Η εμπορική διαιτησία αποτελεί πλέον κυρίαρχο τρόπο επίλυσης διαφορών, διεθνώς, και μια εναλλακτική μέθοδο στη διαδικασία της αστικής δίκης, η οποία καθυστερεί υπέρμετρα και δεν επιλύει, εμπροθέσμως, τις οικονομικές διαφορές.
Οι τράπεζες (και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα) ήταν εξαιρετικά επιφυλακτικές στη διαιτητική δίκη, προτιμώντας τις παραδοσιακές δικαιοδοτικές μεθόδους επίλυσης διαφορών. Ωστόσο κατά τα τελευταία χρόνια, έχει παρατηρηθεί μια αλλαγή στη στάση τους, με το ενδιαφέρον του χρηματοπιστωτικού τομέα να στρέφεται προς τη διαμεσολάβηση και, τελευταίως, σε διεθνές επίπεδο αλλά όχι ακόμα στη χώρα μας, προς τη διαιτησία.
Χαρακτηριστική είναι η αύξηση του αριθμού των συλλογικών μηχανισμών διαιτησίας στον τομέα της βιομηχανίας. Στον τομέα της τραπεζικής, λόγω της ιδιαιτερότητας και της ευρύτητας των τραπεζικών συναλλαγών, κρίνεται ότι η διαιτησία πρέπει να εξατομικεύεται και να προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε συναλλαγής. Στο μεταξύ, έχει παρατηρηθεί ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση δημιούργησε πολλές αξιώσεις κατά πιστωτικών ιδρυμάτων και, επομένως, τροφοδότησε το ενδιαφέρον για τον εναλλακτικό δικαιοδοτικό μηχανισμό της διαιτησίας.
Το Διεθνές Εμπορικό Επιμελητήριο – Ιnternational Chamber of Commerce (ICC) αναγνώρισε την ανάγκη να μελετήσει περαιτέρω τη θεώρηση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων για τη διαιτησία, την τυχόν εμπειρία τους, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί η διαιτησία να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του χρηματοπιστωτικού τομέα.
Επειτα από επεξεργασία, προέκυψε μια έκθεση που βασίστηκε σε στοιχεία από 50 χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, 13 φορείς διαιτησίας, διαιτητικές αποφάσεις και σχετική βιβλιογραφία. Η ερευνητική ομάδα εξέτασε μια μεγάλη ποικιλία τραπεζικών και χρηματοπιστωτικών δραστηριοτήτων, όπως δανειοδοτικές δραστηριότητες, παράγωγα, δανεισμό κρατών, ρυθμιστικά ζητήματα, διεθνή χρηματοδότηση, χρηματοδότηση του εμπορίου, χρηματοοικονομικά, συμβουλευτικά ζητήματα, διαχείριση περιουσιακών στοιχείων και διατραπεζικές διαφορές. Η αναφορά σχετίζεται με την αξιοποίηση της διαιτησίας από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, τα πιθανά οφέλη της εμπορικής διαιτησίας για τις τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (αποτελεσματικότητα, εμπειρία, παγκόσμια εκτελεστότητα των διαιτητικών αποφάσεων, εμπιστευτικότητα κ.ά.)
Σύμφωνα με την αναφορά της ομάδας εργασίας της Επιτροπής του ICC, η διεθνής διαιτησία αποτελεί διαρκώς εξελισσόμενη και σημαντική εναλλακτική στην επίλυση χρηματοπιστωτικών διαφορών σε σχέση με τις παραδοσιακές μεθόδους δικαστικής επίλυσης. Η διεθνής διαιτησία παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά: χάρις στην ευελιξίας της δίνει, κατ’ αρχάς, την ευκαιρία στα αντικρουόμενα μέρη να προσαρμόσουν τη διαδικασία στις ανάγκες του χρηματοπιστωτικού και τραπεζικού τομέα, δεδομένου ότι οι διαιτητές μπορούν να είναι έμπειροι και εξοικειωμένοι με τα σύνθετα χρηματοοικονομικά ζητήματα.
Επίσης, παρατηρείται ότι η διαδικασία διαχείρισης των υποθέσεων είναι πιο σύντομη και παρουσιάζει μειωμένο κόστος, το οποίο μάλιστα κατανέμεται και καθορίζεται από την τελική επιδίκαση. Στο πλαίσιο της επείγουσας διαιτησίας, οι προσφεύγοντες μπορούν να κάνουν χρήση προσωρινής δικαστικής προστασίας (ασφαλιστικών μέτρων), ενώ έχει εκφραστεί και έντονο ενδιαφέρον από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για υπαγωγή στη διαιτησία και δευτεροβάθμιων διαδικασιών. Παρέχεται, επίσης, η δυνατότητα να συμφωνηθεί υπαγωγή σε διαιτησία, μετά τη γένεση της διαφοράς, ενώ ο κανόνας είναι να γίνεται προσφυγή σε διαιτησία, έπειτα από προηγούμενη συμφωνία. Ακόμη, οι διαιτητικές αποφάσεις έχουν διεθνή εκτελεστότητα και είναι οριστικές, ενώ δημοσιεύονται διατηρώντας την ανωνυμία των μερών.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλα τα ανωτέρω εξυπηρετούν συγκεκριμένες πρακτικές ανάγκες που η πράξη έχει αναδείξει και το Διεθνές Επιμελητήριο έχει εισακούσει. Δεν παύει να αποτελούν όμως οι νέες αυτές ρυθμίσεις και μια επανάσταση στον τομέα της απονομής της δικαιοσύνης, σε διαφορές χρηματοπιστωτικών προϊόντων και υπηρεσιών, που κατά πολλούς δεν παρουσιάζουν τα κλασικά χαρακτηριστικά αντικειμένου μιας διαιτητικής διαφοράς. Ειδικότερα, μέχρι σήμερα, ορισμένοι παράγοντες όπως το κόστος, η έλλειψη ταχύτητας και η απουσία νομολογίας λειτουργούσαν αποτρεπτικά για τους φορείς διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων. Ολα αυτά όμως αντιμετωπίζονται και μπορούν να αλλάξουν μαζί με την επιτακτική ανάγκη ουσιαστικής προστασίας των συναλλασσομένων στο επίπεδο της ταχείας και ορθής απονομής της δικαιοσύνης σε εξειδικευμένα αντικείμενα διαφοράς.
Η ελληνική πραγματικότητα της απονομής της δικαιοσύνης στη σχετική αγορά των «κόκκινων δανείων» έχει και αυτή προφανώς πολλά να αξιοποιήσει από τα ανωτέρω με τη βοήθεια του νομοθέτη. Η εξεύρεση οριστικών λύσεων σε χρόνια προβλήματα από εξειδικευμένους διαιτητές, που θα μπορούν κατά περίπτωση να ανατρέξουν σε σύγχρονες μεθόδους και πρακτικές του δικαίου της αφερεγγυότητας διεθνώς, παρέχει εξάλλου και την αναγκαία νομική κάλυψη στους χειριστές των υποθέσεων αυτών, γεγονός καθόλου αμελητέο στις μέρες μας.
* Η κ. Αγγέλικα Α. Γκούσκου είναι δικηγόρος, διδάκτωρ Νομικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών.