«Ολοι οι οικονομολόγοι της υφηλίου περιμένουν με ανυπομονησία να τους εξηγήσει ο Τσίπρας πώς κατόρθωσε μέσα σε έξι μήνες να καταστρέψει την οικονομία μιας χώρας, να κλείσει τις τράπεζες και στη συνέχεια να τις πουλήσει για πενταροδεκάρες, να μπει σε τρίτο μνημόνιο και να διαλύσει κάθε προοπτική ανάπτυξης. Κανένας άλλος ηγέτης χώρας δεν κατάφερε τόσο πολλά σε τόσο λίγο χρόνο. Ολα αυτά τον καθιστούν υποψήφιο για το Νομπέλ Οικονομίας!»
28/12/2015,
ανώνυμος στο Διαδίκτυο
Την Πέμπτη 28 του Γενάρη του 1988, αργά το βράδυ μού τηλεφώνησε ο αείμνηστος καθηγητής Χρήστος Μαχαιρίτσας, έμπιστος διπλωματικός σύμβουλος του Ανδρέα Παπανδρέου. Με ενημέρωσε ότι την επομένη ο πρωθυπουργός θα έφευγε για το Νταβός όπου θα συναντιόταν με τον Τούρκο πρωθυπουργό Τουργκούτ Οζάλ. Πιστεύω ότι η παγερή σιωπή μου ενώ άκουγα αυτές τις ειδήσεις, που την ίδια ώρα, όπως έμαθα, μεταδίδονταν απ’ τα μέσα ενημέρωσης, ώθησε τον εξαιρετικά ευαίσθητο αυτόν άνθρωπο στην απόφαση να προσθέσει ότι τηλεφωνεί εκ μέρους του Παπανδρέου για να με ενημερώσει και ότι μαζί του στην αποστολή θα συμμετείχε και ο Κάρολος Παπούλιας. Τον ευχαρίστησα τυπικά και την επομένη το πρωί πήγα στο γραφείο μου, ντυμένος με τα κατάλληλα ρούχα, ώστε να πάρω το βραδινό πλοίο για την Τζια. Δύο ή τρεις δημοσιογράφοι κατά τη διάρκεια της ημέρας τηλεφώνησαν στο Γραφείο Τύπου μου για να πληροφορηθούν τι έλεγα γι’ αυτήν την εξέλιξη, που είχε προκαλέσει αίσθηση. Επήραν την απάντηση ότι είχα ενημερωθεί όπως και αυτοί και δεν εγνώριζα τίποτα περισσότερο απ’ ό,τι μετέδιδαν τα μέσα ενημέρωσης. Στις έξι η ώρα, ενώ είχε ήδη σκοτεινιάσει, βρέθηκα πάνω στο πλοίο, που με ευθύνη του καπετάνιου διέσχιζε τον Κάβο Ντόρο ενώ γύρω μας σφύριζε παγωμένος βοριάς πάνω από εφτά μποφόρ και η τρικυμία λυσσομανούσε.
Ανέβηκα στην αγροικία μου και πέρασα κάπου δυο ώρες για να δημιουργήσω στοιχειώδεις συνθήκες επιβίωσης. Ο αέρας είχε πέσει, αλλά η παγωνιά ήταν αφόρητη. Αναψα όλες τις φωτιές, τροφοδοτώντας τες με χοντρά ξύλα για να μη σβήσουν τη νύχτα. Εστρωσα στο δωμάτιο με το κρεβάτι μου τη χοντρή φλοκάτη, πρόσθεσα κουβέρτες και τελικά έπεσα να κοιμηθώ. Κατά τις επτάμισι το πρωί, άκουσα θορύβους απ’ έξω και ανθρώπινες φωνές. Ρώτησα, μέσα από την πόρτα χωρίς να ανοίξω, για να μάθω ποιος είναι ο πρωινός επισκέπτης και μου απάντησε η φωνή του τοπικού σταθμάρχη της αστυνομίας. Μετά τις καλημέρες μού είπε ότι με ζητάει από το πρωί γνωστό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ, μέλος του Εκτελεστικού Γραφείου και της κυβέρνησης, επειγόντως και για πολύ σημαντικό λόγο. Ντύθηκα όσο μπορούσα πιο γρήγορα και ακολούθησα το τζιπ της αστυνομίας ώς το λιμάνι, όπου στο μπακάλικο του επίσης μακαρίτη φίλου μου Πέτρου Βρονταμίτη με περίμεναν καθισμένοι γύρω απ’ τη σόμπα πέντε ή έξι γνωστοί. Τα νέα, στην παγωμένη και έρημη τον χειμώνα Τζια, ήταν σπάνια και ταξίδευαν γρήγορα. Πήρα στο τηλέφωνο τον «σύντροφο», ο οποίος, αφού μου εκδήλωσε την ανυπομονησία του, μου είπε ότι μια εφημερίδα είχε ως πρωτοσέλιδο τίτλο την παραίτησή μου από την κυβέρνηση και ότι ο Παπανδρέου του είχε αναθέσει να συντάξει μια διάψευση, την οποία άρχισε να μου διαβάζει. Τον έκοψα στη μέση. Του είπα ότι είναι πολύ νωρίς. Ακόμη δεν έχω πιει καφέ και δεν είμαι σε θέση να επιβεβαιώσω οτιδήποτε ή να μετάσχω στη σύνταξη οποιουδήποτε κειμένου. Με ρώτησε έντρομος: «Κατάλαβες ότι είναι εντολή του προέδρου;». Απάντησα μονολεκτικά: «Ναι». Ακόμα πιο ταραγμένος με ρώτησε τότε: «Δηλαδή, υπάρχει περίπτωση να παραιτηθείς;». Του απάντησα: «Δεν γνωρίζω αυτή τη στιγμή, θα σου απαντήσω αργότερα». Με ρώτησε ακόμα πιο έντρομος: «Δηλαδή τι να πω στον πρόεδρο;». «Ακριβώς όσα είπαμε», του είπα και έκλεισα, κάπως απότομα, τη συζήτηση μαζί του.
Στο ραδιόφωνο του αυτοκινήτου είχα ακούσει ότι μέσα σε άριστο κλίμα για δύο ώρες είχαν μιλήσει ο Παπανδρέου και ο Οζάλ και αποφασίσει, μεταξύ άλλων, τη συνεργασία Ελλάδας και Τουρκίας στους «διεθνείς οργανισμούς». Ηταν λογικό να συμπεράνω ότι η εξέλιξη αυτή αποδοκίμαζε τη μέχρι τότε πολιτική που είχα ασκήσει σε συνεργασία με τον Παπανδρέου και την έγκρισή του για τη διπλωματική απομόνωση της Τουρκίας και το πάγωμα κάθε σχέσης της με την τότε ΕΟΚ.
Μια παράξενη ηρεμία με είχε καταλάβει. Κατέφυγα με τους κολλητούς μου νησιώτες στο διπλανό ταβερνείο, όπου μετά τους πρωινούς καφέδες προχωρήσαμε σε ένα εξαίσιο γεύμα με κάτι υπέροχους λαχανοντολμάδες και άφθονο κρασί. Στις πέντε η ώρα, είδαμε στην τηλεόραση τον Παπανδρέου να δίνει συνέντευξη Τύπου με τον Παπούλια στο πλευρό του. Εξέθεσε, χωρίς ενθουσιασμό, την εξέλιξη των επαφών του με τον Οζάλ, με τη διπλωματική γλώσσα που βεβαίως ήταν απαραίτητο να χρησιμοποιήσει κάτω από αυτές τις συνθήκες, και σε μια στιγμή ένας έγκριτος δημοσιογράφος τον ρώτησε αν στους διεθνείς οργανισμούς που θα υπήρχε συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας περιλαμβανόταν και η ΕΟΚ. Ο Παπανδρέου χωρίς στιγμή δισταγμού απάντησε: «Βεβαίως, όχι. Η ΕΟΚ δεν είναι διεθνής οργανισμός με την παραδοσιακή έννοια του όρου. Εκεί ισχύει η πολιτική που σας έχει επανειλημμένα εξηγήσει ο κ. Πάγκαλος και η οποία θα συνεχίσει να εφαρμόζεται και στο μέλλον, διότι στηρίζεται στις βασικές αρχές της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Εθνών».
«Μη πόλεμος»
Οπως καταλαβαίνετε, έσπευσα αμέσως να ειδοποιήσω το Γραφείο Τύπου μου να εκδώσουν ανακοίνωση, η οποία διέψευδε όλα τα περί παραιτήσεώς μου. Λίγη ώρα αργότερα, στο ίδιο μπακάλικο, είδα τον μακαρίτη Πέτρο Βρονταμίτη να με πλησιάζει τρέμοντας με το τηλέφωνο στο χέρι και να μου λέει συγχυσμένος: «Eίναι ο Παπανδρέου στο τηλέφωνο και ζητάει να σου μιλήσει». Ακουσα τη ζεστή, βαθιά, συγκλονιστική φωνή του Ανδρέα: «Θόδωρε, με συγχωρείς που δεν επρόλαβα να συζητήσω μαζί σου πριν φύγω. Δυστυχώς, πρόκειται για φιάσκο. Ο Οζάλ είναι άνθρωπος καλών προθέσεων, αλλά είναι χειροπόδαρα δεμένος από τους στρατιωτικούς. Εμεινε στις κλασικές τουρκικές θέσεις. Ιδιαίτερα για το Αιγαίο. Το πρόβλημά μου είναι ότι υπήρξε ενθουσιασμός αδικαιολόγητος και τώρα πρέπει κάτι να λεχθεί στον Τύπο. Ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης; Εσύ τι νομίζεις ότι πρέπει να πω;».
«Πρόεδρε», του απάντησα, «νομίζω ότι πρέπει να επιμείνετε ότι η πρωτοβουλία της συνάντησης ήταν θετική και ότι εκτονώθηκε η μεταξύ μας ένταση. Επιτύχαμε μια κατάσταση “μη πολέμου”», και πρόσθεσα, επειδή ήξερα ότι πολλές φορές σκεφτόταν στα αγγλικά: «Non War Situation». «Μη πόλεμος», μου απάντησε, «Καλή ιδέα αυτή». Η ευτυχία μου ολοκληρώθηκε όταν αργότερα το βράδυ άκουσα τα μέσα να μεταφέρουν μια δήλωση του πρωθυπουργού πως επετεύχθη από τη συζήτηση με τον Οζάλ μια κατάσταση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «μη πόλεμος».
Τις επόμενες μέρες, σε μια συνάντησή μας, ο Παπανδρέου μου εκμυστηρεύτηκε ότι σε κάποια στιγμή της συζήτησής του με τον Οζάλ είχε θέσει το ζήτημα του «μυστικού διατάγματος του νομάρχη Ιστανμπούλ (Κωνσταντινούπολης)», που εφάρμοζαν παραβιάζοντας τη νομοθεσία και το σύνταγμα της Τουρκίας και τις βασικές αρχές του ευρωπαϊκού δικαίου τα τουρκικά δικαστήρια. Στο διάταγμα αυτό, που ήταν πιστό αντίγραφο νομοθεσίας του χιτλερικού καθεστώτος που ίσχυε από το 1936 για τους Εβραίους της Γερμανίας, προβλεπόταν ότι Ελληνες υπήκοοι ή και Τούρκοι υπήκοοι ελληνικής καταγωγής και εθνικότητας δεν μπορούσαν να έχουν οποιουδήποτε είδους εμπράγματα δικαιώματα στην Κωνσταντινούπολη και την περιοχή της, και ότι επομένως όλες οι πράξεις που αφορούσαν εμπράγματα δικαιώματα, είτε ήταν συμβάσεις είτε αποδοχές κληρονομιών κ.ο.κ., ήταν άκυρες και ότι τα ακίνητα αυτά αποκτούσαν σχολάζοντα χαρακτήρα μέχρις ότου περιέλθουν με νεότερες πράξεις της διοίκησης στην ιδιοκτησία του κράτους ή άλλων τουρκικών φορέων.
Ο Οζάλ δήλωσε έκπληκτος για την ύπαρξη μιας τέτοιας κατάστασης και δεσμεύτηκε, μόλις επιστρέψει στην Αγκυρα, να κάνει τις αναγκαίες ενέργειες για να καταργήσει τα σχετικά κείμενα. Πράγματι, ήταν συνεπής σε αυτήν του τη δέσμευση. Τεράστιες περιουσίες Κωνσταντινουπολιτών ομοεθνών μας απελευθερώθηκαν. Αυτό ήταν και το μόνο απτό αποτέλεσμα από την επίσκεψη Παπανδρέου στο Νταβός, που αφορούσε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Βέβαια, αποκλιμακώθηκε η στρατιωτική ένταση στο Αιγαίο και λίγο καιρό μετά ο Οζάλ μάς επισκέφθηκε στην Αθήνα συνοδευόμενος από τον υπουργό Εξωτερικών του, Μεσούτ Γιλμάζ, οπότε και υπογράφηκε η συμφωνία της Βουλιαγμένης, η οποία είχε θετική επιρροή πάνω στην εξέλιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων τουλάχιστον για ένα χρονικό διάστημα.
Βέβαια, ο Παπανδρέου επήρε μέρος και σε ένα panel στο οποίο συμμετείχαν οι πιο διακεκριμένοι οικονομολόγοι αυτής της εποχής και ανάπτυξε με αριστοτεχνικό τρόπο δύο θέσεις που σχολιάστηκαν παγκοσμίως: τη θέση του για τον έλεγχο των χρηματιστηριακών συναλλαγών και της παγκόσμιας κερδοσκοπίας και την άποψή του για την ανάγκη παρέμβασης της παγκόσμιας κοινότητας ώστε να ελαφρυνθεί η συνεχώς επιδεινούμενη θέση των αναπτυσσομένων χωρών του Τρίτου Κόσμου, που είχαν γονατίσει κάτω από το βάρος των χρεών και των συσσωρευμένων, λόγω των υψηλών επιτοκίων, οφειλών τους προς τις πλούσιες χώρες και το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα.
Οι αρχαίοι έλεγαν «ου παντός πλειν ες Κόρινθον». Αλλά ποιος να το σφυρίξει αυτό στα αυτιά του «προοδευτικού» σαραντάρη νεανίσκου, που παριστάνει τον πρωθυπουργό της κακόμοιρης πατρίδας μας.
* Ο κ. Θεόδωρος Πάγκαλος είναι πρώην υπουργός.