Τις τελευταίες ημέρες στην εφημερίδα «Καθημερινή» παρακολουθούμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον συρροή δημοσιευμάτων -άρθρων, επιστολών- που ακολούθησαν τη δημοσιοποίηση της «γνώμης» των περισσότερων μελών της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής, από τον πρόεδρό της καθηγητή κ. Κουμάντο, σύμφωνα με την οποία «είναι σωστό να παρακινούνται οι μέλλοντες γονείς να προβαίνουν σε προγεννητική ή και προεμφυτευτική εξέταση ώστε να μπορούν να διακόπτουν την κύηση, αν κρίνουν ότι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να γεννήσουν ένα παιδί, καταδικασμένο να περάσει μια ζωή δυστυχισμένη και να προκαλεί γύρω του προβλήματα συχνά αξεπέραστα». Η ισχύουσα νομοθεσία στη χώρα μας επιτρέπει τη διακοπή μιας τέτοιας προβληματικής εγκυμοσύνης.
Ο κ. Κουμάντος μετέφερε στην αρθρογραφία του την άποψη της πλειοψηφίας της Επιτροπής, αλλά και την αντίθετη επιχειρηματολογία της μειοψηφίας, υλοποιώντας στην πράξη τον βασικό ρόλο της Επιτροπής που είναι η παρουσίαση στην κοινή γνώμη της ουσίας των σύγχρονων βιοηθικών διλημμάτων. Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος τοποθετήθηκε άμεσα αντίθετη προς την άποψη της πλειοψηφίας της Επιτροπής συνεπής προς το δόγμα «τη ζωή τη δίνει ο Θεός και μόνο Εκείνος μπορεί να την αφαιρέσει». Ακολούθησαν επιστολές προβληματιζόμενων αναγνωστών και ομάδος έξι καθηγητών Ιατρικής και τριών γιατρών διευθυντών κλινικών του ΕΣΥ Θεσσαλονίκης, άκρως απορριπτική κινούμενη στο πνεύμα της Ιεράς Συνόδου. Τα άρθρα του κ. Κουμάντου που δημοσιεύθηκαν στην «Καθημερινή», απαντήσεις στις κριτικές της Ιεράς Συνόδου και των συναδέλφων γιατρών της Θεσσαλονίκης, εμπεριέχουν πλούσια επιχειρηματολογία, που τεκμηριώνει, κατά την προσωπική μου άποψη, την ορθότητα της γνώμης της πλειοψηφίας της Εθνικής Επιτροπής.
Κίνητρό μου για παρέμβαση στην «αντιδικία» είναι να συμβάλω στην παράταση της συζήτησης για τους προβληματισμούς, που διαγράφονται όχι μόνο για τη ζωή και την παράτασή της, αλλά και την ποιότητά της, που ατυχώς στην ευρωπαϊκή μας χώρα, το κοινό ελάχιστα ευαισθητοποιείται από τα ΜΜΕ.
Προ 12 ετών σε σχετική έρευνα που έγινε από τη Νευρολογική Κλινική των Πατρών, της οποίας είχα τη διεύθυνση, σε επιλεγμένα πληθυσμιακά δείγματα (1.148 γιατρών, 483 δικηγόρων μελών των τοπικών συλλόγων, 200 δικαστών της εφετειακής περιφέρειας και 129 εκτοετών φοιτητών της Ιατρικής), υπέρ της υποβοηθούμενης, από γιατρό αυτοκτονίας ατόμων στα τελικά στάδια ανίατης βασανιστικής νόσου (συνήθως καρκίνου με μεταστάσεις) τάχθηκε ένα πολύ μικρό ποσοστό (5,1%, 8,9%, 18,2%, 6,9%) αντίστοιχα στις ανωτέρω ομάδες). Σε αντίστοιχες μελέτες δυτικών προηγμένων χωρών (Ευρώπης, ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλίας) το ποσοστό ήταν πολύ υψηλότερο (40-50%). Ο ανώδυνος θάνατος εντάσσεται στα ανθρώπινα δικαιώματα (human rights), όπως η ελευθερία, υγεία, παιδεία, εργασία και οι βιαστικές χώρες Ολλανδία – Βέλγιο ήδη με νόμο απενοχοποίησαν την υποβοηθούμενη αυτοκτονία.
Είναι πράγματι εντυπωσιακή η υφιστάμενη διαφορά στους κανόνες διαβίωσης -ηθικής συμπεριφοράς μεταξύ των διαφόρων χωρών- κοινωνιών την ίδια χρονική περίοδο, που όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος εντυπωσιακά την είχε αναδείξει ο Δαρείος μεταξύ μισθοφόρων Ελλήνων και Καλλατίων (ινδικής φυλής) που από τον φιλόσοφο Καρλ Πόπερ αναφέρεται ως ανέκδοτο του Δαρείου: «Κάλεσε τους Ελληνες και τους ρώτησε πόσα θα ήθελαν για να φάνε τους πατεράδες τους μετά τον θάνατό τους. Εκείνοι απάντησαν ότι ποτέ δεν θα μπορούσαν να κάνουν κάτι τέτοιο. Στη συνέχεια κάλεσε τους Καλλάτες, γνωστούς ανθρωποφάγους, που συνήθιζαν να τρώνε τους πατεράδες τους, μετά τον θάνατό τους και τους ρώτησε πόσα θα ήθελαν αντί να τους φάνε να τους κάψουν στην πυρά. Εκείνοι αρνήθηκαν έντονα και τον παρακάλεσαν να μην ξεστομίζει καν κάτι τόσο ανίερο». Από την άλλη μεριά συμπεριφορές όπως εκείνη των Σπαρτιατών να ρίχνουν τα άρρωστα παιδιά τους στον Καιάδα… για να τα ανακουφίσουν, με τις οποίες συμφωνούσε και ο Πλάτωνας και οι οποίες για αιώνες απορρίπτονταν, ηθικά, σαν βάρβαρες, σήμερα συζητούνται – κατανοούνται.
Οι σύγχρονες κοινωνίες δραστηριοποιούνται στην πρόληψη τέτοιων νοσημάτων και οδεύουν σε ταύτιση της «Νομικής» και της «Ηθικής» αξιολόγησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αποδέχονται ακόμη στο πλαίσιο του ανθρώπινου δικαιώματος της ατομικής ελευθερίας, συμπεριφορές μειονοτήτων, όπως την άρνηση στράτευσης στους αντιρρησίες συνειδήσεως, τους γάμους μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου και ακόμη περισσότερο ακραίες όπως την απόκτηση παιδιών από τέτοιους συντρόφους.
Θα ήταν, συνεπώς, παράλογο να εξακολουθούν να αρνούνται το δικαίωμα για ανώδυνο θάνατο -ευθανασία αν προτιμάτε- και στο μικρό ποσοστό -μειονότητα δεν ξεπερνάει το 2%- των πασχόντων από βαριά ανίατη βασανιστική πάθηση. Το αναφαίρετο δικαίωμα στο ύψιστο αγαθό της ζωής συμπληρώνεται με την αποδοχή του δικαιώματος για ανεκτή ποιότητα ζωής και του ανώδυνου θανάτου. Στις ΗΠΑ ήδη οι επιθυμούντες δηλώνουν στην ταυτότητά τους την επιθυμία τους «living will» να μη διατηρηθούν στη ζωή με τεχνικά μέσα μετά από βαριά αρρώστια ή κάκωση, επιθυμία που γίνεται αποδεκτή.
* Ο κ. Θόδωρος Παπαπετρόπουλος είναι καθηγητής Νευρολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.