Υπάρχουν κάποιες εκφράσεις στο τελευταίο άρθρο του Τζέιμς Λάβλοκ για την υπερθέρμανση του πλανήτη που ηχούν άσχημα. Πρέπει δε, να μας προβληματίσουν για το αν και κατά πόσο οι θεμιτοί οικολογικοί προβληματισμοί άρχισαν να εκτρέπονται σε μυστικιστικές και τελεολογικές θεωρίες, αντίστοιχες των μεταφυσικών θρησκειών.
Ο Τζέιμς Λάβλοκ, γιατρός στην εκπαίδευση, είναι εξέχουσα μορφή του οικολογικού κινήματος. Εχρισε εαυτόν «πλανητικό ιατρό» και διατύπωσε μαζί με την Λιν Μάργκουλις τη θεωρία της «Γαίας». Σύμφωνα μ’ αυτή ο πλανήτης λειτουργεί ως ένας τεράστιος ζωντανός οργανισμός, ο οποίος αντιδρά σε όσα συμβαίνουν στην επιφάνειά του και αυτορρυθμίζεται έχοντας ως σκοπό τη διατήρηση της ζωής: Γαία είναι «μια πολύπλοκη οντότητα, η οποία περιλαμβάνει την βιόσφαιρα της Γης, την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και το έδαφος. Η συνολική δομή συνιστά ένα σύστημα ανάδρασης ή ένα κυβερνητικό σύστημα το οποίο αναζητά το βέλτιστο δυνατό φυσικό και χημικό περιβάλλον για τη ζωή σε αυτόν τον πλανήτη». Η αρχική τους θεωρία θα μπορούσε να ονομαστεί «ευφυής σχεδιασμός σε πλανητική κλίμακα» αφού προέβλεπε ότι «η ατμόσφαιρα της Γης είναι κάτι παραπάνω από μια απλή ανωμαλία. Μοιάζει να είναι μια επινόηση ειδικά σχεδιασμένη για έναν αριθμό σκοπών», ή ότι «είναι απίθανο η σύμπτωση από μόνη της να μπορεί να εξηγήσει το γεγονός ότι η θερμοκρασία, το pH και η παρουσία μιγμάτων από θρεπτικά συστατικά έχουν υπάρξει, για αχανείς χρονικές περιόδους, ακριβώς στις ευνοϊκές τιμές και ποσότητες για την επιφανειακή ζωή. Μάλλον,. .. ξοδεύεται ενέργεια από τα έμβια όντα για να διατηρήσουν ενεργά αυτές τις βέλτιστες συνθήκες». (Τζέιμς Λάβλοκ και Λιν Μάργκουλις: «Η υπόθεση Γαία»)
Βέβαια μετά την σφοδρή κριτική που δέχθηκαν από εξέχοντες επιστήμονες, όπως ο Ρίτσαρντ Ντόκινς (ο οποίος τη χαρακτήρισε «δοξασία», επειδή ακριβώς δεν μπορεί μα υπάρξουν πειράματα που να πιστοποιούν το αληθές ή το ψευδές του πράγματος), η θεωρία της Γαίας τροποποιήθηκε για να αποβάλει τα τελεολογικά χαρακτηριστικά της: «Πουθενά στα γραφόμενά μας δεν εκφράζουμε την ιδέα ότι η αυτορρύθμιση του πλανήτη είναι σκόπιμη, ή εμπλέκει πρόνοια ή σχεδιασμό εκ μέρους των βιωτών» έγραψε ο Λάβλοκ το 1990.
Παρ’ όλο που η τελεολογία εγκαταλείφθηκε το θρησκευτικό άρωμα δεν λείπει από τα κείμενα του Λάβλοκ. Στο τελευταίο (αναδημοσιεύτηκε στο «Βήμα» 5.1.2007) ο επιφανής οικολόγος φυσικά γράφει ότι «το ανθρώπινο είδος είναι ένα είδος αρρώστιας του πλανήτη». Οπως οι καλόγεροι του Μεσαίωνα θεωρούσαν ότι υπάρχει μια υπέρτατη τάξη, την οποία κατέστρεφαν οι αμαρτίες των ανθρώπων έτσι και η σύγχρονη οικολογική θεολογία θεωρεί ότι στην Γαία υπάρχει ένα παράσιτο, το οποίο είμαστε εμείς οι άνθρωποι. Οπως στη Θεολογία υπάρχει η κόλαση που θα πληρώσουμε τα κρίματα μας, έτσι υπάρχει και το φαινόμενο του θερμοκηπίου που θα κάνει τη γη κόλαση. Δεν μας ζητούν βέβαια, όπως στο μεσαίωνα, να αυτομαστιγωθούμε για να εξορκίσουμε το εγγενές προπατορικό αμάρτημα, αλλά να ζήσουμε σε οικολογική αρετή, την οποία καθείς ορίζει όπως νομίζει. Κάποιοι Γάλλοι προτείνουν μέχρι και την απλυσιά («Τα άπλυτα μπλουτζίν κάνουν καλό στον πλανήτη. Πώς ένα παντελόνι μπορεί να μετατραπεί σε οικολογική φρίκη», «Τα Νέα» 17.6.2006) και κάποιοι Βρετανοί συναγωνιστές τους τα έβαλαν με τις επίπεδες οθόνες επειδή καταναλώνουν πολύ ρεύμα! («Τα Νέα» 3.11.2006).
Να μην παρεξηγηθούμε! Οικολογικό πρόβλημα υπάρχει, αλλά αυτό δεν εμπίπτει στο θεολογικό σχήμα που άρρητα πλέον ασπάζονται πολλοί ότι η ευημερία αναγκαστικά έπεται από τη νέμεση. Δεν είναι ανάγκη να δυστυχούν οι άνθρωποι για να σωθεί ο πλανήτης. Αλλά θα πρέπει να συνεχίσουμε αύριο…