχερώς κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών μεταξύ μουσουλμάνων και Κροατών το 1993», εξηγεί ο εκπρόσωπος Τύπου της αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, Φράνε Μαρόεβιτς. «Ανακατασκευάστηκε πλήρως, με χρήματα της E.E.» προσθέτει. Το ορόσημο της πόλης, όμως, δεν θα είναι ποτέ το ίδιο.
Στη συνέχεια μεταφερόμαστε στον δρόμο που αποτέλεσε την πρώτη γραμμή του πολέμου και ο οποίος αποτελούσε μέχρι πρόσφατα νεκρή ζώνη. H συνύπαρξη των σκελετών των κατακερματισμένων από τους όλμους κτιρίων με τις εντυπωσιακές πολυκατοικίες που έχουν ανεγερθεί χάρις στις ενέργειες του Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες της Δανίας και τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, δημιουργούν ανάμικτα συναισθήματα.
Η βροχή δεν λέει να κοπάσει και σύσσωμη η δημοσιογραφική ομάδα βρίσκει καταφύγιο σ’ ένα από τα κομψά διαμερίσματα των καινούργιων πολυκατοικιών, όπου η πρόεδρος του συλλόγου για τα Δικαιώματα των Γυναικών μάς κερνάει τον τοπικό παραδοσιακό καφέ. H παρουσία μας προσελκύει και τους υπόλοιπους ενοίκους της πολυκατοικίας, οι οποίοι επιθυμούν διακαώς να μοιραστούν τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις απόψεις τους. Ολοι τους δηλώνουν ότι οι νέες τους εστίες είναι σαφώς καλύτερες απ’ αυτές στις οποίες διέμεναν πριν από τον πόλεμο και εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους προς την E.E. «Το παλιό μου σπίτι καταστράφηκε ολοσχερώς τις πρώτες ημέρες του πολέμου και τότε πήρα την οικογένειά μου και αναζήτησα καταφύγιο στο σπίτι ενός μουσουλμάνου επιστήθιου φίλου μου σ’ ένα ορεινό χωριό», μας εκμυστηρεύεται ο 62χρονος Κροάτης Νταβόρ.
Τα οικονομικά
«Πριν από τον πόλεμο ήμαστε όλοι μια οικογένεια», λέει ο 70χρονος μουσουλμάνος Ομέρ. «Ενώ εμείς αρνούμασταν να συμμετάσχουμε στη βαρβαρότητα, μια νύχτα, μια ομάδα στρατιωτών ντυμένοι πολιτικά δολοφόνησαν εν ψυχρώ μια οικογένεια Κροατών και στη συνέχεια διέδωσαν ότι υπεύθυνοι ήταν οι μουσουλμάνοι της περιοχής», διηγείται ο ίδιος. «Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι οικονομικής φύσεως», τονίζει ο Νταβόρ. «Πώς να ζήσω με μια σύνταξη που δεν ξεπερνά τα 100 δολάρια», αναρωτιέται. «Τα παιδιά μου είναι άνεργα», διαμαρτύρεται με τη σειρά του ο 79χρονος Ιβιτσα, ο οποίος θυμάται τις ημέρες του Τίτο. «H ζωή μας ήταν καλύτερη όταν η Γιουγκοσλαβία ήταν ενωμένη», καταλήγει.