Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «H επινόηση της ετερότητας. «Ταυτότητες» και «διαφορές» στην εποχή της παγκοσμιοποίησης»
Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2010, σελ. 157
ΜΕΛΕΤΗ. Είναι πια φανερό, οι σύγχρονες μετανεωτερικές κοινωνίες ομνύουν στο όνομα του «Ορθολογισμού». Ωστόσο, είναι μακριά από τον ορθό Λόγο. O λόγος και η πράξη τους είναι όσο ουδέποτε άλλοτε σχισματικά, ανολοκλήρωτα, προσωρινά, ελλιπή συμπιλήματα θεωριών, σκέψεων και εγχειρημάτων. Με κοινό παρονομαστή την ηθική και κοινωνική απάθεια, που φτάνει συχνά την αναλγησία. Θεμελιώδεις αξιακές προδιαγραφές της νεωτερικότητας βρίσκονται σε συνεχή μετατόπιση και «αντικατάσταση». Κι αυτό, με μια ανάλαφρη θεώρηση, θεωρείται πρόοδος. Ολες οι ριζιμιές -ας το πούμε έτσι- λέξεις και έννοιες έχουν υποστεί μετάλλαξη.
Καθόλου τυχαία, η ελευθερία ακρωτηριάζεται, όταν μεταβάλλεται σε δικαίωμα στην αυτοδιαφοροποίηση, η ισότητα σε «ισότητα ατομικών ευκαιριών». H πρόοδος νοείται ως «οικονομική μεγιστοποίηση», εκμηδενίζοντας όλες τις άλλες παραμέτρους που δεν έχουν να κάνουν με τους ποσοτικούς οικονομικούς δείκτες.
Το «δικαίωμα στη διαφορά»
Η υπερβολική προβολή του «δικαιώματος στη διαφορά» και του «πολυπολιτισμού» οδηγούν σε τραγικές εκπτώσεις σε ό, τι αφορά τις εθνικές ταυτότητες που προσδίδουν αδιαμφισβήτητη συνοχή στις κοινωνίες. Εξάλλου, η υστερική απαίτηση για ατομικές δράσεις με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, οδηγεί σε απάνθρωπα υβρίδια κερματισμένων κοινωνιών, με κατάληξη την αποσάθρωση του κράτους πρόνοιας. Αυτό το ύπουλο όσο και κατακλυσμικά προβαλλόμενο «δικαίωμα στη διαφορά» δεν είναι καθόλου αθώο και ανυστερόβουλο. Και τούτο γιατί φαίνεται να αποσυνδέεται από το αξίωμα της κοινωνικής δικαιοσύνης και το δικαίωμα στην άμεση επιβίωση. Αυτές οι δύο καίριες απαιτήσεις που συνιστούν τον πιο μύχιο πυρήνα των ανθρώπινων κοινωνιών, απλώς παραθεωρούνται.
Σ’ αυτή τη νοηματική συνάφεια, όταν ακούει κανείς τις φράσεις λ. χ. «ευελιξία στην αγορά εργασίας», «απελευθέρωση ωραρίου», «ρυθμίσεις για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής», «διαρθρωτικές αλλαγές σε ό, τι αφορά τις εργασιακές σχέσεις», νομίζει ότι οι λέξεις έχουν μια ανάλαφρη πνοή, ηχούν δίχως κανένα φορτικό βάρος. Στην πράξη, βέβαια, αντιλαμβάνεται περί ποίου πράγματος πρόκειται. Δεν χρειάζεται να έχει κανείς ιδιαίτερη ευφυΐα για να καταλάβει τους καλά μεθοδευμένους στόχους της παραπλάνησης και της απροκάλυπτης ωμότητας με την οποία σχεδιάζονται και πλασάρονται. Να θυμηθούμε ότι ο Πλούταρχος ήδη από την εποχή του, σε μια βιογραφία του για τον νομοθέτη Σόλωνα, γράφει για τη συνήθεια των Αθηναίων να επικαλύπτουν «Τας των πραγμάτων δυσχερείας ονόμασι χρηστοίς και φιλανθρώποις» (να σκεπάζουν τις δυσκολίες των πραγμάτων, την ωμότητα τη σχεδιασθείσα από κάποιους με κομψές και ευάρεστες στα αυτιά λέξεις που νοθεύουν την πραγματικότητα): ήξεραν λοιπόν πάντα κάποιοι να μηχανεύονται παγίδες για τους λαούς. Ξέρουμε καλά σήμερα «ότι όταν οι κυβερνήσεις συνήθως λένε αναδιάρθρωση της οικονομίας, εννοούν τη σκληρή κοινωνική πολιτική που έχει να κάνει με ανελέητη λιτότητα για τους πολλούς, απώλεια θέσεων εργασίας, μείωση μισθών και συντάξεων».
Στο στόχαστρο του Κωνσταντίνου Τσουκαλά βρίσκονται όλα τούτα τα δεσμά που χαλκεύονται με ανύστακτη αδιστακτοσύνη εις βάρος πάντα των ιδίων… υποζυγίων. H οξυνούστατη όσο και άκρως ευαίσθητη σκέψη του, πολιορκεί -επίμονα και στοχαστικά- το αντικείμενό του και μας αποκαλύπτει πολλές από τις πληγές του σημερινού κόσμου. H παγκοσμιοποίηση, κατά τον Τσουκαλά, «ανατρέπει δεδομένα, εξαερώνει βεβαιότητες και μετατοπίζει σημασίες». «Οι τρέχουσες εξελίξεις» γράφει, «φαίνεται να οδηγούν σε ραγδαίες μεταλλάξεις, σε πολλά μάλιστα επίπεδα. Οντως, οι προεκτάσεις του φαινομένου, που ελλείψει άλλου όρου, ονομάζουμε παγκοσμιοποίηση, δεν περιορίζονται στο επίπεδο της λειτουργίας της οικονομίας και της οργάνωσης της παραγωγής.
Επεκτάσεις
» Επεκτείνονται επίσης στα επίπεδα της συγκρότησης των κυρίαρχων νοημάτων και ιδεών και της άσκησης και εκλογίκευσης των εξουσιών. Μέσα σε ελάχιστα χρόνια, όλες οι κατά παράδοσιν σταθερές κατατακτικές κατασκευές, όλες οι νοηματικές βεβαιότητες μαζί με τις εσωτερικευμένες μήτρες ανάγνωσης του «εαυτού» «του άλλου» και του κοινωνικού όλου, φαίνεται να «έχουν κατά κυριολεξίαν εξαερωθεί»».
Η δραματική αλλαγή στον συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στις πολιτικές και οικονομικές εξουσίες, είναι ένα άλλο θέμα που απασχολεί τον Τσουκαλά. H αποδέσμευση των τραπεζικών και γενικότερα των οικονομικών δυνάμεων από τις θεσμικές πολιτικές εξουσίες εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους για τη δημοκρατία και τα δικαιώματα των πολιτών. «Σαν σύγχρονοι αττίλες», γράφει, «οι κεφαλαιούχοι επενδυτές μπορούν πια να κινούνται σε μιαν άνευ ορίων και συνόρων, «έρημη χώρα», όπου καλπάζουν, εισβάλλουν, κερδοσκοπούν, ξεπλένουν, αποσπούν και οικειοποιούνται πλούτο».