Ισως είναι δύσκολο να το φαντασθούμε, αλλά πριν από 20.000 έτη -όταν η τελευταία εποχή των παγετώνων έφθασε στο αποκορύφωμά της- μεγάλο μέρος της Βόρειας Αμερικής έμοιαζε με αυτό που σήμερα είναι το Εθνικό Πάρκο Σερενγκέτι στην Αφρική. Μαμούθ και μαστόδοντα με τεράστιους, κυρτούς χαυλιόδοντες, βραδύποδες με μέγεθος ρινόκερου και βίσσωνες με μυτερά κέρατα συνολικού μήκους 180 εκατοστών τριγυρνούσαν μουγκρίζοντας μέσα σε απέραντα βοσκοτόπια και δάση. Κάστορες με μέγεθος αρκούδας διέτρεχαν τα δάση και μεγαλοκέφαλα λάμας χοροπηδούσαν σε βραχώδη λιβάδια, ενώ γιγάντια αρμαδίλος κινούνταν μέσα στο αχανές τοπίο σαν σύγχρονα θωρακισμένα οχήματα.
Αυτά τα ογκώδη πλάσματα ζούσαν κάτω από το άγρυπνο βλέμμα σαρκοβόρων αρπακτικών εξίσου τρομερών στην εμφάνιση: μυώδεις ιαγουάροι, αγριόγατες με χαυλιόδοντες και εύσωμοι λύκοι με κυνόδοντες ικανούς να σπάνε κόκκαλα. Τα πιο τρομερά από όλα ήταν οι μικροπρόσωπες αρκούδες, τεράστια ζώα που ζύγιζαν τουλάχιστον διπλάσια από τις σημερινές αρκούδες γκρίζλι και μπορούσαν να καταβάλουν και να σκοτώσουν οποιοδήποτε ζώο, εκτός ίσως από τα ενήλικα μαστόδοντα. Πριν από περίπου 13.000 χρόνια, όχι πολύ μετά την εμφάνιση του πρώτου ανθρώπου στον Νέο Κόσμο, σχεδόν όλα -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- αυτά τα τεράστια όντα, γνωστά με το γενικό όνομα μεγαπανίδα, είχαν εξαφανισθεί.
Γιατί; Ορισμένοι επιστήμονες ενοχοποιούν την αλλαγή του κλίματος, άλλοι την εμφάνιση σοβαρών ασθενειών. Αλλοι, όμως, παραπέμπουν σε αυτό που ο Αυστραλός παλαιοντολόγος Τιμ Φλάνερι χαρακτηρίζει «θεωρία της μαύρης τρύπας της εξόντωσης». Η μαύρη τρύπα, εν προκειμένω, βρίσκεται ανάμεσα στη μύτη και το πηγούνι των προγόνων μας της Λίθινης Εποχής.
Για πολλούς, η ιδέα ότι οι πρώτοι κυνηγοί μπορεί να σκότωσαν περισσότερα από εκατό είδη μεγάλων ζώων φαινόταν επί μακρόν απαράδεκτη. Ενώ ο «χόμο σάπιενς» σκότωσε αναμφίβολα και έφαγε πολλά μαστόδοντα και μαμούθ, σημειώνει ο Ρος ΜακΦή, ειδικός στην εξαφάνιση των θηλαστικών, πρέπει να το έκανε με μεγάλη προσοχή. Οπως λέει χαρακτηριστικά: «Αν κάποιος πλησίαζε ένα μαμούθ οπλισμένος μόνο μ’ ένα μυτερό κοντάρι, πιθανότατα θα είχε καταλήξει να γίνει πίτα του δρόμου σ’ ένα λεπτό!».
Ομως, όταν ο Τζων Αλρόι, εξελικτικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, έθεσε το ερώτημα του τι συνέβη στη μεγαπανίδα σ’ έναν υπολογιστή, πήρε μία εκπληκτική απάντηση. Οπως αποκάλυψε σε επιστημονικό περιοδικό, η υπόθεση της εξόντωσης είναι στην πραγματικότητα απολύτως αποδεκτή. Το μόνο που είχαν να κάνουν οι άνθρωποι της εποχής εκείνης ήταν να σκοτώνουν περισσότερα ζώα από όσα γεννιούνταν, μία διαδικασία που σύμφωνα με τον υπολογιστή του Αλρόι θα μπορούσε εύκολα να λάβει χώρα στη διάρκεια περίπου χιλίων ετών. Οι οικολογικές διαταραχές, που οφείλονταν σε κλιματικές αλλαγές και η εμφάνιση επιδημικών ασθενειών, θα μπορούσαν να επιταχύνουν τη διαδικασία της εξόντωσης.
Θα μπορούσε, όμως, να έχει συμβεί και το αντίθετο, λέει ο ΜακΦή, ο οποίος πιστεύει ότι οι ασθένειες προσφέρουν έναν πιο αξιόπιστο παράγοντα εξόντωσης των μεγάλων ζώων. Υποπτεύεται ότι κάποιο μικρόβιο που προκαλεί ασθένεια -κάποιο στο οποίο οι οργανισμοί του Νέου Κόσμου δεν είχαν ανοσία- εμφανίσθηκε μαζί με τους κυνηγούς της Λίθινης Εποχής. Και πάλι, αυτό το παθογόνο μικρόβιο, που θα μπορούσε να μεταδώσει ο σκύλος, δεν ήταν απαραίτητο να έχει σκοτώσει κάθε ζώο ώστε να θέσει σε κίνηση τον τροχό της εξαφάνισης.
Για πολλά χρόνια, αυτές οι τρεις αντίθετες μεταξύ τους υποθέσεις -κλιματικές αλλαγές, υπερβολικό κυνήγι, εμφάνιση ασθενειών- έδειχναν να μην είναι κάτι περισσότερο από ελκυστικές ιδέες. Αλλά οι επιστήμονες αρχίζουν να τις ενισχύουν με πραγματικά δεδομένα. Τον περασμένο χρόνο, για παράδειγμα, μία ομάδα υπό τον ΜακΦή και τον συνεργάτη του, μοριακό βιολόγο Αλεξ Γκρήνγουντ, κατάφεραν να απομονώσουν ζωντανό υλικό από ιστούς και μυελό των οστών ενός κατεψηγμένου μαμούθ. Ως τώρα δεν έχουν εντοπίσει ένα συγκεκριμένο μικρόβιο ως υπεύθυνο για την εξαφάνιση του είδους, αλλά υποψήφιοι προς εξέταση είναι ιοί που προκαλούν λύσσα και μόρβα.
Από την πλευρά του, ο παλαιοντολόγος Ρας Γκρέιχαμ του Μουσείου Φύσης και Επιστήμης του Ντένβερ συγκεντρώνει ενδείξεις αλλαγών του φυσικού περιβάλλοντος οφειλόμενων στο κλίμα, που σημειώθηκαν μέσα στο καίριο για τις έρευνες χρονικό διάστημα. Μεταξύ άλλων, σημειώνει ο επιστήμονας τα δάση και οι σαβάνες μέσα στις οποίες ζούσαν τα μαστόδοντα και τα μαμούθ, όχι μόνον αλλοιώθηκαν, καθώς το κλίμα γινόταν όλο και πιο κρύο, αλλά και συρρικνώθηκαν σε μέγεθος. Μαζί με τα δάση, μειωνόταν και ο αριθμός των τεράστιων ζώων τα οποία καθίσταντο περισσότερο τρωτά σε κάθε είδους αρνητικές επιρροές, περιλαμβανομένων ασθενειών και υπερβολικής θήρας.
Εξίσου σημαντική δραστηριότητα επιδεικνύουν και οι υπέρμαχοι της υπόθεσης της υπερβολικής θήρας. Ο Τιμ Φλάνερι και οι συνεργάτες του περιγράφουν σε επιστημονικό περιοδικό πώς χρησιμοποίησαν μία προηγμένη νέα τεχνική πληροφοριών, για να εντοπίσουν τον χρόνο της εξαφάνισης της μεγαπανίδας που σημειώθηκε στην Αυστραλία. Συνολικά 55 είδη χορτοφάγων ζώων -ανάμεσά τους γιγάντια καγκουρό και ένα πουλί με μέγεθος στρουθοκαμήλου γνωστό ως Genyornis newtoni- όλα εξαφανίσθηκαν περίπου πριν από 46.400 χρόνια, δηλαδή μέσα σε 5.000-10.000 χρόνια μετά την εμφάνιση του ανθρώπου. Η ίδια στενή σχέση ανάμεσα στην εμφάνιση του ανθρώπου και την εξαφάνιση των μεγαλόσωμων ζώων έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά και στη Νέα Ζηλανδία και τη Μαδαγασκάρη. Πολλοί θεωρούν ενθαρρυντική την πρόοδο που γίνεται σε τόσα μέτωπα. Αυτό σημαίνει ότι ίσως οι επιστήμονες θα είναι σε θέση πολύ σύντομα να αποκλείσουν ορισμένα σενάρια και να επεξεργασθούν άλλα. Από τους δακτύλιους ανάπτυξης σε απολιθωμένους χαυλιόδοντες, για παράδειγμα, ο παλαιοντολόγος Νταν Φίσερ μπορεί ήδη να υποστηρίξει ότι οι κλιματικές αλλαγές και μόνον δεν είναι δυνατόν να αποτελέσουν επαρκή εξήγηση για την εξαφάνιση των μαμούθ. Στους χαυλιόδοντες που εξετάσθηκαν ως σήμερα, σημειώνει ο επιστήμονας, δεν υπάρχει ένδειξη επιβράδυνσης της ανάπτυξης ή καθυστερημένης ωρίμανσης, δύο εξελίξεις που θα αναμένονταν, αν κάποιες κλιματικές αλλαγές επηρέαζαν τις κοινότητες των φυτών, τα οποία αποτελούσαν την τροφή των φυτοφάγων ζώων. Οι επιστήμονες συμφωνούν τουλάχιστον σε ένα σημείο κι αυτό είναι η σημασία που έχει το να επιλυθεί αυτό το μακρόχρονο μυστήριο. Η εξαφάνιση της μεγαπανίδας σε παγκόσμια κλίμακα, παρατηρεί ο Φλάνερι, ισοδυναμεί με «τη μεγαλύτερη εξαφάνιση από την εποχή των δεινοσαύρων» και, από κάποια άποψη, είναι πολύ πιο προβληματική. Στο κάτω κάτω, οι δεινόσαυροι εξαφανίσθηκαν όταν ένας κομήτης ή αστεροειδής συγκρούσθηκε με τη γη. Η εξαφάνιση της μεγαπανίδας, όμως, άμεσα ή έμμεσα, ίσως να είναι «επίτευγμα» του ίδιου του ανθρώπου.
Τα οφέλη της αρωματοθεραπείας ισχυρίζονται ότι περιλαμβάνουν ενίσχυση της ανοσίας, καταπολέμηση βακτηρίων με την ίδια αποτελεσματικότητα, όπως τα αντιβιοτικά, θεραπεία του έρπη και έρπη ζωστήρα, ανακούφιση της αρθρίτιδας, ίαση πληγών, βελτίωση μνήμης, αντιμετώπιση κατάθλιψης και βελτίωση της κυκλοφορίας. Οι ισχυρισμοί αυτοί κατά μεγάλο ποσοστό δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και δεν έχουν αποδειχθεί ότι είναι βάσιμοι από αποτελέσματα συστηματικά ελεγμένων ερευνών.