Εδώ κι έναν αιώνα, το «παρασιτικό» χρηματιστικό κεφάλαιο αποτελεί τον εχθρό μιας ορισμένης Αριστεράς, που το αντιδιαστέλλει με το «παραγωγικό», βιομηχανικό. Το 1902, ο επιφανέστερος, εκείνη την εποχή, σοσιαλιστής θεωρητικός, Καρλ Κάουτσκι, έγραφε: «Ενώ ο τραπεζίτης είναι ορμητικός, ασυγκράτητος και βίαιος, ο μάνατζερ της βιομηχανίας είναι μετρημένος, συνετός και προσανατολισμένος προς την ειρήνη». Την περίοδο 1924 – 1926, το «Καρτέλ της Αριστεράς» στη Γαλλία, υπό τους Αριστίντ Μπριάν και Εντουάρ Εριό, κατήγγειλε το «Τείχος του Χρήματος», προτού οι διαδοχικές κυβερνήσεις Ριζοσπαστών – Σοσιαλιστών καταρρεύσουν από το συστηματικό μποϊκοτάζ των τραπεζιτών.
Αυτή η ισχυρή, στους κόλπους της Αριστεράς, παράδοση αναβίωσε προς τα τέλη της δεκαετίας του ’90, ύστερα από τις κρίσεις που γκρέμισαν το μεξικάνικο πέσο, το βραζιλιάνικο ρεάλ, το ρώσικο ρούβλι και τα χρηματιστήρια των τίγρεων και των δράκων του Ειρηνικού. Ο «καπιταλισμός του καζίνο» -ο όρος καθιερώθηκε από το πολύκροτο, ομώνυμο βιβλίο της Σούζαν Στρέιντζ- αναγορεύτηκε σε προνομιακό στόχο του νέου κινήματος εναντίον της παγκοσμιοποίησης, που γεννήθηκε στο Σιάτλ και εξαπλώθηκε στην Ευρώπη.
Εξοστρακισμένες στο αριστερό άκρο του ιδεολογικού φάσματος, μέχρι πρόσφατα, απόψεις αυτού του είδους αρχίζουν να βρίσκουν πρόσβαση ακόμη και στα ανώτερα στρώματα του κατεστημένου. Ο γερουσιαστής Λίμπερμαν, από τη δεξιά πτέρυγα του αμερικανικού, Δημοκρατικού Κόμματος, ενοχοποιεί τη χρηματιστική κερδοσκοπία για την απογείωση των τιμών των τροφίμων και η αρμόδια επιτροπή της γερουσίας θεωρεί τον χρηματιστηριακό τζόγο υπεύθυνο για το 40% της τιμής του πετρελαίου. Ο Νικολά Σαρκοζί καυτηριάζει την αχαλίνωτη κερδοσκοπία και η Αγκελα Μέρκελ ζητά έλεγχο πάνω στα διαβόητα hegde funds. Ενας φλογερός υποστηρικτής του καπιταλισμού, όπως ο Γάλλος οικονομολόγος Ζαν – Λικ Γκρεό, υπερφαλαγγίζει εξ αριστερών ακόμη και πολλούς… αριστεριστές, προτείνοντας τη σταδιακή κατάργηση του Χρηματιστηρίου!
Αυτή η εκ των ένδον αμφισβήτηση δεν προέρχεται από την καθυστερημένη αφύπνιση φιλανθρωπικών αισθημάτων, αλλά από πιο πραγματιστικούς λόγους. Η Γουόλ Στριτ απειλεί με ασφυξία τη Μέιν Στριτ, την αμερικανική βιομηχανία, καθώς, εκτός από τις χρηματοπιστωτικές φίρμες και τις πετρελαϊκές βιομηχανίες, όλοι οι υπόλοιποι συμπιέζονται από το όργιο της κερδοσκοπίας. Ισχυρό διαγράφεται το ενδεχόμενο η επόμενη φούσκα που θα εκραγεί να είναι εκείνη του καταναλωτικού χρέους: Τα χρέη των νοικοκυριών από τις πιστωτικές κάρτες αυξήθηκαν από 238 δισ. δολάρια, το 1989, στο αστρονομικό, ακόμη και με τα δεδομένα της Αμερικής, επίπεδο των 937 δισ. δολαρίων, το 2007.
Ο, τι ισχύει για τους ιδιώτες καταναλωτές, ισχύει και για το αμερικανικό κράτος. Στο ζενίθ της ισχύος της, η Βικτωριανή Αγγλία ήταν ο μεγαλύτερος παγκόσμιος πιστωτής, ενώ η Αμερική του Μπους είναι ο μεγαλύτερος παγκόσμιος χρεώστης, που χρειάζεται να απορροφά κάθε μέρα ένα δισ. δολάρια Ασιατών και Ευρωπαίων για να καλύπτει το χρέος της. Διαμορφώνεται ένας κόσμος τριών ταχυτήτων: Στην πρώτη ταχύτητα, μια Αμερική κυρίαρχη στα πεδία των όπλων και του χρήματος, αλλά με εξαιρετικά σαθρή παραγωγική βάση. Στη δεύτερη, η Ευρώπη, η Ιαπωνία, τμήματα της Ασίας (ιδίως της Κίνας) και της Λατινικής Αμερικής, που αποτελούν το κυρίως παραγωγικό μπλοκ του πλανήτη. Και στην τρίτη ταχύτητα, οι αποκλεισμένοι των φτωχών εθνών και των παραγκουπόλεων. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο νέος «δεύτερος» και ο νέος «τρίτος» κόσμος (κατ’ αναλογία προς το ανατολικό μπλοκ και τους αδέσμευτους επί Ψυχρού Πολέμου) που εκπροσωπούν από κοινού τη συντριπτική πλειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού και της παγκόσμιας παραγωγής, θα εξακολουθήσουν επ’ αόριστον να ανέχονται την ηγεμονία του πρώτου.
Παρόμοιες ανησυχίες εξέφραζε πρόσφατα και ο Κέβιν Φίλιπς, στη WashingtoPost. Ο Αμερικανός συγγραφέας υπενθύμιζε ότι η κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου πάνω στο παραγωγικό ήταν πάντα φαινόμενο παρακμής των εκάστοτε κυρίαρχων παγκοσμίων δυνάμεων -Ρώμη, Ισπανία, Ολλανδία, Βρετανία- και αναρωτιέται μήπως σήμερα έρχεται η σειρά της Αμερικής. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Φίλιπς, ο οποίος διετέλεσε πολιτικός σύμβουλος του Νίξον, συγκλίνει σε μια ιδέα που διατυπώθηκε από τον… νεομαρξιστή ιστορικό και οικονομολόγο Τζιοβάνι Αρίγκι, στο κορυφαίο βιβλίο του «Ο μακρύς εικοστός αιώνας»!
Τα χρυσά αλεξίπτωτα
«Είναι άραγε αποδεκτό να εισπράττει ένας διευθυντής επιχείρησης όσα κερδίζει ένας μισθωτός εργαζόμενος σε όλη του τη ζωή;». Αυτό ήταν το ρητορικό ερώτημα της γαλλικής εφημερίδας «Μοντ», στις 31 Μαΐου, με αφορμή τη δημοσίευση έρευνας που πιστοποιούσε ότι, τη στιγμή που η χρηματοπιστωτική κρίση αγριεύει και η ακρίβεια καταδυναστεύει τους εργαζόμενους, οι αμοιβές των στελεχών μεγεθύνονται με σκανδαλώδεις ρυθμούς.
Το 2007, οι συνολικές αποδοχές των διευθυντών των 40 μεγαλύτερων γαλλικών επιχειρήσεων αυξήθηκαν κατά 58%, για να φτάσουν τα 161 εκατομμύρια ευρώ. Με άλλα λόγια, κάθε διευθυντής κέρδισε μέσα σε ένα χρόνο τέσσερα εκατομμύρια ευρώ.
Τα εν λόγω στελέχη διαθέτουν αυτό που οι Γάλλοι αποκαλούν ειρωνικά «χρυσά αλεξίπτωτα» – αστρονομικές αποζημιώσεις σε περίπτωση απόλυσης. Τα δέκα ακριβότερα χρυσά αλεξίπτωτα ανέρχονται αθροιστικά σε 50 εκατομμύρια ευρώ.
Στην πρώτη σειρά συναντάμε τη διευθύντρια της Alcatel – Lucent, Πατρισιά Ρισό και τον διευθυντή της Accor, Ζιλ Πελισόν, καθένας εκ των οποίων θα εισπράξει έξι εκατομμύρια ευρώ σε περίπτωση απόλυσης. Το 2004, ο διευθυντής της αλυσίδας καταστημάτων Carrefur, Ντανιέλ Μπερνάρ, απολύθηκε ως αποτυχημένος, αλλά δεν πρέπει, λογικά, να δυσκολεύτηκε να παρηγορηθεί: Εισέπραξε εφ’ άπαξ αποζημίωση 9,39 εκατομμυρίων ευρώ και εφ’ όρου ζωής σύνταξη, ίση με το 40% του αξιοζήλευτου, μηνιαίου μισθού του. Η σύνταξη υπολογίζεται ότι θα στοιχίσει συνολικά στην επιχείρηση γύρω στα 30 εκατομμύρια ευρώ.