Τα σκουπίδια δεν είναι για πέταμα! Εχουν αξία και πρέπει κατ’ αρχήν να χρησιμοποιηθούν ξανά και ύστερα να ανακυκλωθούν. Στόχος, στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής να καταλήγει ένα μικρό ποσοστό των απορριμμάτων που συσσωρεύονται εκεί σήμερα. Η νέα ευρωπαϊκή οδηγία για τα απόβλητα θέτει ως πρώτο στόχο τη μείωση των σκουπιδιών, όταν στην Ελλάδα συνεχίζουμε να ασχολούμαστε μόνο με τι θα κάνουμε τον τεράστιο όγκο των απορριμμάτων που παράγουμε.
Η Ευρώπη κατακλύζεται από σκουπίδια, τα οποία μεγεθύνονται από χρόνο σε χρόνο. Σήμερα σε κάθε Ευρωπαίο αντιστοιχούν κατά μέσο όρο 3,5 τόνοι αποβλήτων το χρόνο, από τα οποία τα 518 κιλά είναι οικιακά απορρίμματα (δηλαδή αυτά που κατεβάζουμε στους κάδους), ενώ τα υπόλοιπα προέρχονται από τη βιομηχανία, τις εξορύξεις, τις κατασκευές κ.λπ. Πριν από δέκα χρόνια, ο μέσος όρος των οικιακών σκουπιδιών ήταν 460 κιλά. Ο κυρίαρχος τρόπος παραγωγής και το μοντέλο κατανάλωσης δημιουργούν σωρούς σκουπιδιών, αφού κάθε μονάδα αύξησης του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος συνεπάγεται αύξηση απορριμμάτων.
Στη σκιά της σκουπιδο-απειλής, το Ευρωκοινοβούλιο ψήφισε νέα οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα την περασμένη Τρίτη, με ευρύτατη μάλιστα πλειοψηφία. Η οδηγία αντικαθιστά την προηγούμενη, η οποία είχε συμπληρώσει 30 χρόνια ζωής.
Πέντε βήματα
Το πρώτο σημαντικό μήνυμα της οδηγίας είναι ότι καθορίζει πέντε βήματα για την αντιμετώπιση του προβλήματος, τα οποία ιεραρχεί αυστηρά με βάση το όφελος για το περιβάλλον. Οι στόχοι, όπως διατυπώθηκαν, είναι:
1. Πρόληψη και μείωση των αποβλήτων
2. Επαναχρησιμοποίηση
3. Ανακύκλωση
4. Αλλα μέτρα ανάκτησης
5. Περιβαλλοντικώς ασφαλής διάθεση των αποβλήτων
Η ιεράρχηση των σταδίων διαχείρισης των απορριμμάτων, όπως παρουσιάζονται στη νέα οδηγία, δεν αποτελεί έκθεση ευσεβών πόθων, αλλά τη βάση για τα προγράμματα που θα εκπονήσει η Ε.Ε., για τις χρηματοδοτήσεις που θα δοθούν κ.λπ. Μάλιστα, το Ευρωκοινοβούλιο έθεσε και ορισμένους πρώτους στόχους, όπως η σταθεροποίηση της συνολικής παραγωγής αποβλήτων, με επιδίωξη τα σκουπίδια το 2012 να μην ξεπεράσουν τις ποσότητες του 2008. Ψήφισε επιπλέον τροπολογία, η οποία καλεί τα κράτη-μέλη να εκπονήσουν προγράμματα πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων το αργότερο εντός 18 μηνών από την έναρξη ισχύος της οδηγίας. Πιλοτικά προγράμματα που έχουν ήδη εφαρμοστεί σε σειρά χωρών έχουν πετύχει όχι μόνο ανάσχεση της αύξησης, αλλά και μείωση των παραγόμενων σκουπιδιών κατά 30%, ενώ θεωρείται δυνατή μια ακόμα μεγαλύτερη μείωση.
Οσον αφορά την ανακύκλωση, έθεσε τον στόχο μέχρι το 2020 να ανακυκλώνεται το 50% των οικιακών αποβλήτων σε κάθε χώρα-μέλος της Ε.Ε. και το 70% των αποβλήτων που προέρχονται από βιομηχανία, κατασκευές, κατεδαφίσεις κ.λπ. Επιπλέον, κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει μέχρι τον Ιούνιο 2008 μια Οδηγία για τα Οργανικά Απόβλητα (Biowaste Directive), ώστε να ενθαρρυνθεί η κομποστοποίηση. Ο στόχος είναι να απομένει για τελική διάθεση (π.χ. υγειονομική ταφή) ένα μικρό ποσοστό του συνόλου των απορριμμάτων.
Σοβαρές κυρώσεις
Η οδηγία προβλέπει και σημαντικές κυρώσεις σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, ζητώντας από τα κράτη- μέλη οι προβλεπόμενες ποινές «να είναι αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές».
Το Ευρωκοινοβούλιο αναδεικνύει την ευθύνη της βιομηχανίας για το πρόβλημα των αποβλήτων. «Οι παραγωγοί ή εισαγωγείς θεωρούνται υπεύθυνοι για τα απόβλητα που δημιουργούνται ως αποτέλεσμα της διάθεσης του προϊόντος τους στην αγορά», τόνισαν οι ευρωβουλευτές. Η θέσπιση της υποχρέωσης των παραγωγών – εισαγωγέων να δέχονται τις επιστροφές των προϊόντων τους, η απαίτηση από τη βιομηχανία να χρησιμοποιεί υλικά και σχεδίαση που να συμβάλλουν στη μείωση των αποβλήτων και στην αποφυγή βλαβερών ουσιών, η δημιουργία -με ευθύνη των επιχειρήσεων- υποδομής για τη διαχείριση των σκουπιδιών που παράγονται από τα προϊόντα τους είναι μερικές από τις μεθόδους που περιλαμβάνει η οδηγία.
Η αποτέφρωση
Ιδιαίτερη συζήτηση έγινε στο Ευρωκοινοβούλιο για τη μέθοδο της αποτέφρωσης. Στο τελικό κείμενο απορρίφθηκε η πρόταση της Κομισιόν να θεωρηθεί η καύση ως «ανάκτηση» και να ανέβει στην ιεραρχία διαχείρισης των αποβλήτων. Η θέση αυτή χαιρετίσθηκε από πολλές ευρωπαϊκές περιβαλλοντικές οργανώσεις, καθώς θεωρούν ότι μπαίνει ένα φρένο στις πιέσεις «ισχυρών λόμπι εταιρειών καύσης και μεταφοράς αποβλήτων», οι οποίες εξαιτίας του ότι «η καύση είναι πλέον πολύ ακριβή λόγω των περιβαλλοντικών απαιτήσεων και της ευαισθητοποίησης των πολιτών» στη Δυτική Ευρώπη, ετοίμαζαν χαμηλότερου προϋπολογισμού επενδύσεις καύσης σε χώρες κυρίως της Ανατολικής Ευρώπης. Σε κάθε περίπτωση, για να πάρει άδεια μια μονάδα αποτέφρωσης θα πρέπει να παρουσιάζει υψηλό βαθμό ενεργειακής απόδοσης.
Τη σημασία της οδηγίας τονίζει ο ευρωβουλευτής της Ν.Δ. κ. Νίκος Βακάλης, ο οποίος κατέθεσε και τροπολογίες, οι οποίες ενσωματώθηκαν τελικά στην οδηγία. Οι βασικότερες αφορούν την προτεραιότητα που πρέπει να δίνεται στην αναγέννηση των χρησιμοποιημένων ορυκτελαίων, σε σχέση με την καύση. «Οι εμπειρίες άλλων χωρών και οι διαθέσιμες τεχνολογίες και τεχνικές, μαζί με το πλαίσιο που ορίζεται από τη νέα αναθεωρημένη Οδηγία, μας δίνουν την ευκαιρία να λύσουμε προβλήματα που μας ταλανίζουν εδώ και χρόνια», σημειώνει ο ευρωβουλευτής.
Για να ενεργοποιηθεί η οδηγία πρέπει να εγκριθεί από το Συμβούλιο Υπουργών. Σε κάθε περίπτωση, τα σκουπίδια δεν μπορούν πια να σπρώχνονται κάτω από το χαλί.
Αύξηση 40% στην «κατά κεφαλήν» παραγωγή απορριμμάτων στην Ελλάδα σε μια δεκαετία
Ντοπαρισμένη από την υπερκατανάλωση συσκευασιών η Ελλάδα ανεβάζει στροφές στην παραγωγή… σκουπιδιών. Οι εγχώριες ετήσιες ποσότητες αστικών απορριμμάτων απογειώθηκαν από τους 3.105.000 τόνους το 1991, στους 4.559.000 τόνους το 2001. Αύξηση 48%! Το 2004 είχαν φτάσει ήδη τους 5.500.000, παρουσιάζοντας νέα αύξηση 20%! Τα αισιόδοξα σενάρια υπολογίζουν αύξηση των απορριμμάτων κατά 35% τα επόμενα 10-15 χρόνια. Μια καταιγίδα σκουπιδιών κρέμεται πάνω από τα κεφάλια μας. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, το 2004, κάθε κάτοικος της Ελλάδας δημιουργούσε 433 κιλά οικιακά απορρίμματα τον χρόνο, έναντι 306 κιλών το 1995. Δηλαδή, μέσα σε λιγότερο από δέκα χρόνια αυξήσαμε την κατά κεφαλήν «παραγωγή» απορριμμάτων κατά 40% και πλέον!
Η χώρα μας είναι η τρίτη χώρα στην E.E. όσον αφορά τον ρυθμό αύξησης των απορριμμάτων, πίσω από τη Μάλτα και την Ιρλανδία, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος. Επιπλέον, είναι δεύτερη -μετά την Πορτογαλία- στην ποσότητα των σκουπιδιών που παράγονται ανά ευρώ κατανάλωσης. Το ανησυχητικό είναι ότι έχουμε αρκετά περιθώρια σκουπιδο-ανάπτυξης, αφού ο μέσος όρος στους «15» ήταν το 2004 τα 580 κιλά ανά άτομο! Βεβαίως, ήδη στις πιο ανεπτυγμένες χώρες της Ε.Ε. λαμβάνονται μέτρα περιορισμού των ποσοτήτων των απορριμμάτων, με αξιοσημείωτα αποτελέσματα (π.χ. οι γερμανικές εταιρείες μείωσαν τις συσκευασίες κατά 17% τη δεκαετία του ’90), ενώ στην Ελλάδα ασχολούμαστε μόνο με τη (ολοένα και πιο δύσκολη) διαχείριση των διαρκώς αυξανόμενων σκουπιδιών.
Γιατί; Προφανώς, όχι μόνο από πολιτική μυωπία. Η διαχείριση των σκουπιδιών έχει πολύ χρήμα, θεωρείται μία από τις αναπτυσσόμενες «μπίζνες». Το συνολικό κόστος αποκομιδής των σκουπιδιών στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι ξεπερνά το ένα δισεκατομμύριο ευρώ τον χρόνο, ενώ το ποσό σχεδόν τριπλασιάζεται εάν υπολογίσουμε το σύνολο της διαχείρισης. Απεναντίας, από μέτρα μείωσης των σκουπιδιών δεν κερδίζει κανένας εργολάβος. Ωφελείται βέβαια το Δημόσιο και η τσέπη του καθενός μας…
Αν συμπεριλάβουμε σε αυτή την εικόνα την καχεκτική πραγματικότητα της ανακύκλωσης στην Ελλάδα, καταλαβαίνουμε ότι χρειάζεται άμεση αντιστροφή των πολιτικών προτεραιοτήτων για να μην καταπλακωθούμε κάτω από βουνά σκουπιδιών.
Εναλλακτική διαχείριση
Του Φιλιππου Κυρκιτσου*
Σήμερα βλέπουμε ξεκάθαρα τα αδιέξοδα της πολιτικής των ΧΥΤΑ σαν μόνη επιλογή διαχείρισης των απορριμμάτων. Μπροστά μας υπάρχουν δύο επιλογές: Ενεργειακή Αξιοποίηση (Καύση – Πυρόλυση – Αεριοποίηση) ή Εναλλακτική Διαχείριση. H ενεργειακή αξιοποίηση είναι τελικά πολύ ακριβή (περισσότερο από 150 ευρώ ανά τόνο), δημιουργεί την ανάγκη ύπαρξης ΧΥΤΑ τοξικών (άραγε πού θα χωροθετηθεί;), παράγει τοξικά αέρια -παρά τα συστήματα αντιρρύπανσης- και τέλος, έρχεται σε αντίθεση με ήδη δρομολογημένα προγράμματα ανάκτησης – ανακύκλωσης.
Η εναλλακτική διαχείριση είναι πολύ οικονομικότερη (περίπου 50-80 ευρώ ανά τόνο), έχει πολύ λιγότερα προβλήματα χωροθέτησης σχετικών μονάδων, έχουν ήδη ξεκινήσει να λειτουργούν όλα τα βασικά συστήματα ανάκτησης – ανακύκλωσης των περισσότερων υλικών και τέλος εκπαιδεύονται οι πολίτες ώστε να αποτελέσουν μέρος της λύσης.
Η εναλλακτική διαχείριση έχει σαφή πλεονεκτήματα. Εάν συνδυαστεί με τον υπολογισμό των δημοτικών τελών με βάση το βάρος των παραγόμενων απορριμμάτων, την ανάλογη χρέωση των ΟΤΑ για την τελική διάθεση και την οικιακή κομποστοποίηση (παραγωγή λιπάσματος στις κατοικίες μας), μπορεί να αποτελέσει μια ολοκληρωμένη πολιτική.
* Ο κ. Φ. Κυρκίτσος είναι πρόεδρος της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης.