«Η μοίρα των κτιρίων είναι να αλλάζουν, αλλά το συγκεκριμένο δεν ξέρω αν χάρηκε την πρώτη του ζωή», λέει στην «Κ» η αρχιτέκτων Καλλιόπη Κοντόζογλου και συγγραφέας του βιβλίου «Project Fix» των εκδόσεων Ποταμός. Η σχέση της κ. Κοντόζογλου με το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης μετράει αρκετά χρόνια πίσω, όταν εκείνη ήταν εταίρος στο γραφείο 3SK Στυλιανίδης Αρχιτέκτονες Α.Ε., που μετέτρεψε τη ζυθοποιία ΦΙΞ στο σημερινό μουσείο, και επικεφαλής της ομάδας για την αρχιτεκτονική μελέτη εφαρμογής. Η παρουσίαση του «Project Fix» έγινε με μεγάλη συμμετοχή του κοινού, γεγονός που επιβεβαίωσε το ενδιαφέρον των Αθηναίων για το εμβληματικό αλλά πολύπαθο κτίριο, το οποίο σύντομα θα προσθέσει άλλον ένα σταθμό στην ιστορική πορεία του. «Εως το τέλος του 2022 αναμένεται να ολοκληρωθεί η παραχώρηση του κτιρίου από την «Αττικό Μετρό» προς το ΕΜΣΤ», δηλώνει η διοικητική διευθύντρια του μουσείου, Αθηνά Ιωάννου, στην «Κ», η οποία χειρίζεται το θέμα. Η «Αττικό Μετρό», συμπληρώνει, πρόκειται να παραχωρήσει τη χρήση του κτιρίου του πρώην εργοστασίου ΦΙΞ στο ΕΜΣΤ ύστερα από απόφαση της γενικής της συνέλευσης, και αυτό το διάστημα βρίσκονται σε εξέλιξη οι απαιτούμενες ενέργειες, σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού. Ετσι, δυνητικά, θα μπορούσαν να δρομολογηθούν αλλαγές ή τροποποιήσεις στο εσωτερικό του κτιρίου χωρίς να προηγούνται σύνθετες διαδικασίες εγκρίσεων.
Χάρη στη συζήτηση με την κ. Κοντόζογλου και την ξενάγηση στο μουσείο, η κεντρική αρχιτεκτονική ιδέα που πήγαζε από το υπάρχον κτίριο –το μισό από αυτό που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Τάκης Ζενέτος πριν από σχεδόν 70 χρόνια– παρουσιάζεται πιο καθαρά μπροστά μας: η τομή του Ιλισού στην όψη της οδού Καλλιρρόης, με πλάκες μαρμάρου που ο χρόνος θα αλλοιώσει και κάθετους αύλακες, ρυάκια, που όμως ποτέ δεν λειτουργούν. Η πλατεία του ισογείου, ένας ανοιχτά σχεδιασμένος χώρος όπου δυνητικά θα διασταυρώνονταν οι επισκέπτες αν ήταν σε χρήση και οι άλλες δύο είσοδοι του μουσείου, δίπλα στο πωλητήριο. Η ταράτσα, το φυτεμένο δώμα, που θα εξισορροπούσε την έλλειψη ανοιχτού χώρου γύρω από το κτίριο, και θα μπορούσε να επικοινωνεί με το εστιατόριο του κάτω ορόφου, εάν αυτά είχαν υλοποιηθεί. Ισως το πιο συγκινητικό σε αυτόν τον σχεδιασμό, που προσπάθησε εκτός από τη λειτουργικότητα να αποτίσει παράλληλα σεμνό φόρο τιμής στο παρελθόν, αποτελεί ό,τι η αρχιτέκτων ονομάζει «αρχαιολογικό χώρο» του κτιρίου, δηλαδή το τμήμα που βρίσκεται πίσω από τη διατηρητέα όψη της λεωφόρου Συγγρού, διατηρώντας τα αρχικά στοιχεία του σχεδιασμού: τις κολόνες, τα δοκάρια και τα μεγάλα ανοίγματα που ορίζουν την περιήγηση του επισκέπτη, καθώς ανεβαίνει τις κυλιόμενες σκάλες προς τους χώρους των συλλογών.
Η ιστορία του κτιρίου αφηγείται την πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Ελλάδας για περισσότερο από μισόν αιώνα.
Αν θέλαμε να δούμε από την αρχή την ιστορία του κτιρίου Φιξ, θα εξιστορούσαμε παράλληλα την πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Ελλάδας για περισσότερο από μισόν αιώνα. Από το 1957, που ο αρχιτέκτονας Τάκης Ζενέτος άρχισε να σχεδιάζει την ολοκαίνουργια υπερσύγχρονη ζυθοποιία έπειτα από ανάθεση της οικογένειας Φιξ, μέχρι σήμερα, ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός κυβερνήσεων, υπουργών Πολιτισμού και διοικητικών συμβουλίων του ΕΜΣΤ ασχολήθηκαν με το κτίριο. Xωρίς να διακόψει τη λειτουργία του εργοστασίου, o Ζενέτος ενσωμάτωσε στο νέο σχέδιο τα προϋπάρχοντα κτίσματα και δημιούργησε μιαν ευέλικτη κατασκευή, ικανή να μεταβάλλεται και να προσαρμόζεται σε μελλοντικές χρήσεις. Το 1961 η ανάπλαση ολοκληρώθηκε και το κτίριο με όψη στη Συγγρού, μήκους 200 μέτρων, αποτέλεσε πρωτοποριακό για την εποχή του αρχιτεκτόνημα και επιβλήθηκε στο μεταπολεμικό αστικό τοπίο της πρωτεύουσας.
Εγκατάλειψη
Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, το κτίριο εγκαταλείφθηκε. Οι φθορές αλλοίωσαν τον χαρακτήρα του. Ο προβληματισμός σχετικά με τη διατήρηση και την αξιοποίησή του ήταν έντονος, αλλά ατελέσφορος. Το 1994 το κτίριο περιήλθε στην ιδιοκτησία της «Αττικό Μετρό» και το 1995 μέρος του βορινού τμήματος κατεδαφίστηκε, παρά τις ηχηρές αντιδράσεις της ελληνικής και διεθνούς αρχιτεκτονικής κοινότητας. Το κτίριο, ακριβώς το μισό σε σχέση με το αρχικό του Ζενέτου, στο οποίο σήμερα στεγάζεται το ΕΜΣΤ, είναι έργο που ολοκληρώθηκε το 2014, αν και από το 2001 το ΕΜΣΤ είχε εγκαταλείψει την προσωρινή στέγη του στο κτίριο Φιξ. Τελικά, τον Φεβρουάριο του 2020, το ΕΜΣΤ άνοιξε για το κοινό σε πλήρη λειτουργία.