Πώς να γράψει κανείς για τον θάνατο; Πώς να τον πολεμήσει; Πώς να εκφράσει την αγωνία του; Πώς να τον δελεάσει για να τον κατευνάσει; Πώς να αντέξει τη δυσοσμία του; Πώς να κάμψει την ατσάλινη δύναμή του; Το βιβλίο του Αλέξανδρου Σ. Αρδαβάνη «Θραύσματα & θροΐσματα» (εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 234, εικόνες Δήμητρα Σιατερλή) περιέχει 107 μικρά κείμενα – ένα ημερολόγιο από την καθημερινή ζωή ενός παθολόγου – ογκολόγου σε ένα μεγάλο δημόσιο νοσοκομείο της Αθήνας· μια ασθματική περιγραφή περιστατικών απελπισίας, απόγνωσης, ανακούφισης, αβάσταχτου πόνου, σύγχυσης, παραζάλης, λαθών και θριάμβων· ένα χρονικό με βραχύβια τρόπαια και μακροπρόθεσμες ήττες· ένα ιστορικό σπαραγμού, διαψεύσεων, εκπλήξεων, μοναξιάς, κούρασης· ένα εγχείρημα αυτοκριτικής· μια δοκιμή αυτογνωσίας.
Πώς εμφανίζονται συνήθως στα δικά μας μάτια οι γιατροί; Μεγαλόσχημοι στρατηλάτες, αδιαπέραστοι άρχοντες, απόμακροι κυβερνήτες και πάρα πολύ σπάνια τρυφεροί συμπαραστάτες. Τι συμβαίνει μέσα στην ψυχή αυτών των παντοδύναμων μικρών θεών που απ’ τα χείλη τους άλλοτε βγαίνει το πολυπόθητο (προσωρινό) απαλλακτικό βούλευμα κι άλλοτε ο εφιαλτικός βραχνάς της τελεσίδικης καταδίκης; Εν μέσω λευχαιμιών, μαστεκτομών, μεταστάσεων, εμετών, ναυτιών, μελανωμάτων, ο Αλέξανδρος Αρδαβάνης γράφει για τη δικιά του δύσβατη διαδρομή μέσα στους πολυπλόκαμους νοσοκομειακούς λαβυρίνθους. Μιλάει για τις σχέσεις του με τους εμβρόντητους συγγενείς, με τους πανικόβλητους ασθενείς, με τους κάθε λογής συναδέλφους. Φανερώνει τα ανεξάντλητα ιατρικά διλήμματα, τους φόβους, τις ενοχές, τις εμμονές του. Δεν φοβάται να εκτεθεί, δεν διστάζει να αφήσει την εσωτερική φόδρα να φανεί, να γυρίσει το μέσα έξω: Ανιδιοτέλεια και ναρκισσισμός, ανεξάντλητη ορμή και πίστη, αίσθημα διαψευσμένης ισχύος, ένας διαρκής οίστρος, φιλαρέσκεια και δικαίωση, ταπεινοφροσύνη και σεμνότητα, διαρκής αμφιταλάντευση ανάμεσα στο τίποτα της προσδοκίας και την παραφροσύνη της ελπίδας. Δίνοντας ολομέτωπες μάχες για χάρη της ζωής, ακροβατώντας ανάμεσα στο εγκεκριμένο πρωτόκολλο και στο αυτοσχέδιο ρίσκο, κερδίζοντας μικρές κρίσιμες παρατάσεις, περνώντας από τον θρίαμβο της ορθής πρόβλεψης στην απελπισία της διάψευσής της, φθάνει στο ακρότατο όριο της προσωπικής του αντοχή, καθώς συγκεντρώνει γύρω του όλο και περισσότερους ανθρώπους που τον έχουν ανάγκη. Και ταυτόχρονα νιώθει σαν να μην ανήκει πουθενά. Αισθάνεται μετέωρος, ασύμπτωτος, ξένος, καθώς αδυνατεί να μετάσχει ολόψυχα στην τρέχουσα καθημερινότητα, ακροβατώντας διαρκώς ανάμεσα στον πόθο του έρωτα για τη ζωή και στην ιλιγγιώδη έλξη που ασκεί πάνω του η μάχη εναντίον του θανάτου. Οι ασθενείς του Αρδαβάνη έχουν σώμα, πρόσωπο και όνομα, καθώς η σύγκρουση αυτή δεν λαμβάνει χώρα εν κενώ μέσα στον χώρο απρόσωπων ερευνητικών εργαστηρίων: Κατερίνα, Μαρία, Εβίτα, Χριστίνα, Τάσος Δημήτρης, Φίλων… Αισθάνεται γι’ αυτούς αγάπη, έρωτα, θαυμασμό, τρυφερότητα. Κάποιες, σπάνιες, φορές νιώθει οργή με τον εαυτό του που δεν κατόρθωσε να απομακρύνει ανθρώπους που τον εκνευρίζουν. Με το χάρισμα του γνωστικού οίκτου αγκαλιάζει ωστόσο στο τέλος τους πάντες, τους υποστηρίζει, τους εμψυχώνει, τους θεραπεύει, απορροφάει όσο μπορεί περισσότερο τους απαίσιους σωματικούς και ψυχικούς κραδασμούς της αρρώστιας, κι όταν θα φανεί το ανέσπερο φως τους ξεπροβοδίζει. Θριαμβευτής και ταυτόχρονα ηττημένος.
Το «Θραύσματα & θροΐσματα» αποτελεί τεκμήριο συγκλονιστικό. Μήπως, ωστόσο, θα έπρεπε ένας επαγγελματίας αναγνώστης με έμπειρο μάτι να κάνει ορισμένες διορθώσεις; Διότι, αρχίζοντας το διάβασμα, σκοντάφτουμε σε πολλές λεκτικές αστοχίες και αρκετές συνθετικές ασάφειες. Κι ωστόσο όχι, όχι! Καλύτερα που το προσωπικό αυτό χρονικό κυκλοφορεί έτσι. (Καθώς άλλωστε προχωρούμε, το έργο βρίσκει τον βηματισμό του, ρέει καλύτερα, αναπνέει με περισσότερη άνεση δημιουργώντας αρκετά κειμενάκια που αποτελούν ολοκληρωμένα διηγήματα). Οι ατέλειές του, πάντως, το κάνουν πιο αυθόρμητο, πιο αυθεντικό, πιο ειλικρινές, πιο γενναίο. Με τις μικρές συγκοπές και τα ράμματά του φαίνεται πιο αρχέγονο αποτυπώνοντας εντονότερα την αγωνία που τρώει τα σωθικά. Διότι το βιβλίο μοιάζει με ματωμένο όργανο που σπαράζει, με οστρακόδερμο που συσπάται χωρίς το κέλυφός του – σαν το απροστάτευτο σώμα ενός γυμνού τρομαγμένου ανθρώπου. Βιβλίο που σε απορροφά απόλυτα, ταπεινώνοντας τη λογοτεχνία. Διότι χωρίς την παρέμβαση μιας εντελούς συνθετικής τεχνικής και χωρίς τη διαμεσολάβηση της άψογα επεξεργασμένης φράσης μετατρέπεται σε κάτι ασαφές και ρευστό, σε κάτι που παραπέμπει στην ίδια τη ζωή. Και ο δημιουργός του αποδεικνύεται εντέλει κάτι πολύ περισσότερο από συγγραφέας – ένας ολόκληρος άνθρωπος.