Οι «Κιβδηλοποιοί», το σπουδαίο έργο του Γάλλου συγγραφέα Αντρέ Ζιντ (1869-1951, Νομπέλ Λογοτεχνίας, 1947), το οποίο κυκλοφόρησε στα ελληνικά για πρώτη φορά από τις εκδόσεις Δωδώνη το 1977 σε μετάφραση του Αρη Δικταίου, συστήνεται εκ νέου στο αναγνωστικό κοινό με εισαγωγή της κ. Αλεξάνδρας Σαμουήλ, λεπτομερές χρονολόγιο και επίμετρο σχετικό με τον συγγραφέα και την κριτική για το εν λόγω έργο.
Αλλωστε, πρόκειται για ένα μυθιστόρημα, το οποίο κυκλοφορεί το 1925 και αλλάζει τα έως τότε δεδομένα, εφόσον σ’ αυτό δίδεται η εικόνα του «καθαρού» μυθιστορήματος, του απαλλαγμένου από τις λεπτομέρειες και τις σχοινοτενείς περιγραφές του είδους, όπως είχε αναπτυχθεί κατά τον δέκατο ένατο αιώνα, αλλά και τις αρχές του εικοστού. Οι «Κιβδηλοποιοί» είναι ο πρόδρομος του μοντέρνου μυθιστορήματος, όπως αυτό υπηρετήθηκε από τους Alain Robbe-Grillet, Michel Butor στα πρώτα του έργα, Nathalie Sarraute, Claude Simon, Marguerite Duras κ.ά. Σύμφωνα με αυτούς, εθεωρείτο ξεπερασμένη και παλαιομοδίτικη η τάση των συγγραφέων να δίνουν έμφαση στην πλοκή, τους χαρακτήρες, την αφήγηση και τις ιδέες, ενώ, αντιθέτως, προέκριναν τη χρήση των αντικειμένων και την προβολή της προσωπικής οπτικής.
Οι «Κιβδηλοποιοί», ωστόσο, και ιδέες έχουν και χαρακτήρες, ακόμα και πλοκή, έστω αποσπασματική, και συνιστούν πολλές προτάσεις αφηγηματικής τεχνικής, υποθέσεις για το τι είναι αυθεντικό και τι κίβδηλο, ποια είναι η σχέση της τέχνης με την ίδια τη ζωή, ποιος είναι ο ρόλος των χαρακτήρων. Ο Ζιντ επιτυγχάνει να συνδυάσει τις ιστορίες του, αν και σ’ αυτό το έργο υπάρχουν πολλές ιστορίες μέσα σε μία, οι οποίες αναπτύσσονται, με αποσπασματικότητα και αφαιρετικότητα, γύρω από συγκεκριμένα πρόσωπα. Οι διαφορετικές οπτικές γωνίες, οι επιστολές, τα ημερολόγια, οι «φωνές» του αφηγητή, ο συγγραφέας ήρωας που «παίζει» με τα διάφορα πρόσωπα και τους ήρωές του, δημιουργούν αντανακλάσεις των ιδίων επεισοδίων. Και μολονότι η επιλογή των λέξεων γίνεται με μέτρο και σύνεση, ωστόσο το έργο δεν είναι απολύτως, ευτυχώς, απαλλαγμένο από αυτό που θεωρείται περιττό, χαρακτήρες, πλοκή και ιδέες, θέματα όπως η ομοφυλοφιλία, ο έρωτας και οι σχέσεις, η θρησκεία, η υποκρισία, η σύγκρουση των νέων με τους γονείς, το χάσμα των γενεών.
Από την πρώτη στιγμή ορισμένοι από τους ήρωες των «Κιβδηλοποιών» θυμίζουν εκείνους του άλλου σπουδαίου Γάλλου συγγραφέα, του Ροζέ Μαρτέν ντι Γκαρ (Νομπέλ Λογοτεχνίας, 1937), στο εμβληματικό έργο του «Οι Τιμπώ» (1922) -στα ελληνικά κυκλοφορεί στην εξαιρετική μετάφραση του συγγραφέα Γ. Νίκα, από τις εκδόσεις της Εστίας- μια αναφορά του Ζιντ σ’ αυτό το έργο, για να τονιστεί η σχέση του πρωτοτύπου, του αυθεντικού με το κίβδηλο και το αντίγραφο. Ο Μπερνάρ, ήρωας των «Κιβδηλοποιών», έχει χαρακτηριστικά του Ζακ, του νεαρού επαναστάτη στους Τιμπώ, ο οποίος εγκαταλείπει την οικογένειά του και αναζητεί το νόημα της ζωής. Ο Εντουάρ, ο συγγραφέας ήρωας των «Κιβδηλοποιών», θέλει να γράψει ένα μυθιστόρημα με τον ίδιο τίτλο, ενώ ο παντογνώστης αφηγητής απευθύνεται στον αναγνώστη ευθέως, κρίνει τα χαρακτηριστικά των ηρώων, τον καλεί να δώσει τη δική του προοπτική. Στην αφήγηση των πολλαπλών ιστοριών παρεμβαίνουν και οι ημερολογιακές σημειώσεις του Εντουάρ, οι οποίες είτε ρίχνουν φως στις μικρότερες ιστορίες είτε τις περιπλέκουν ακόμα πιο πολύ· πάντως, αυτό που ξεχωρίζει είναι η άποψη που εκφράζεται σχετικά με τη φύση της λογοτεχνίας: «Ενα είδος τραγικότητας νομίζω ότι διαφεύγει ώς τώρα τη λογοτεχνία. Το μυθιστόρημα έχει ασχοληθεί με τις αναποδιές της ζωής, με την καλή ή την κακή τύχη, με τις κοινωνικές σχέσεις, με τις συγκρούσεις των παθών, με τους χαρακτήρες, αλλά διόλου με αυτήν καθεαυτήν την ουσία της ύπαρξης…» (σ. 196). Ωστόσο, ακόμα και ο ίδιος ο συγγραφέας, ο Εντουάρ, το alter ego του Ζιντ, «υποσκάπτει» την ουσία του έργου του όταν απαντάει στον Μπερνάρ ότι δεν έχει ιδέα ποιοι είναι κιβδηλοποιοί του μυθιστορήματός του· εξάλλου, άλλες ήταν οι αρχικές του ιδέες, οι οποίες διευρύνθηκαν και άλλαξαν στην πορεία, ενώ, στην ίδια συζήτηση, γίνεται αντιπαράθεση για τη σημασία που μπορεί να έχουν στο μυθιστόρημα οι ιδέες και τα γεγονότα, τα οποία, όταν παρουσιάζονται με ικανοποιητικό τρόπο, εμπλουτίζονται αμέσως από τις ιδέες.
Οι «Κιβδηλοποιοί» είναι ένα έργο που θέτει ερωτήματα και αναιρεί διαρκώς απόψεις και θέσεις για τη λογοτεχνία και τη ζωή, ένα μυθιστόρημα το οποίο συνομιλεί διαρκώς με τον αναγνώστη, με τρόπο που αφήνει όλα τα ζητήματα ανοικτά. Και γι’ αυτό, άλλωστε, το ίδιο δεν είναι παρά μία γέφυρα ανάμεσα στο παλιό και το νέο, ένα ορόσημο για την τέχνη της γραφής.
Αντρέ Ζιντ, «Οι Κιβδηλοποιοί» και «Ημερολόγιο των Κιβδηλοποιών» μτφρ. Ανδρέας Παππάς
εκδ. Πόλις