HENRY JAMES
Οι Βοστονέζες
μτφρ.: Μιχάλης Μακρόπουλος
Eκδ. Gutenberg 2016
Ο Χένρι Τζέιμς (1843, Νέα Υόρκη – 1916, Λονδίνο), σημαντική μορφή των Γραμμάτων του 19ου αιώνα, γόνος εξέχουσας οικογένειας, με πατέρα και αδερφό φιλοσόφους, επηρέασε με το έργο του πολλούς Αμερικανούς και Ευρωπαίους συγγραφείς, ενώ ο ίδιος, όπως ομολογούσε, δέχτηκε επιρροή από το έργο του Μπαλζάκ, τον οποίο θεωρούσε «δάσκαλό» του.
Τεχνίτης του λόγου, έγραψε το δοκίμιο «Η τέχνη της γραφής» (The Art of Fiction), ανανέωσε την τεχνική της πρόζας και έδωσε μεγάλη έμφαση και έκταση στη φόρμα. Πολυγραφότατος, παρέδωσε είκοσι μυθιστορήματα, πάνω από εκατό διηγήματα, δώδεκα θεατρικά έργα, ταξιδιωτικά και κριτικά κείμενα. Ως Αμερικανός που προτίμησε να ζήσει στην Ευρώπη, έγραψε ιστορίες για συμπατριώτες του οι οποίοι δοκιμάζονται σε ένα ξένο γι’ αυτούς περιβάλλον. Από τη μια δημιούργησε τον αθώο και ανυποψίαστο Αμερικανό –π.χ. η ηρωίδα του στο ομώνυμο έργο Ντέιζι Μίλερ–, που αναγκάζεται να αντιμετωπίσει τον πονηρό και διεφθαρμένο Ευρωπαίο, από την άλλη τον αυθόρμητο, δημοκρατικό τύπο σε αντίθεση με τον τυπικό και αριστοκρατικό, αλλά και παρηκμασμένο Ευρωπαίο.
Ο Τ.Σ. Ελιοτ είχε γράψει ότι «ο Χένρι Τζέιμς, ο οποίος δεν μας μετέδωσε “ιδέες”, αλλά έναν άλλον κόσμο της σκέψης και του συναισθήματος, είχε την εμμονή να πιστεύει σε μια ιδανική κοινωνία…». Γι’ αυτό, ίσως, στις «Βοστονέζες» ειρωνεύεται o συγγραφέας εμμέσως πρόσωπα, κινήματα και αλλαγές που αναφαίνονταν στην κοινωνία μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο. Αλλωστε, όλα βρίσκονταν στο μεταίχμιο, αδιαμόρφωτα πολλές φορές.
Οι ιδέες, ωστόσο, του Χένρι Τζέιμς προκύπτουν από τις περιγραφές που κάνει, δεν δίδονται έτοιμες, και σε καμιά περίπτωση δεν είναι απόλυτες, έχουν τη ρευστότητα των εικόνων και εντυπώσεων των ηρώων του.
Οι «Βοστονέζες» γράφτηκαν στο διάστημα 1885 με 1886 και είναι το πιο «αμερικανικό» μυθιστόρημα του συγγραφέα, το οποίο μπορεί να συγκριθεί, ως προς τη θεματική του, με το έργο του Ναθάνιελ Χόθορν «Η ιστορία του Μπλάιθντλ» (The Blithedale Romance), έργο το οποίο θαύμαζε ο Τζέιμς και είχε χαρακτηρίσει ως το πιο ανάλαφρο, φωτεινό και ζωντανό.
Το θέμα του δικού του μυθιστορήματος είναι τα πολιτικά κινήματα και η θέση της γυναίκας στην κοινωνία μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, ο κόσμος των εφημερίδων και οι διάφοροι ιδεολόγοι και «ειδικοί» που κυκλοφορούσαν στα σαλόνια. Μια απολύτως ρεαλιστική σκηνή που τα έχει όλα. Κεντρικοί ήρωές του είναι μια πλούσια γεροντοκόρη, η Ολιβ, μέλος της καλής βοστονέζικης κοινωνίας και υποστηρίκτρια του φεμινιστικού κινήματος, μια κοπέλα λαϊκής καταγωγής, η Βερίνα, «γοητευτική και χαρισματική ομιλήτρια», και ένας μακρινός εξάδελφος της πρώτης, δικηγόρος, ο Μπέιζιλ, με συντηρητικές ιδέες που καταγόταν από τον αμερικανικό Νότο και είχε πολεμήσει στον Εμφύλιο, ενώ προσπαθούσε να ορθοποδήσει επαγγελματικά και κοινωνικά στη Νέα Υόρκη. Ο τελευταίος ερωτεύτηκε τη Βερίνα, την οποία διεκδικούσε από την εξαδέλφη του, που είχε πείσει τη νεαρή γυναίκα να μείνει μαζί της και να αγωνιστούν για τη χειραφέτηση του φύλου τους. Υπαινικτικά και αόριστα γίνονται αναφορές και στην ομοφυλοφιλία της ηρωίδας, μια εκδοχή που απασχόλησε τους μελετητές του έργου του συγγραφέα.
Και σ’ αυτό το μυθιστόρημα, χαρακτηριστικές είναι ρεαλιστικές «πινελιές», οι λεπτομερείς περιγραφές των σκέψεων, των διαθέσεων, των αντιδράσεων, των συναισθημάτων και των εντυπώσεων των χαρακτήρων, ενώ η δράση είναι μηδαμινή. Η μακροσκελής αφήγηση, που διακόπτεται από διαλόγους ενίοτε, αποκαλύπτει τον κόσμο που εκπροσωπεί ο κάθε ήρωας, προβάλλει τις αναλύσεις, τις υποθέσεις και τις ερμηνείες των επιλογών και των πεπραγμένων τους.
Ο παντογνώστης αφηγητής, που χρησιμοποιεί την τριτοπρόσωπη αφήγηση αν και εμφανίζεται και σε πρώτο πρόσωπο με διάθεση να δημιουργήσει αμεσότητα με τον αναγνώστη ή να δείξει ότι δεν τα γνωρίζει όλα, ταυτίζεται με την οπτική γωνία των ηρώων, ενώ η αοριστία και ο εσωτερικός μονόλογος, γνωρίσματα της γραφής του Χένρι Τζέιμς, προαναγγέλλουν την ανανέωση της αφήγησης, όπως θα αναπτυχθεί αυτή αργότερα από τη Βιρτζίνια Γουλφ, τον Τζέιμς Τζόις και άλλους. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο όρος «Εσωτερικός Μονόλογος» (Stream of Consciousness) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον αδερφό του συγγραφέα, τον φιλόσοφο και ψυχολόγο Γουίλιαμ Τζέιμς, στο έργο του «Οι αρχές της ψυχολογίας» (The Principles of Psychology), το 1890.
Αξιέπαινη είναι η απόδοση ενός δύσκολου και πυκνού κειμένου στη γλώσσα μας, κατατοπιστικό το εισαγωγικό σημείωμα, αλλά και διαφωτιστικές οι σημειώσεις.