Η επίσκεψη του Τούρκου υπ. Εξωτερικών Αλί Μπαμπατζάν στην Ελλάδα δεν περιελάμβανε την τόλμη που επιβάλλουν οι περιστάσεις, αλλά αντίθετα εξέπεμψε ένα γκρίζο μήνυμα που δεν συνεισέφερε τα αναμενόμενα στο πλέγμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η απροθυμία ή αδυναμία του να προβεί σε κινήσεις ουσίας, που θα είχαν και συμβολική αξία, δεν βοηθά τον σχεδιασμό της επικείμενης επίσκεψης του Κώστα Καραμανλή στην Αγκυρα, που θα είναι η πρώτη Ελληνα πρωθυπουργού έπειτα από μισό αιώνα.
Οι δύο πλευρές επιβεβαίωσαν την προσήλωσή τους στην αναπτυσσόμενη οικονομική τους συνεργασία, ανακοίνωσαν Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, όμως για άλλη μια φορά απέφυγαν να αγγίξουν τα «δύσκολα». Δεν διεφάνη από την τουρκική πλευρά πρόθεση να κάνει συγκεκριμένα βήματα, όπως να επιτρέψει την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης ή να άρει την απειλή πολέμου (casus belli) έναντι μιας συμμαχικής χώρας. Αντίθετα, υπήρξαν καταγγελίες περί παραβιάσεων του τουρκικού εναέριου χώρου και χωρικών υδάτων από ελληνικά μαχητικά και ακταιωρούς, αλλά και αίτημα να παραδώσει η Ελλάδα στοιχεία κουρδικών οργανώσεων που λειτουργούν στη χώρα μας και υποστηρίζουν το ΡΚΚ.
Η κυβέρνηση Ερντογάν, παρά τον πρόσφατο εκλογικό της θρίαμβο, που την ισχυροποίησε πολιτικά έναντι του στρατιωτικού κατεστημένου, εμφανίσθηκε απρόθυμη να προσφέρει στον Κώστα Καραμανλή κάποια συμβολικά «ανταλλάγματα» που θα του επέτρεπαν να τολμήσει και αυτός βήματα προς την πλήρη εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Προς το παρόν, η Τουρκία δεν ανταποκρίνεται έμπρακτα στη σθεναρή υποστήριξη που προσφέρει η Ελλάδα στην ένταξή της στην Ε.Ε., και η οποία τη φέρνει σε ευθεία αντιπαράθεση με τις δεδηλωμένες επιδιώξεις των δύο σημαντικότερων Ευρωπαίων εταίρων, Γερμανίας και Γαλλίας.
Οι τουρκογενείς της Θράκης
Σε αυτό το πλαίσιο ήταν αναπόφευκτη η διόγκωση των αρνητικών πτυχών της – «ιδιωτικής» κατά το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, αλλά «επίσημης» σύμφωνα με τα τουρκικά ΜΜΕ- επίσκεψης του κ. Μπαμπατζάν στη Θράκη, όπου κάλεσε τους τουρκογενείς κατοίκους της περιοχής να υπερασπισθούν την εθνική τους ταυτότητα και να προσφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εάν αισθάνονται ότι παραβιάζονται οι ελευθερίες τους. Αν και δεν μπορεί κανείς να διαφωνήσει με τη διοχέτευση των όποιων ενστάσεων των πολιτών μιας χώρας-μέλους της Ε.Ε. προς τα ευρωπαϊκά δικαστήρια, αυτό που ενοχλεί είναι η κεκαλυμμένη απόπειρα διπλωματικής εκμετάλλευσης και η δημιουργία ενός ισχυρού μοχλού πίεσης στις διακρατικές σχέσεις. Από το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού, που είναι κατοχυρωμένο, μέχρι το να εμφανίζεται ο κ. Μπαμπατζάν ως εθνικός προστάτης μιας καταπιεσμένης τουρκικής μειονότητας υπάρχει απόσταση. Από την πλευρά του ο εκπρόσωπος του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών σημείωσε ότι «ο υπουργός μας τόνισε στην τουρκική μειονότητα της περιοχής ότι είναι φυσικό να επωφελείται από τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται από τη Συνθήκη της Λωζάννης, στην οποία συμβαλλόμενο μέρος είναι και η Ελλάδα».
Κατά τη σύντομη παραμονή του στην Κομοτηνή, ο κ. Μπαμπατζάν επισκέφθηκε το προξενείο, συνάντησε τον ψευτομουφτή καθώς και πολιτευτές της μειονότητας, μεταξύ των οποίων και την Γκιουλ Καραχασάν, ενώ η χρονική σύμπτωση με την επίθεση κατά του Ελληνα ανταποκριτή στην Κωνσταντινούπολη, Ανδρέα Ρομπόπουλου, ήρθε να φορτίσει συναισθηματικά το κλίμα και να δώσει τροφή σε ακραίες αντιδράσεις και εθνικιστικές κορώνες, ακόμη και από διαμορφωτές γνώμης που αποτελούν πλέον μόνιμο φαινόμενο σε τέτοιες περιπτώσεις.
Ο υπ. Εξωτερικών της Τουρκίας καταδίκασε άμεσα το περιστατικό βίας, υπογραμμίζοντας ότι δεν πρόκειται να ανατρέψει τη σταθερή πορεία βελτίωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, ενώ κάλεσε τους τουρκογενείς μουσουλμάνους κατοίκους της Θράκης να σέβονται τους ελληνικούς νόμους, να μαθαίνουν ελληνικά και να συμμετέχουν ενεργά στην οικονομική και κοινωνική ζωή.
Πάντως, η ελληνική κυβέρνηση απάντησε στις ενστάσεις Μπαμπατζάν περί καταπάτησης των δικαιωμάτων των τουρκογενών, υπογραμμίζοντας ότι επικρατεί πλήρης ισονομία και ισοπολιτεία έναντι της μουσουλμανικής μειονότητας.
Αυτή μάλιστα εμβαθύνεται με νέα μέτρα. Σε νέο σχέδιο νόμου που κατατέθηκε στην ελληνική Βουλή προβλέπεται η εκλογή αιρετών διοικήσεων των βακουφίων, που θα αποτελούν πλέον κοινωφελή ιδρύματα ικανοποιώντας έτσι ένα πάγιο αίτημα της μουσουλμανικής μειονότητας. Μέχρι τώρα οι διοικήσεις διορίζονταν από το υπουργείο Παιδείας σε συνεννόηση με τα υπουργεία Εξωτερικών και Εσωτερικών.
Ικανοποίηση Ντόρας
Η Ντόρα Μπακογιάννη, η οποία -όπως και ο Γιώργος Παπανδρέου στο παρελθόν- έχει επενδύσει μεγάλο μέρος της πολιτικής της σταδιοδρομίας στη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και τις προσωπικές σχέσεις με την πολιτική ηγεσία της γείτονος (Γκιουλ, Μπαμπατζάν) χαρακτηρίζει την επίσκεψη του Τούρκου ομολόγου της επιτυχή, δίνοντας έμφαση στην ανακοίνωση των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης.
Τα ΜΟΕ, τα οποία ήταν προϊόν πολύμηνων διαβουλεύσεων υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ, που είχαν αρχίσει από τον τότε αρχηγό ΓΕΕΘΑ ναύαρχο Χηνοφώτη επί υπουργίας Μολυβιάτη, και στη διαμόρφωση των οποίων ρόλο διαδραμάτισε και ο υπ. Εθνικής Αμυνας κ. Μεϊμαράκης, είναι:
1. Ανταλλαγή επισκέψεων σε επίπεδο αρχηγών των τριών κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων και άλλων διοικητών.
2. Δημιουργία κοινής διακλαδικής Επιχειρησιακής Μονάδας στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ για συμμετοχή σε ειρηνευτικές επιχειρήσεις.
3. Ιδρυση κοινής Χερσαίας Μονάδας στο πλαίσιο της Δύναμης Ταχείας Αντίδρασης του ΝΑΤΟ.
4. Σύσταση κοινής διακλαδικής Ομάδας Δράσης για την αντιμετώπιση καταστροφών και την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας.
5. Επισκέψεις των διοικητών των μονάδων της ελληνοτουρκικής μεθορίου στη Θράκη.
Είναι πάντως απορίας άξιον πώς θα λειτουργήσει στην πράξη η κοινή επιχειρησιακή δράση όταν εξακολουθεί να ισχύει η απειλή πολέμου από τη μία χώρα έναντι της άλλης, και εγείρονται αμφισβητήσεις της Τουρκίας επί της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο.
Η κ. Μπακογιάννη προβάλλει το σοβαρό επιχείρημα ότι η σχέση έχει ωριμάσει και προχωρά σε βάθος χρόνου, ενώ κάθε νέο μέτρο που υιοθετείται θωρακίζει τη σχέση από κρίσεις όπως αυτές που παρολίγο να οδηγήσουν σε σύρραξη το 1987 και το 1996.
«Ο απολογισμός της επίσκεψης Μπαμπατζάν είναι κατώτερος των προσδοκιών και αναντίστοιχος με το τεχνητό κλίμα υπεραισιοδοξίας που επιχειρήθηκε να δημιουργηθεί» υποστήριξε ο ουσιαστικά σκιώδης υπουργός Εξωτερικών του ΠΑΣΟΚ, Πάνος Μπεγλίτης, ο οποίος εκτός της κριτικής προς την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης συνολικά, επιχείρησε έντεχνα, για ευνόητους πολιτικούς λόγους, να αποδομήσει το προφίλ της κ. Μπακογιάννη προσωπικά.
Το Κυπριακό
Οι δύο πλευρές απέφυγαν να υπεισέλθουν σε βάθος στο Κυπριακό καθώς δεν τίθεται θέμα εξελίξεων πριν από τις προεδρικές εκλογές που διεξάγονται στη Μεγαλόνησο στις 17 και 24 Φεβρουαρίου.
Συμφώνησαν, όμως, ότι η περίοδος που ακολουθεί αμέσως μετά, και με δεδομένη την πρόσφατη επανεκλογή των κ. Καραμανλή και Ερντογάν, προσφέρει μια νέα ευκαιρία για να καταβληθεί προσπάθεια λύσης του προβλήματος. Αλλωστε, τόσο τα Ηνωμένα Εθνη όσο και οι ΗΠΑ έχουν καταστήσει σαφές ότι εντός του 2008 προτίθενται να ενεργοποιηθούν για την αναζήτηση λύσης και στο πλαίσιο αυτό ο Αμερικανός υφ. Εξωτερικών Νίκολας Μπερνς θα μεταβεί την άνοιξη στην Κύπρο.
Η ελληνική πλευρά έθεσε πάντως την ανάγκη εφαρμογής από την Τουρκία των προβλέψεων της Τελωνειακής Ενωσης με την Ε.Ε. οι οποίες επιβάλλουν το άνοιγμα των τουρκικών αεροδρομίων και λιμανιών στα κυπριακά αεροσκάφη και πλοία.
Ενδοκυβερνητικές τριβές
Η επίσκεψη ανέδειξε και ενδοκυβερνητικές τριβές που πλήττουν την εικόνα της κυβέρνησης, καθώς εμφανίζεται έλλειψη οργάνωσης και συντονισμού στον χειρισμό των λεπτών εθνικών θεμάτων που άπτονται της ασφάλειας της χώρας.
Ο μεν πρωθυπουργός φέρεται ενοχλημένος γιατί δεν ενημερώθηκε άμεσα από την υπουργό Εξωτερικών για τις παραινέσεις του κ. Μπαμπατζάν περί λειτουργίας στην Ελλάδα κουρδικών οργανώσεων που ενισχύουν το ΡΚΚ, αλλά και για αντιδράσεις της Αγκυρας σε σχέση με παραβιάσεις του τουρκικού εναέριου χώρου και των χωρικών υδάτων, ο δε υπουργός Εθνικής Αμυνας επειδή δεν πιστώθηκε το μερίδιο που αισθάνεται ότι του αναλογεί στην προετοιμασία των ΜΟΕ που ανακοινώθηκαν από την κ. Μπακογιάννη.