Κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής χρηματοπιστωτικής κρίσης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα χρειάστηκε να παίξει έναν ρόλο μη τυπικό για κεντρική τράπεζα. Κατ’ αρχάς, χρειάστηκε να παρέμβει στην αγορά κρατικών ομολόγων (πρόγραμμα SMP), για να αποτρέψει τη διαταραχή ενός ζωτικού κρίκου στον μηχανισμό μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής, που συνδεόταν με την αβεβαιότητα γύρω από τη δημοσιονομική βιωσιμότητα ορισμένων κρατών-μελών. Αυτό έγινε την άνοιξη του 2010, στις απαρχές της ελληνικής κρίσης, και ξανά το καλοκαίρι του 2011.
Δεύτερον, διεύρυνε την εμβέλεια των αποδεκτών ενέχυρων για αναχρηματοδότηση τραπεζικών χρεών, ώστε να περιλαμβάνει και χρεόγραφα με αξιολόγηση χαμηλότερη της επενδυτικής βαθμίδας, για να μην αποκλείσει τμήματα της νομισματικής ένωσης από τις πράξεις νομισματικής πολιτικής. Τρίτον, παρείχε ρευστότητα στις τράπεζες, μέσω συμβατικών πολιτικών ή μέσω του ELA, χωρίς να έχει πλήρη εξασφάλιση ότι οι τράπεζες αυτές είναι φερέγγυες, καθώς μέχρι τον Νοέμβριο του 2014 η ευθύνη για την εποπτεία τους ήταν στα χέρια των αρμόδιων εθνικών αρχών. Τέταρτον, προέβη σε μια δέσμευση άνευ ορίων, μέσω του ΟΜΤ, να παρέμβει στην αγορά ομολόγων οποιουδήποτε κράτους-μέλους του οποίου θα απειλούνταν η παραμονή στη νομισματική ένωση. Πέμπτον, εφάρμοσε ποσοτική χαλάρωση (QE), αγοράζοντας περιουσιακά στοιχεία ποικίλης ποιότητας και μεταφέροντας μέρος του κινδύνου στα κράτη-μέλη.
Ολες αυτές οι αποφάσεις, που ήταν κρίσιμες για τη διαφύλαξη της ακεραιότητας της Ευρωζώνης, συνεπάγονταν έναν ημι-πολιτικό ρόλο για την ΕΚΤ. Δεν είναι η θέση της ΕΚΤ να αποφασίζει αν μια χώρα πρέπει να μείνει ή να φύγει από την Ευρωζώνη. Ούτε θα έπρεπε να αναλαμβάνει την ευθύνη να αναδιανέμει πόρους ανά την Ευρωζώνη, αποδεχόμενη τα κρατικά ομόλογα μιας χώρας που ενδεχομένως να οδηγήσουν σε κεφαλαιακές απώλειες που θα επιμεριστούν στους φορολογούμενους όλων των κρατών-μελών. Πρόκειται για θεμελιωδώς πολιτικές αποφάσεις.
Αυτός είναι ο λόγος που η ΕΚΤ, απευθυνόμενη στις πολιτικές αρχές της Ευρώπης, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Eurogroup, έχει θέσει όλα αυτά τα μέτρα –το SMP, το ΟΜΤ, το ELA και το QE– υπό έναν ρητό όρο: να αφορούν χώρες που είτε έχουν επαρκείς αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας είτε βρίσκονται σε πρόγραμμα προσαρμογής. Ενα τέτοιο πρόγραμμα, σαν αυτό στο οποίο βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα, εξασφαλίζει ότι η χώρα επιθυμεί να παραμείνει στην Ευρωζώνη και ότι δεσμεύεται σε βιώσιμες δημοσιονομικές πολιτικές. Αυτές οι εξασφαλίσεις επιτρέπουν στην ΕΚΤ να δικαιολογεί τη λήψη μη συμβατικών μέτρων. Αν η ΕΚΤ παρεξέκλινε από αυτήν την αρχή, αν παρείχε εξαιρέσεις σε χώρες που δεν έχουν πρόγραμμα ή που απορρίπτουν το πρόγραμμά τους, θα παραβίαζε την εντολή της και θα έχανε την πολιτική της νομιμοποίηση.
Ετσι εξηγείται η στάση της ΕΚΤ, τόσο κατά τη διάρκεια της κρίσης, όσο και -ιδιαίτερα- κατά τις τελευταίες εβδομάδες.
*Ο κ. Λορένζο Μπίνι Σμάγκι είναι πρόεδρος της εταιρείας Snam, πρώην μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ (2005-2011).
Αποψη: Γιατί η ΕΚΤ δεν νομιμοποιείται