Εως αρκετά πρόσφατα, η Ελλάδα ήταν ένας παράδεισος για τους Πολωνούς μετανάστες. Το 1990, το ελληνικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν υπερδιπλάσιο του πολωνικού. Σήμερα, είναι σχεδόν ισομεγέθη.
Οι αριθμοί κρύβουν μια δυσάρεστη για τη χώρα μας πραγματικότητα. Η Πολωνία είναι δυναμική και αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. Η Ελλάδα δεν είναι. Στην επόμενη πενταετία ενδέχεται οι μεταναστευτικές ροές μεταξύ των δύο χωρών να αντιστραφούν.
Πρόκειται για γενικότερο φαινόμενο. Η οικονομική απόσταση της Ελλάδας από τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης ολοένα μεγαλώνει, ενώ η υπεροπλία της σε επίπεδα ευημερίας με την Ανατολική Ευρώπη εξαφανίζεται: Ηδη η Σλοβενία, η Σλοβακία και η Τσεχία είναι πλουσιότερες από την Ελλάδα, χώρες όπως η Πολωνία, η Εσθονία και η Λιθουανία την έχουν φτάσει και η Ουγγαρία και η Λεττονία την πλησιάζουν.
Οι εξελίξεις αυτές δεν έχουν συμβεί τυχαία. Η Πολωνία, για παράδειγμα, αναδιαμόρφωσε το ρυθμιστικό της περιβάλλον και προσείλκυσε μαζικές ξένες άμεσες επενδύσεις.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Το 2007 η Ελλάδα και η Πολωνία δαπάνησαν 0,6% του ΑΕΠ σε έρευνα και ανάπτυξη. Εκτοτε, η Πολωνία έχει διπλασιάσει σε απόλυτους αριθμούς τις σχετικές δαπάνες. Στην Ελλάδα έχουν παραμείνει στο ίδιο χαμηλό επίπεδο.
Επιπλέον, η Πολωνία ανέπτυξε μία στρατηγική καινοτομίας που περιλάμβανε την ίδρυση 10 νέων ερευνητικών ινστιτούτων, υπό τη διαχείριση κορυφαίων ευρωπαϊκών ιδρυμάτων όπως το Πανεπιστήμιο του Cambridge και τα γερμανικά ινστιτούτα Max Planck και Fraunhofer.
Ετσι οι Πολωνοί εισήγαγαν τις βέλτιστες δομές οργάνωσης για την προώθηση της έρευνας, διασφαλίζοντας την αυτονομία από πολιτική επιρροή και επιτρέποντάς τους να προσελκύσουν κορυφαίους ερευνητές στη χώρα τους.
Για τη χρηματοδότηση αυτών των τεράστιων επενδύσεων, η κυβέρνηση συνδύασε τη χρήση φορολογικών εσόδων, πόρους από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε. και κονδύλια από το πρόγραμμα Horizon 2020, και ειδικότερα από την πρωτοβουλία «Teaming for Excellence». Σύντομα, ιδέες που θα γεννηθούν στα νέα αυτά ερευνητικά κέντρα θα μετατραπούν σε επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας. Η πολωνική οικονομία θα απογειωθεί.
Kαι η Ελλάδα; Επειτα από κάποιες ελάσσονος σημασίας αλλαγές, που βελτίωσαν τη θέση της χώρας στην κατάταξη της Παγκόσμιας Τράπεζας για την επιχειρηματικότητα («Ease of Doing Business»), οι σχετικές μεταρρυθμίσεις έχουν σταματήσει. Οι ξένες άμεσες επενδύσεις μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού. Kαι εκεί που η Πολωνία έχει συγκεκριμένη στρατηγική για τις επενδύσεις, το σχέδιο «Ελλάδα 2021» παραμένει αόριστο.
Επί του παρόντος, η Ελλάδα, αντί να ιδρύσει καινούργια ινστιτούτα με μεγαλύτερες δυνατότητες, επιμένει στη στρατηγική της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου. Η στρατηγική αυτή δεν βοήθησε στην υπέρβαση της κρίσης και δεν μπορεί να αποτελέσει το καύσιμο για δυναμική ανάπτυξη από εδώ και στο εξής.
Aυτό που η ελληνική κυβέρνηση χρειάζεται, είναι αλλαγή υποδείγματος.
Πρέπει να διευρύνει τις δυνατότητές της στον τομέα της καινοτομίας, με επενδύσεις σε εξαιρετικά ινστιτούτα, που θα τροφοδοτήσουν την οικονομία με τεχνολογία αιχμής. Γεωγραφική συστέγαση της δημόσιας έρευνας και του ιδιωτικού τομέα: αυτή είναι η ουσία πίσω από την επιτυχία των καινοτομικών «clusters», είναι ένα βασικό συστατικό για την επιτυχία. Η διανομή των πόρων βάσει κριτηρίων αμφίβολης αξίας θα οδηγήσει σε κατασπατάληση της χρηματοδότησης, που είναι απολύτως αναγκαία για την ανόρθωση της οικονομίας.
Επενδύσεις στην εφαρμοσμένη έρευνα θα βοηθήσουν την Ελλάδα μόνο αν συνδεθούν στενά με τον ιδιωτικό τομέα, ώστε οι επιχειρήσεις τεχνολογιών αιχμής να επωφεληθούν από τα ευρήματα των ερευνητών, ή να μπορέσουν οι ίδιοι οι ερευνητές να μετατρέψουν τις ιδέες τους σε νεοφυείς επιχειρήσεις.
Κατά τη διαδικασία αυτή, η προσέλκυση μιας κρίσιμης μάζας ερευνητών υψηλού επιπέδου θα έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας από τον μαζικό τουρισμό.
Στο κρίσιμο μέτωπο της χρηματοδότησης, η Ελλάδα το 2013 δυστυχώς έχασε μία μοναδική ευκαιρία να συμπεριληφθεί ως χώρα υποδοχής νέων ερευνητικών κέντρων στο πλαίσιο του «Teaming for Excellence», με το επιχείρημα ότι έχει πολύ καλές επιδόσεις στην έρευνα και ότι το πρόγραμμα απευθύνεται σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Χώρες που είναι πλουσιότερες από την Ελλάδα, όπως το Λουξεμβούργο, η Πορτογαλία και η Κύπρος, έδωσαν μάχη και συμπεριλήφθηκαν ως χώρες υποδοχής.
Το 2015, το πρόγραμμα θα συζητηθεί εκ νέου. Η ελληνική κυβέρνηση πρέπει τώρα να ξεκινήσει εκστρατεία για να συμπεριληφθεί στην επόμενη φάση. Μπορεί να συμβάλλει τα μέγιστα στην αναζωογόνηση της οικονομίας. Αν οι Ελληνες πολιτικοί δεν εστιάσουν άμεσα σε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες, θα καταδικάσουν την ελληνική οικονομία. Το αποτέλεσμα θα είναι η Ελλάδα να καταλήξει να εξαρτάται από μεταβιβάσεις πλουσιότερων χωρών, μεταξύ των οποίων και η Πολωνία.
* Διευθυντής Ερευνών Επιχειρηματικότητας στο Ινστιτούτο DIW του Βερολίνου.