Τα σύμβολα στην εποχή των social media

Τα σύμβολα στην εποχή των social media

2' 57" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η εικόνα της Παναγίας των Παρισίων τυλιγμένης στις φλόγες σοκάρει. Μας προτρέπει όμως να ανιχνεύσουμε ορισμένες από τις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές που συμβαίνουν γύρω μας. Η μετατροπή της Παναγίας των Παρισίων σε «Νοτρ Νταμ» αντιστοιχεί σημασιολογικά στην αφαίρεση του θρησκευτικού περιεχομένου από το ιστορικό αυτό οικοδόμημα. Τι συμβολίζει όμως ο ναός αυτός αν αφαιρεθεί η θρησκεία; Για τους Γάλλους υπήρξε και παραμένει ένα εθνικό σύμβολο, καθώς αναφέρεται σε ένα κοινό συλλογικό παρελθόν που λειτουργεί ενοποιητικά. Ομως ο συμβολισμός του ξεπερνά κατά πολύ τα σύνορα της Γαλλίας, όπως άλλωστε φάνηκε καθαρά τις ημέρες αυτές. Για πολλούς, συμβολίζει κυρίως τον δυτικό πολιτισμό, αφού τόσο ο χριστιανισμός όσο και η ιστορία των μεγάλων καθεδρικών ναών γοτθικού ρυθμού αποτελούν συστατικά του στοιχεία. Ο χριστιανισμός στην οπτική αυτή είναι πλέον κυρίως ένα πολιτισμικό και ιστορικό παρά θρησκευτικό φαινόμενο. Πώς όμως εξηγείται η μεγάλη συγκίνηση που προκάλεσε σε ένα παγκόσμιο κοινό η πυρκαγιά ενός χριστιανικού ναού σε μια χώρα της Δύσης; Η εξήγηση είναι απλή, διαφωτιστική και αναπτύσσεται σε τρία στάδια.

Το πρώτο σχετίζεται με την εμφάνιση της μαζικής λογοτεχνίας και την «Παναγία των Παρισίων», το περίφημο μυθιστόρημα του Βίκτωρος Ουγκώ που κυκλοφόρησε το 1831 και εξιστορεί τον ανεκπλήρωτο έρωτα του παραμορφωμένου κωδωνοκρούστη του ναού για μιαν όμορφη τσιγγάνα. Η ανάδειξη μέσα από τη λογοτεχνία αυτή του ρομαντικού έρωτα ως κορυφαίας αξίας προαναγγέλλει την κυριαρχία της μαζικής καταναλωτικής κουλτούρας του ύστερου 20ού αιώνα. Το Χόλιγουντ παίρνει τη σκυτάλη το 1996, μετατρέποντας το μυθιστόρημα του Ουγκώ σε παγκόσμια επιτυχία, αναθεωρώντας ταυτόχρονα τη θλιβερή του έκβαση. Οι χαρακτήρες του Ντίσνεϊ ενσαρκώνουν τον νέο μύθο της Νοτρ Νταμ σε βαθμό τέτοιο που η έκφραση της οδύνης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είχε συχνά τη μορφή ενός σκίτσου με τη φιγούρα του Κουασιμόδου από την ταινία του Ντίσνεϊ. Η μετάλλαξη της Νοτρ Νταμ από χριστιανικό ναό σε φανταστικό χαρακτήρα κινουμένων σχεδίων μάς εισάγει στο τρίτο στάδιο.

Δεκάδες χιλιάδες ήταν εκείνοι που ανάρτησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσωπικές τους φωτογραφίες μπροστά στον ναό, επιδιώκοντας έτσι να ταυτιστούν με ένα γεγονός παγκόσμιας εμβέλειας, ένα απαραίτητο «ήμουν κι εγώ εκεί». Αυτό ήταν δυνατό γιατί η Νοτρ Νταμ είναι ίσως το πιο πολυφωτογραφημένο τουριστικό αξιοθέατο της πιο πολυφωτογραφημένης πόλης του κόσμου. Ομως από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν θα μπορούσαν να λείπουν και τα fake news, που, όπως δείχνουν πρόσφατες έρευνες, αναπαράγονται πολύ πιο εύκολα και γρήγορα από τις αληθινές ειδήσεις, εξαιτίας της ικανότητάς τους να ισχυροποιούν τις προκαταλήψεις μας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αναπαράχθηκε ευρύτατα μια φωτογραφία που υποτίθεται πως έδειχνε το μίσος των μουσουλμάνων απέναντι στον χριστιανισμό και στη Δύση. Εδώ, το εντυπωσιακό στοιχείο δεν είναι η (αχρείαστη) χάλκευσή της, όπως γράφτηκε, αλλά το γεγονός πως από μόνη της είναι εντελώς κενή μηνύματος: το μόνο που βλέπουμε είναι δύο σκουρόχρωμους άνδρες με ένα αχνό χαμόγελο στο πρόσωπό τους κοντά στον ναό την ώρα της πυρκαγιάς. Από πότε το χρώμα του δέρματος είναι δηλωτικό της θρησκείας και ένα στιγμιαίο χαμόγελο δηλωτικό άσβεστου μίσους; Κι όμως, χιλιάδες ήταν εκείνοι που είδαν στη φωτογραφία αυτή αυτό που ήδη αυθαίρετα πίστευαν.

Οπως μια εκκλησία μεταλλάσσεται από θρησκευτικό σε εθνικό και κατόπιν σε παγκόσμιο ρομαντικό και καταναλωτικό σύμβολο, έτσι και η πιο απίθανη μισαλλοδοξία μπορεί να προκύψει κυριολεκτικά μέσα από το τίποτα. Οπως βλέπουμε, οι ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές προσθέτουν και ταυτόχρονα αφαιρούν περιεχόμενο, μας ενώνουν την ίδια στιγμή που μας χωρίζουν.

Είναι ταυτόχρονα απίστευτα επιδραστικές αλλά και εντελώς ουδέτερες ως προς τη δυνητική τους επιρροή. Το κυρίαρχο ερώτημα της εποχής μας αφορά την ικανότητά μας να επιλέξουμε το πώς θα χειριστούμε την τεχνολογία αυτή.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή