«Το σύμπαν, στα χέρια σας να το ανακαλύψετε»: αυτό το σύνθημα επέλεξε η Διεθνής Αστρονομική Ενωση και η UNESCO για να ανακηρύξει το 2009 ως το Διεθνές Ετος Αστρονομίας, καθώς φέτος συμπληρώνονται τέσσερις αιώνες από τη χρονιά όπου πρώτος ο Γαλιλαίος χρησιμοποίησε ένα τηλεσκόπιο σε αστρονομικές παρατηρήσεις.
Δέος για το άγνωστο
Στην Ελλάδα, η επέτειος θα εορταστεί με πολλές εκδηλώσεις που διοργανώνουν αρκετοί επιστημονικοί φορείς όπως η Ελληνική Αστρονομική Εταιρεία (ΕΛΑΣΕΤ)· μάλιστα, θέλοντας και η «Καθημερινή» να συμβάλει στην ανάδειξη του Διεθνούς Ετους Αστρονομίας, αποφάσισε σε συνεργασία με την ΕΛΑΣΕΤ να δημιουργήσει μία μηνιαία στήλη στη σαββατιάτικη έκδοση, όπου μέλη της ΕΛΑΣΕΤ θα αναλύουν ένα θέμα από την αιχμή των αστρονομικών ερευνών.
Αλλωστε, αν και «οι άνθρωποι ανέκαθεν παρατηρούσαν τον ουρανό ψάχνοντας για απαντήσεις σε ερωτήματα όπως το «πώς βρεθήκαμε εδώ»», όπως είπε ο γενικός διευθυντής της UNESCO Košchiro Matsuura στην εναρκτήρια εκδήλωση για το Διεθνές Ετος Αστρονομίας, είναι σχεδόν αυτονόητο στον καθένα ότι στα 400 τελευταία χρόνια η μελέτη του σύμπαντος εξελίχθηκε όσο ποτέ άλλοτε: οι επιστήμονες μελέτησαν μακρινούς κόσμους, κατανόησαν καλύτερα την εξέλιξη του σύμπαντος, και ήρθαν πιο κοντά στο να απαντήσουν στο «πώς βρεθήκαμε εδώ». Αρκετοί διανοητές, πάντως, θεωρούν ότι οι αστρονομικές εξηγήσεις μάς στέρησαν το δέος που παλιότερα προκαλούσαν τα κοσμικά φαινόμενα σε αρχαιότερους πολιτισμούς. Ετσι, σήμερα οι επιστήμονες μπορούν να προβλέψουν με σιγουριά ότι τον προσεχή Ιούλιο η ηλιακή έκλειψη που θα γίνει ορατή από την Ασία θα είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια γι’ αυτό τον αιώνα. Αφαιρούν όντως αυτές οι προβλέψεις τη μαγεία που αισθάνεται κανείς βλέποντας τον Ηλιο μπροστά του να σκοτεινιάζει; Μπορεί και ναι· το βέβαιο είναι πάντως ότι η πρόοδος της αστρονομίας παρείχε απαντήσεις σε ερωτήματα χιλιετιών, δίνοντας τέλος σε κάθε λογής δεισιδαιμονίες και προλήψεις.
Αναπάντητα ερωτήματα
Ετσι κι αλλιώς, οι ανακαλύψεις των αστρονόμων γέννησαν άλλα, ίσως και δυσκολότερα ερωτήματα. Ερωτήματα που ακόμη και σήμερα κρατούν τους επιστήμονες κυριολεκτικά στο σκοτάδι, όπως για παράδειγμα ποια είναι η φύση της «σκοτεινής ύλης», η οποία δεν γίνεται ορατή από τα τηλεσκόπια ή ποιος είναι ο μηχανισμός που δημιουργεί τη «σκοτεινή ενέργεια», η οποία επιταχύνει τη συμπαντική διαστολή.
Γι’ αυτό και οι επιστήμονες θεωρούν ότι το Διεθνές Ετος Αστρονομίας είναι μία αφορμή ώστε να μοιραστούν τον ενθουσιασμό τους όχι μόνο για όσα έχουν μάθει μέχρι σήμερα, αλλά και για όσα μένει ακόμη να καταλάβουν. Εξάλλου, συχνά «αυτά που μένει ακόμη να καταλάβουν» αποτελούν επίσης ένα σκληρό μάθημα στην ανθρώπινη ματαιοδοξία. «Τα άτομα και τα μόρια από τα οποία είμαστε φτιαγμένοι εμείς, αποτελούν το 4% του συνολικού σύμπαντος· το 23% είναι σκοτεινή ύλη και το 73% είναι σκοτεινή ενέργεια», έλεγε πριν από μερικά χρόνια ο ακαδημαϊκός Δημήτρης Νανόπουλος σε συνέντευξή του στην «Κ». «Δηλαδή, όχι μόνο δεν είμαστε το κέντρο του σύμπαντος, αλλά δεν είμαστε καν φτιαγμένοι από το βασικό υλικό του».