Στον πόλεμο, στη φτώχεια, στις συγκρούσεις πολιτισμών, γυναίκες και παιδιά βρίσκονται στην πρώτη γραμμή όσο και οι πρωταγωνιστές, όσο και οι στρατιώτες. Μόνο που οι δικές τους ιστορίες συνήθως μένουν στην αφάνεια. Βαθιές πληγές χαράσσουν ψυχές και κοινωνίες, ξεχασμένες, χωρίς να δίνεται η ευκαιρία για κάθαρση, για αποκατάσταση, για την προσωπική και εθνική λύτρωση.
Πριν από λίγες ημέρες, πάνω από 600 παιδιά από φυλή των Πρώτων Εθνών στον Καναδά, τρόφιμοι οικοτροφείου της Καθολικής Εκκλησίας, βρέθηκαν θαμμένα, χωρίς ταφόπλακες, χωρίς ονόματα, σε ένα χωράφι. Πριν από ένα μήνα, βρέθηκαν 215 πτώματα σε μαζικό τάφο σε άλλο σχολείο. Από τον 19ο αιώνα έως τη δεκαετία του 1970, περίπου 150.000 παιδιά ιθαγενών αποκόπηκαν από τις παραδόσεις τους για να «εξευρωπαϊστούν». Στα οικοτροφεία της Καθολικής Εκκλησίας συχνά έπεφταν θύματα κακοποίησης και ανέχειας. Πολλά πέθαναν μακριά από τις οικογένειές τους. Παρόμοια εκστρατεία πολιτισμικού αφανισμού, από το 1912 έως το 1962, σημάδεψε και την Αυστραλία. Σε άλλες χώρες, όπως η Ιταλία και η Ιρλανδία, η Καθολική Εκκλησία ανέλαβε ορφανά, έκθετα και εξώγαμα παιδιά με στόχο να τα «αναμορφώσει». Και αυτά υπέστησαν κάθε μορφή σωματικής και ψυχολογικής κακοποίησης· και οι δικές τους ιστορίες θάφτηκαν στη σιωπή και στο σκοτάδι, έως τις αποκαλύψεις της δικής μας πιο φιλεύσπλαχνης εποχής. (Οσο και αν έχει προβλήματα η εποχή μας, ουδέποτε τόσοι άνθρωποι νοιάζονταν για αγνώστους σε άλλες χώρες, σε άλλες εποχές, όσο σήμερα.)
Στην Ελλάδα, γνωρίζουμε καλά πως τα παιδιά υπήρξαν θύματα πολιτικής ανά τους αιώνες. Οι αρπαγές παιδιών από τους Τούρκους, αλλά και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, είναι χαραγμένες στη συλλογική μνήμη και παραμένουν θέματα παθιασμένων συζητήσεων. Σε πολύ μικρότερη κλίμακα, αλλά εξίσου τραυματικό γεγονός, με ρίζες στην πολιτική, είναι ότι στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου πάνω από 3.000 παιδιά εστάλησαν στις ΗΠΑ για υιοθεσία. Ηταν η πρώτη μαζική εκδήλωση ενός φαινομένου που σήμερα ταυτίζεται με φτωχές χώρες της Ασίας ή της Αφρικής. Κάποιες υιοθεσίες ήταν προϊόντα κλοπής βρεφών, όταν ανύπαντρες μητέρες ενημερώνονταν ότι το παιδί τους είχε πεθάνει ενώ αυτό δινόταν για υιοθεσία στην Αμερική από κύκλωμα μεσαζόντων. Φαίνεται, όμως, ότι οι περισσότερες ήταν αποτέλεσμα του πολιτικού κλίματος που ενθάρρυνε την υιοθεσία παιδιών από την Ελλάδα στις ΗΠΑ. Πολλοί Ελληνες (και άλλοι) της Αμερικής ήθελαν παιδιά, ενώ στην Ελλάδα υπήρχαν πολλά ορφανά και έκθετα σε ιδρύματα. Η «ζήτηση» από την ηγέτιδα δύναμη και η «προσφορά» από τη σύμμαχο ήταν γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθεί «μαύρη αγορά» για βρέφη. Ετσι, πολλά παιδιά υιοθετήθηκαν χωρίς τις σωστές διαδικασίες, χωρίς να ενδιαφέρεται κανείς για το τι απέγιναν.
Το πολύπλοκο αυτό ζήτημα παρουσιάζει και αναλύει, μέσα από εξονυχιστική έρευνα, με πολλές συνεντεύξεις με υιοθετημένα παιδιά, με δεινή γνώση των πηγών και με συμπάθεια για μητέρες και παιδιά, η Γκόντα φαν Στιν (Gonda van Steen) στο βιβλίο της «Adoption, Memory and Cold War Greece». (Θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά το φθινόπωρο με τίτλο: «Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα: Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου», εκδόσεις Ποταμός.) Στο εξαιρετικά τεκμηριωμένο και συγκινητικό αφήγημά της, η Φαν Στιν, κάτοχος της Εδρας Κοραή στο Κινγκς Κόλετζ του Λονδίνου, φωτίζει όλες τις πτυχές μιας σκοτεινής ιστορίας που έλαβε χώρα σε μία από τις πιο δύσκολες εποχές της Ελλάδας.
Παρακολουθώ την ιστορία από το 1995, πρώτα ως ρεπόρτερ του Associated Press, όταν γνώρισα κάποιους που, μεσήλικες πια, αναζητούσαν τις ρίζες τους. Είχαν αποκοπεί βίαια από τις οικογένειες και τα δίκτυα που είναι τόσο πολύτιμα στον πολιτισμό μας. Κάποια παιδιά είχαν βρεθεί σε ακατάλληλα περιβάλλοντα και δυσκολεύτηκαν στη ζωή τους. Αλλα μεγάλωσαν μέσα στην αγάπη, αλλά με μια ισχυρή αίσθηση της απώλειας. Οταν επιχείρησαν να βρουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα, κάποιοι βρήκαν μητέρες και οικογένειες, άλλοι έπεσαν σε αδιέξοδο. Αυτό που με συγκινεί σήμερα είναι ότι τώρα πολλοί που επιχειρούν να αποκτήσουν την υπηκοότητα της χώρας στην οποία γεννήθηκαν, πέφτουν πάνω στον γνωστό τοίχο γραφειοκρατίας και αδιαφορίας που χαρακτηρίζει το ελληνικό κράτος στη χειρότερη μορφή του. Για το ζήτημα αυτό έγραψαν τελευταίως η Φαν Στιν και η Μαίρη Καρντάρας (Mary Cardaras), καθηγήτρια στο California State University, και αυτή ένα από τα υιοθετημένα παιδιά. Προτείνουν η Ελλάδα να καλέσει τα «χαμένα παιδιά» και να τους δώσει την ελληνική υπηκοότητα. «Ενα έθνος δυναμώνει όταν παραδέχεται ιστορικά λάθη και κάνει ό,τι μπορεί να τα διορθώσει, όταν αγκαλιάζει όλα τα μέλη της κοινωνίας, μεταξύ αυτών τα πιο αθώα: τα εξώγαμα, τα έκθετα, τα ανεπιθύμητα», έγραψαν στο pappaspost.com.