Μια επίσκεψη στη Βραυρώνα αξίζει τον κόπο, και μόνο για το μουσείο. Οι φρεσκοβαμμένες αίθουσες, τα χρώματα, οι συνδυασμοί, τα παράθυρα ψηλά και κυρίως η νέα εκθεσιακή αντίληψη, μας βοηθάει να δούμε και να αντιμετωπίσουμε διαφορετικά το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος.
Είναι από τα μουσεία που δεν πήρε κανείς είδηση ότι άνοιξαν μέσα στο καλοκαίρι, αφού το νέο Μουσείο της Ακρόπολης έκλεψε κάθε ενδιαφέρον. Η ανακαίνιση όμως του Μουσείου της Βραυρώνας είναι κάτι παραπάνω από καλή δουλειά. Κι ας πήρε χρόνο. Από τις αρχές του 2000 συζητούσαν οι αρχαιολόγοι της αρμόδιας εφορείας πως μπορεί αυτό το μουσείο να λάμψει πάλι, να αντιμετωπίσει τα προβλήματά του και κυρίως να εκσυγχρονιστεί, να σταθεί στον 21ο αιώνα. Τα χρήματα δεν περίσσευαν, οι περιπέτειες και οι πλημμύρες στον αρχαιολογικό χώρο δεν βοηθούσαν, και ούτε βέβαια η αθηνοκεντρική αντίληψη όλων μας.
Κατατοπιστικά φυλλάδια δυστυχώς δεν υπάρχουν για τον επισκέπτη – μοίρα κάθε δημόσιου μουσείου στη χώρα μας. Ομως, η ευγένεια των φυλάκων και του προσωπικού αποζημιώνει για την επίσκεψη σε αυτό το απομακρυσμένο μουσείο, για το οποίο κανείς δεν μπήκε στον κόπο -όπως και άλλα μουσεία- να κάνει επίσημα εγκαίνια και να το προβάλει.
Μαρμάρινα κορίτσια
Η βροχερή Κυριακή δεν ήταν η καλύτερη επιλογή για την επίσκεψή μας, ούτε βέβαια η λεωφόρος του κιτς μέσα από την άναρχη Λούτσα. Ηταν ωστόσο μια απόδειξη για το πώς ανακαλύπτει το κοινό την καλή δουλειά. Οι ξένοι τουρίστες, όσο και αν τους πίεζε ο οδηγός για την ώρα της αναχώρησης, δεν έλεγαν να εγκαταλείψουν τις μικρές άρκτους, τα μαρμάρινα κορίτσια (4ος αι. π.Χ.) με το αθώο βλέμμα που υπερυψωμένα έστεκαν στο μεγάλο βάθρο τους. Ο θαυμασμός όλων είχε στραφεί επάνω τους (στην πομπή που σχηματίζουν), όπως και οι φωτογραφικές μηχανές στο κέντρο της μεγάλης αίθουσας του μουσείου.
Το κοριτσάκι (320 π.Χ.) με τον πολύπτυχο χιτώνα ζωσμένο ψηλά και το ιμάτιο που συγκρατεί με το αριστερό της χέρι, ήταν στόχος των ερασιτεχνών φωτογράφων που δεν έλεγαν να το αποχωριστούν, ειδικά όταν πρόσεχαν το λαγουδάκι που φωλιάζει στο δεξί του χέρι. Δίπλα του, το γυμνό αγόρι, που κρατάει ένα πτηνό και στο άλλο χέρι τόπι, είναι το ίδιο δημοφιλές, ενώ το ψηλό κορίτσι (300-275 π.Χ.), που στέκει αγέρωχο και συνάμα μελαγχολικό στο τέλος της πομπής τούς κερδίζει όλους.
Οι επισκέπτες, λέει η Ιωάννα Τσιριγώτη – Δρακωτού, προϊσταμένη της Β΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, που βρέθηκε τυχαία σε αυτή την Κυριακάτικη επίσκεψή μας, στην αίθουσα 2 ενημερώνονται για τις παραδόσεις που σχετίζονται με την ίδρυση του ιερού της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα: «Επιχειρείται να σκιαγραφηθεί η λειτουργία του ιερού μέσα από την παρουσίαση των λατρευτικών δρώμενων που λάμβαναν χώρα (ανάθεση, αρκτεία, μουσική, χορός) αλλά και να αναδειχθεί ο πολυσχιδής χαρακτήρας της Αρτέμιδος».
Από την αίθουσα 2 ώς την 4 η θεά προβάλλεται ως Πότνια Θηρών και Κυνηγέτιδα, Δαδοφόρος – Εκάτη, θεά της Γονιμότητας, Κουροτρόφος και Προστάτιδα των παιδιών, κι άλλοτε των γυναικών, του γάμου και της χειροτεχνίας. Σε όλους της τους ρόλους, όπως δείχνει και η ομάδα ειδωλίων των αρχών του 5ου αι. π.Χ. που απεικονίζει την Αρτεμη να κρατά στην αγκαλιά της ένα μικρό κορίτσι. Προστάτιδα άλλωστε των κοριτσιών από την παιδική τους ηλικία ώς την εφηβεία, εκείνα πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους και παράλληλα εκπαιδεύονταν για τον έγγαμο βίο.
Η ατμόσφαιρα γλυκαίνει από τα σφαιρικά προσωπάκια με τα πλούσια βοστρυχωτά μαλλιά και σε άλλα αγαλματάκια τις λεπτοδουλεμένες κοτσίδες στις χωρίστρες (τέλη του 4ου αι. π.Χ.), οι οποίες φωτίζονται μέσα στις προθήκες. Μαζί με μέλη παιδικών αγαλμάτων, με σύμβολα παιχνίδια (τόπι, πάπια, αυγό κ.ά.) δηλώνουν μαζί με τα κορίτσια και τα αγόρια ότι η Βραυρωνική Αρτεμις ήταν και θεά του τοκετού.
Τα μυστικά των γυναικών
Αποκάλυψη για τον επισκέπτη είναι και η αίθουσα 4 στην οποία ξετυλίγεται ο κόσμος της γυναίκας. Πυξίδες, αρωματοδοχεία, κοσμήματα, μικρά και μεγάλα, αφιερώματα όλα στην Αρτέμιδα Βραυρωνία. Εδώ παρουσιάζονται και τα σπάνια ξύλινα αναθήματα που σε κάνουν να αναρωτιέσαι πώς διασώθηκαν σε τόση υγρασία (ας είναι καλά τα εδαφολογικά μυστικά της περιοχής), ωραία πινάκια και λύχνοι. Αλλά και αγγεία που χρησιμοποιούσαν κυρίως στα συμπόσια, μια από τις πιο ευχάριστες δραστηριότητες των πιο ευκατάστατων. Τελούνταν στον ανδρώνα που ήταν ο βασικός χώρος ψυχαγωγίας κάθε σπιτιού, και έπαιρναν μέρος μόνο άνδρες ξαπλωμένοι σε ανάκλιντρα.
Στην αίθουσα 5, μέσα από παλιά και νέα ευρήματα παρουσιάζεται η διαχρονική κατοίκηση και η οργάνωση όμορων με τη Βραυρώνα δήμων της Μεσογαίας. Τα πήλινα ομοιώματα ροδιών, η πυξίδα με πώμα τα τρία ομοιώματα αλόγων στη λαβή, του 8ου αι. π.Χ., ξεχωρίζουν όπως το τριποδικό υποκρατήριο, οι κάνθαροι, το κολιέ με τις χάνδρες από υαλόμαζα, όλα από την Ανάβυσσο, από το νεκροταφείο στη θέση Αγιος Παντελεήμονας, που είναι από τα σημαντικότερα στην Αττική με διάρκεια χρήσης από τη μυκηναϊκή ώς την αρχαϊκή περίοδο. Δίπλα, η τεράστια επιτύμβια στήλη από το Πόρτο Ράφτη (410-400 π.Χ.) και ύστερα πήλινα, μικρά και μεγάλα αγγεία από το νεκροταφείο της Περατής που χωρίζει το λιμάνι του Πόρτο Ράφτη από τον όρμο της Βραυρώνας. Οι λεπτομέρειες του μικρού στιπτήρα αποσπούν την προσοχή του γυναικείου κοινού, ενώ η μαρμάρινη πλάκα από τη Μερέντα που απεικονίζει το μύθο της αρπαγής των όπλων του ομηρικού ήρωα Φιλοκτήτη, και μαζί τις μορφές του Οδυσσέα και του Διομήδη, είναι σε τέτοια θέση που την προσέχουν όλοι. Τελευταίο το βλέμμα πέφτει πάνω στα αθηναϊκά νομίσματα, ένας «θησαυρός» που λάμπει από το φωτισμό της αίθουσας και το φως που μπαίνει φιλτραρισμένο από τα παράθυρα.
Μοναδικά ευρήματα
Το «λίφτινγκ» πέτυχε. Το 47χρονο ηλικίας κτίριο του Μουσείο Βραυρώνας που χτίστηκε στον άμεσο περιβάλλοντα χώρο του ιερού της Αρτέμιδος, δεν μοιάζει παρωχημένο. Το καταπράσινο τοπίο συμβάλλει στη θετική εντύπωση και ευτυχώς για το μουσείο οι εκτάσεις γύρω του, έχουν απαλλοτριωθεί όλες. Η μόνη παραφωνία στο τοπίο είναι το ξενοδοχείο που χτίστηκε στα χρόνια της χούντας.
Η είσοδος του μουσείου από την πίσω πλευρά, αφού προσπεράσει κανείς την περιφραγμένη με συρματόπλεγμα αποθήκη, η οποία στεγάζει δεκάδες αρχαία εκτεθειμένα στις καιρικές συνθήκες, μπερδεύει το κοινό. Η καινούργια ωστόσο έκθεση που παρουσιάζεται κατά θεματικές ενότητες προβάλλοντας την ιστορία της περιοχής και του ιερού της Αρτέμιδος θα σας εντυπωσιάσει. Καλό μάλιστα θα είναι να τη συνδυάσετε με έναν περίπατο στον αρχαιολογικό χώρο.
Στον προθάλαμο του μουσείου παρουσιάζεται η ιστορία των ανασκαφικών ερευνών στον χώρο του ιερού με τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες στις οποίες εικονίζονται, μεταξύ άλλων, ο Βασίλης Πετράκος νεαρός και η Ολγα Τζάκου – Αλεξανδρή. Πριν φτάσετε πάντως στα διάσημα παιδικά αγάλματα -τα Highlight του μουσείου-, προσέξτε στην πρώτη αίθουσα την ωραία συλλογή από σφραγιδόλιθους, δακτυλιόλιθους και σκαραβαίους από στεατίτη, ήλεκτρο, αχάτη και άλλους ημιπολύτιμους λίθους.
Η διαχρονική εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής της Βραυρώνας από τα προϊστορικά χρόνια έως και τη συγκρότηση του δήμου των Φιλαϊδών, θρησκευτικό κέντρο του οποίου υπήρξε το ιερό της Αρτέμιδος, παρουσιάζονται με πολλά στοιχεία όπως και για άλλα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου (Ναός Αρτέμιδος, Στοά, «Κενήριον Ιφιγένειας, λίθινη γέφυρα, ναΰδριο του Αγ. Γεωργίου) καθώς και εκείνα της ευρύτερης περιοχής (Παλαιοχριστιανική Βασιλική, Μεσαιωνικός Πύργος Βραυρώνας). Στην ίδια αίθουσα εκτίθενται για πρώτη φορά και τα ιερά του όμορου με τη Βραυρώνα δήμου των Αλών Αραφηνίδων (ναός Αρτέμιδος Ταυροπόλου, μικρό ιερό παραλίας).
Στο τέλος, οι εντυπώσεις όλων συγκλίνουν στη σφυρήλατη Αρτέμιδα που στέκει υπερήφανη σε ειδική προθήκη, την ανάγλυφη στήλη από τη Μερέντα Αττικής που είχε κλαπεί από αρχαιοκάπηλους και τώρα παρουσιάζεται ενωμένη στους επισκέπτες και φυσικά την άφιξη της Ιφιγένειας στη Βραυρώνα με τον Δία καθιστό, τη Λητώ με σκήπτρο και τον Απόλλωνα με την Αρτεμη σε έντονη κίνηση. Ωστόσο, κανείς δεν αντιστέκεται φεύγοντας σε ένα τελευταίο βλέμμα θαυμασμού στα κορίτσια με το αγγελικό μαρμάρινο παιδικό πρόσωπο. Πρέπει να το παραδεχτούμε, κλέβουν τις καρδιές όλων.