Λούντβιχ Τηκ
Ο ξανθός Εκμπερτ – Το Ρούνενμπεργκ
μετ. Αλ. Ισαρης – επίμ. Γ. Καλλιφατίδης
εκδ. Σμίλη
Πρωτεργάτης του γερμανικού ρομαντισμού, συνιδρυτής του Κύκλου της Ιένας, μαζί με τους αδελφούς Σλέγκελ, τον Νοβάλις, τον Φίχτε, τον Σέλλινγκ, τον Σλαϊερμάχερ και τον Βακεντρόντερ, του Χέλντερλιν και του Ζαν Πάουλ, σε επαφή με τον Γκαίτε αλλά και τον Κύκλο της Χαϊδελβέργης, όπου πρωτοστατούσαν ο Αρνιμ, ο Μπρεντάνο και οι αδελφοί Γκριμ, ο Λούντβιχ Τηκ (1773-1853) συνέβαλε στην καθιέρωση της φανταστικής λογοτεχνίας και επηρέασε σημαντικά τα ευρωπαϊκά γράμματα. Μέσα στο γενικότερο κλίμα του ρομαντισμού, που επέτασσε την επιστροφή στο παρελθόν, την ανάδειξη της λαϊκής λογοτεχνίας, από την μπαλάντα ώς το παραμύθι, τη μείξη και την ενσωμάτωση των γενών στο «καθολικό έργο», ο Τηκ, στενός φίλος του Βακεντρόντερ και στη συνέχεια του Νοβάλις, ασχολήθηκε με την ποίηση, τον πεζό λόγο και με το θέατρο – στο οποίο καινοτόμησε βάζοντας τα πρόσωπα στα έργα του, όπως και σε κάποια αφηγήματά του, να έχουν συνείδηση ότι είναι γεννήματα της φαντασίας ενός άλλου.
Εγχέοντας στο παραμύθι τους αισθητικούς και ηθικούς προβληματισμούς του γερμανικού ρομαντισμού, ο οποίος αποτελούσε ένα κανονικό, λογοτεχνικό πρόγραμμα δράσης, ο Τηκ, που στην τελευταία περίοδο της δημιουργίας του στράφηκε εντούτοις στον ρεαλισμό, προσπάθησε να συμβάλει στη δημιουργία του ποιητικού κόσμου για τον οποίο έκανε λόγο ο Νοβάλις· έναν κόσμο φτιαγμένο κατ’ αντιστοιχία προς τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου και που ενσωματώνει το όνειρο σε όλες του τις πτυχές. Με την ιδιαίτερη εκδοχή του του φανταστικού, που παρατείνει ώς το τέλος, και μετά το τέλος της ιστορίας, τον δισταγμό του αναγνώστη ανάμεσα στο παράξενο και το θαυμαστό -κατεξοχήν χαρακτηριστικό του φανταστικού κατά τον Τοντόροφ-, επηρέασε καθοριστικά τον Ε.Τ.Α. Χόφμαν, παρότι στη συνέχεια ο Χόφμαν τον επισκίασε.
Τα αφηγήματα
Ο «Ξανθός Εκμπερτ» και το «Ρούνενμπεργκ» αποτελούν, κατά γενική ομολογία, δύο από τα καλύτερα, αν όχι τα καλύτερα, αφηγήματα του Τηκ. Στο πρώτο, ο ιππότης Εκμπερτ ζει ευτυχισμένος με τη γυναίκα του Μπέρτα, έως τη μέρα που αποφασίζουν να εκμυστηρευτούν στον μοναδικό τους φίλο, τον Βάλτερ, την ιστορία της Μπέρτα. Καταγόμενη από μια πολύ φτωχή οικογένεια που την κακομεταχειριζόταν, η Μπέρτα έφυγε από το σπίτι της, περιπλανήθηκε στα βουνά και στα λαγκάδια, έφτασε σε έναν πέτρινο κι αφιλόξενο λαβύρινθο και, τέλος, γνώρισε μια γριά γυναίκα που την πήρε στο σπίτι της. Η γριά είχε ένα πουλί που έκανε πολύτιμα αυγά κι ένα σκύλο και έλειπε συχνά αφήνοντας τη φροντίδα του σπιτιού στην Μπέρτα. Μια μέρα, η Μπέρτα αφήνει το σκύλο, παίρνει το πουλί και φεύγει να βρει τη ζωή, μακριά από τη μοναξιά και τη γαλήνη του δάσους. Σε μια κρίση τύψεων, την οποία επιτείνει με το τραγούδι του το πουλί, το σκοτώνει. Τέλος, γνωρίζει τον Εκμπερτ και παντρεύονται. Κατά ένα παράξενο τρόπο, ο Βάλτερ γνωρίζει το όνομα του σκύλου, που ούτε η Μπέρτα δεν θυμόταν πλέον. Η Μπέρτα πέφτει άρρωστη βαριά, ο άντρας της σκοτώνει τον Βάλτερ, και όταν πεθαίνει η γυναίκα του βυθίζεται στις παραισθήσεις, μέχρι τη στιγμή που συναντά τη γριά στο δάσος και μαθαίνει την απαίσια αλήθεια.
Στο δεύτερο, ο Κρίστιαν αφήνει πίσω το σπίτι και τους δικούς του, αναζητώντας μια άλλη ζωή, μακριά από την επανάληψη και τη ρουτίνα, στα βουνά και στη φύση. Η νουβέλα ξεκινά ωστόσο με τη νέα του απογοήτευση, όταν και το βουνό γίνεται ανία και επανάληψη και τον οδηγεί και πάλι στη φυγή. Στο νέο ταξίδι του, θα συναντήσει έναν μυστηριώδη άντρα και μια εξίσου μυστηριώδη και υπερφυσική γυναίκα στο βουνό των ρούνων, το μαγεμένο βουνό, που θα του κάνει ένα δώρο μαγικό. Θα επιστρέψει στην κηπουρική που είχε προσπαθήσει να αποφύγει, θα παντρευτεί, θα κάνει παιδιά και την τύχη του. Ως τη μέρα που θα ξαναβρεί το δώρο αυτό και θα ξαναφύγει εις αναζήτηση της χαμένης και ανέφικτης, εντέλει, αρμονίας, την οποία έχει έτσι κι αλλιώς παραβιάσει ξεριζώνοντας ένα μανδραγόρα. Ετσι, η σωτηρία του ταυτίζεται με την καταστροφή του.
Ανθρωπος και φύση
Πολυστρωματικά και ανοιχτά, τα δύο αφηγήματα θίγουν το ζήτημα της φύσης ως θετικής και αρνητικής οντότητας, που είναι η άλλη όψη της αντιφατικής και άγριας ανθρωπινότητας. Εμφανίζουν τον άνθρωπο υπεύθυνο για τις πράξεις του, παρότι την ίδια στιγμή η ζωή του μοιάζει να κυβερνιέται από άλογες και υπερφυσικές δυνάμεις. Παρουσιάζουν την πραγματικότητα διαπερατή από το φανταστικό, κάνοντας έμμεση κριτική στην αστική κοινωνία και επεξεργάζονται τα θέματα της μοναξιάς και της τρέλας. Και στα δύο, πάντως, η μοναξιά μοιάζει να είναι, εντέλει, μια οιονεί φυσική κατάσταση για τον άνθρωπο, που είτε δεν θέλει είτε δεν μπορεί να ζήσει με τους άλλους.
Τον σπουδαίο αυτό συγγραφέα, που δεν είχε ώς σήμερα μεταφραστεί στα ελληνικά, μας συστήνει μια άρτια έκδοση, στην οποία η εύχυμη μετάφραση συνδυάζεται με ένα εξαιρετικά κατατοπιστικό επίμετρο και ενδιαφέρον βιογραφικό και φωτογραφικό υλικό.