Πριν από δεκαπέντε χρόνια, ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ λάνσαρε το Facebook ως μέσο δικτύωσης φοιτητών. Στην πορεία κατέκτησε τον κόσμο. Αλλά έχασε τους πιτσιρικάδες. Παρότι κάποιοι μιλούν για την αρχή του τέλους του Facebook εξαιτίας των απανωτών σκανδάλων, η ναυαρχίδα των κοινωνικών δικτύων απειλείται πρωτίστως από την περιφρόνηση των νεαρότερων σε ηλικία, αυτών δηλαδή που σκόπευε αρχικά να… αποπλανήσει.
Αν είστε πάνω από 25, έχετε ήδη ζήσει μια στιγμή-ορόσημο στην πορεία σας προς την πραγματική ενηλικίωση. Ξαφνικά, μια χρονιά, στην ετήσια οικογενειακή συγκέντρωση έπαψαν να σας βάζουν στο «τραπέζι με τη νεολαία». Μπορεί ως παιδιά να προσμένατε με αγωνία τη στιγμή που θα μιλούσατε επί ίσοις όροις με τους μεγάλους, αλλά όταν συνέβη ήταν μια μάλλον αμήχανη, στενάχωρη στιγμή που θα θέλατε να είχατε αποφύγει. Εξ ου και πάντα υπάρχει κάποιος θείος που καλαμπουρίζοντας, αλλά κατά βάση όντας σε άρνηση, επιμένει να κάθεται με τη νεολαία. Ξέρετε ποιον λέω, όλοι έχουμε έναν. Ε, αυτός ο θείος εσχάτως είναι ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ.
Αντίδραση ταχείας καύσης
Το Facebook χρησιμοποιήθηκε ξεδιάντροπα ως πλατφόρμα ψευδών ειδήσεων κατά τη διάρκεια των αμερικανικών εκλογών του 2016 και έναν χρόνο αργότερα απανωτά σκάνδαλα αποκάλυψαν τον ρόλο του στην υφαρπαγή προσωπικών δεδομένων εκατομμυρίων χρηστών από την περίφημη Cambridge Analytica. Η αντίδραση ημών των χρηστών έμοιαζε δυναμική, ήταν όμως σίγουρα και αρκετά φλύαρη, και τελικά αποδείχθηκε ταχείας καύσης. Εξηγούμαι: Τα δύο μεσαία τρίμηνα του 2018 (Απρίλιος-Σεπτέμβριος) το Facebook έχασε όντως κάποια εκατομμύρια χρήστες στην Ευρώπη, λόγω αντίδρασης στο σκάνδαλο της Analytica που «έσκασε» εκείνο το διάστημα. Από 282 εκατομμύρια ημερήσιους χρήστες έφτασε τα 278, ενώ στις ΗΠΑ και στον Καναδά ο αντίστοιχος αριθμός έμεινε σταθερός, χωρίς αύξηση. Συνολικά, όμως, το Facebook έκλεισε το 2018 με 2,32 δισεκατομμύρια μηνιαίους χρήστες (9% αύξηση από το 2017), έχοντας δηλαδή ως χρήστες το 1/4 της ανθρωπότητας και με καθαρό κέρδος πάνω από 22 δισεκατομμύρια δολάρια. Την ίδια ώρα που δέχεται δριμύτατη κριτική, κυρίως μέσω της ίδιας της πλατφόρμας του –πόσο ειρωνικό–, τα κουμπιά του Like και Share παραμένουν ενσωματωμένα σε περισσότερες από 10 εκατομμύρια ιστοσελίδες. Πέντε νέα προφίλ δημιουργούνται κάθε δευτερόλεπτο, ενώ κάθε λεπτό ποστάρονται 510.000 σχόλια, 293.000 στάτους και 136.000 φωτογραφίες! Όσο κι αν το κρίνουμε, το βαριόμαστε ή το φοβόμαστε, η αλήθεια είναι πως πλέον δεν ξέρουμε πώς ακριβώς να ζούμε χωρίς αυτό – προσωπικά και επαγγελματικά.
O Μαρκ Ζάκερμπεργκ και ο Κρις Χιουζ, οι δύο ιδρυτές του Facebook, στο Χάρβαρντ, τρεις μήνες μετά το λανσάρισμά του. ©Rick Friedman/Corbis via Getty Images/Ideal Image
«Φαίνεται πως ο λόγος που το Facebook έχει τόσο μεγάλη επιτυχία είναι γιατί έχει πετύχει την πιο σημαντική καινοτομία της ψηφιακής εποχής: να κάνει όλη την ανθρωπότητα να εγκαταλείψει την ιδιωτικότητά της με αντάλλαγμα την ελεύθερη πρόσβαση σε ένα παγκόσμιο δίκτυο επικοινωνιών», σχολιάστηκε πρόσφατα από το Forbes. Κανείς δεν νοιάζεται πλέον για τα προσωπικά του δεδομένα, ιδιαίτερα όταν ο Ζάκερμπεργκ, ο πραγματικός πλανητάρχης, περιφέρεται εδώ και έναν χρόνο ανά την υφήλιο ζητώντας συγγνώμη και διαβεβαιώνοντας ότι θα κάνει τα πάντα για να βελτιωθεί. Δεν λέει ακριβώς ψέματα. Το Facebook πράγματι επενδύει σε αυτοματοποιημένα συστήματα και έχει επιστρατεύσει 30.000 άτομα για να ασχολούνται αποκλειστικά με το απόρρητο και την ασφάλεια των δεδομένων. Στην πραγματικότητα, όμως, το μοντέλο του, αυτό που εξασφαλίζει τις στοχευμένες διαφημίσεις που προέρχονται από τη συλλογή στοιχείων του χρήστη, δεν αλλάζει. Και λειτουργεί. Ο αριθμός των χρηστών αυξάνεται και οι διαφημιζόμενοι παραμένουν.
Η αποχώρηση των «μικρών»
Η πραγματική απειλή για τον Ζάκερμπεργκ είναι άλλη. Και την ξέρει. Είναι η διαρροή της βασικότερης ηλικιακής ομάδας προς άλλα κοινωνικά δίκτυα. Οι έφηβοι και οι νέοι έχουν αρχίσει να το σνομπάρουν. Και όχι, δεν είναι γιατί φοβούνται για τα προσωπικά τους δεδομένα, είναι που το θεωρούν παρωχημένο, γεροντίστικο –είναι οι γονείς τους εκεί!– και προτιμούν όλο και περισσότερο το Instagram, το Snapchat και το YouTube. Σύμφωνα με έρευνα του Pew Research Center, το 2015 το 71% των Αμερικανών μεταξύ 13 και 17 χρησιμοποιούσαν το Facebook, ενώ το 2018 το ποσοστό έπεσε στο 51%. Αλλά αυτές οι 20 ποσοστιαίες μονάδες δεν χάθηκαν, ξέρουμε ακριβώς πού πήγαν: το 2015 το 52% των 13-17 χρησιμοποιούσαν Instagram, ενώ το 2018 το ποσοστό έφτασε το 72%! Ενώ το Snapchat γνώρισε αντίστοιχη αύξηση από 41% σε 69%! Την ίδια ώρα, μόνο το 10% των εφήβων απάντησαν ότι πιο πολύ από όλες τις πλατφόρμες χρησιμοποιούν το Facebook.
«Είναι μια τάση που παρατηρούμε εδώ και καιρό», δήλωσε στον Guardian ο αναλυτής Πολ Βέρνα. «Πριν από πέντε χρόνια, όταν τα παιδιά γίνονταν 12-13 χρονών, το να αποκτήσουν λογαριασμό στο Facebook ήταν το βασικό τους αίτημα. Τώρα τα 13χρονα δεν ασχολούνται καν, το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το Instagram». Και αυτά όταν όλοι ξέρουν πως οι έφηβοι είναι η πιο πολύτιμη δημογραφική ομάδα, γιατί οι άνθρωποι έχουν την τάση να κρατούν τις συνήθειές τους και ως μεγαλύτεροι, αλλά κυρίως γιατί οι νέοι προσφέρουν στις πλατφόρμες το «cool factor» και τραβούν τους διαφημιστές. Θα μπορούσε κανείς να πει, βέβαια, ότι ο Ζάκερμπεργκ δεν βγαίνει χαμένος, αφού προέβλεψε και εξαγόρασε το Instagram από νωρίς, μαζί με το WhatsApp. «Προφανώς το ότι το Facebook έχει το Instagram είναι ένα συν, όμως αυτή η διαρροή είναι πρόβλημα για τη ναυαρχίδα του, και θα πρέπει να το αντιμετωπίσει σοβαρά», συνεχίζει ο Βέρνα. «Στην πραγματικότητα για το Facebook η μεγαλύτερη απειλή δεν είναι οι ανησυχίες περί
ιδιωτικότητας· είναι αυτή η δημογραφική μεταστροφή». ■