Πέρασαν έξι ήρεμες ημέρες στις αγορές. Τα χρηματιστήρια ανέβαιναν, οι πιέσεις στις αναδυόμενες υποχώρησαν: εταιρικά αποτελέσματα κι «απαλά» θέματα κατέλαβαν μεγαλύτερο μέρος της ειδησεογραφίας – σαν τις παλιές καλές μέρες. Το πρωί της Πέμπτης βαριεστημένοι traders από όλο τον κόσμο αντάλλασσαν μηνύματα και φωτογραφίες για τη νέα χιονοθύελλα στις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ. Το κλίμα όμως είχε αρχίσει να αλλάζει και στις αγορές: Τα ασιατικά χρηματιστήρια επανέλαβαν τον αρνητικό τόνο της Wall Street και τον επέτειναν. Οι αγορές στην Ευρώπη άνοιξαν αρνητικά, και οι απώλειες μεγάλωσαν στη μέρα. Με καθυστέρηση, άρχισαν να αντιδρούν αρνητικά και τα ιταλικά σπρεντ, καθώς η χώρα ετοιμάζεται να υποδεχθεί με δράμα τον τρίτο πρωθυπουργό που δεν έχει εκλέξει. Η αέναη παλινδρόμηση μεταξύ ευφορίας και δυσπιστίας μοιάζει να αλλάζει πρόσημο. Πάλι.
Μεταξύ των ανακοινώσεων όμως, κάποιες ήταν πιο σημαντικές: Δείχνουν τάσεις που δεν αναστρέφονται όταν «αλλάζει το κλίμα», προβλήματα που δεν λύνονται με ευχολόγια ή «προγραμματικές δεσμεύσεις» από την παλιά εργαλειοθήκη. Η ανακοίνωση για την ανεργία στην Ελλάδα ήταν διαπεραστική στριγκλιά στον θόρυβο των εξελίξεων: Παρά τις ενδείξεις των προηγούμενων μηνών που παρέπεμπαν σε σταθεροποίηση, η απώλεια θέσεων εργασίας συνεχίζεται. To 2008 εργάζονταν στην Ελλάδα περίπου 4,5 εκατομμύρια άνθρωποι. Σχεδόν μισό εκατομμύριο αναζητούσαν εργασία. Τα υπόλοιπα έξι δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να εργαστούν. Τα πέντε χρόνια που μεσολάβησαν η Ελλάδα έχασε ένα εκατομμύριο θέσεις: Σήμερα εργάζονται 3,5 εκατ. άνθρωποι. Τα υπόλοιπα 7,5 εκατ. είναι άνεργοι, οικονομικά ανενεργοί, παιδιά, συνταξιούχοι. Σε μια κοινωνία που τόσο λίγοι καλούνται να συντηρήσουν τόσους πολλούς – δεν ξέρω ποιον πρέπει να πρωτολυπηθεί κανείς.
Αν υποθέσουμε ότι -μαγικά- θα μπορούσαν να προσληφθούν με 20.000 ευρώ ακαθάριστο ετήσιο εισόδημα, όλοι όσοι έχασαν τη δουλειά τους από την εποχή που η ελληνική κυβέρνηση διαβεβαίωνε για «εσωστρεφή προστατευμένη οικονομία»: θα προέκυπτε ένα μισθολογικό κόστος της τάξης των 20+ δισεκατομμυρίων. Οι επενδύσεις που θα απαιτούντο για να τους απορροφήσουν θα ήταν πολλαπλάσιες. Τα νούμερα είναι ιλιγγιώδη ακόμα και για μια οικονομία 11 εκατομμυρίων ψυχών. Σε αντίθεση με άλλους δείκτες που αλλάζουν με ρυθμό υαλοκαθαριστήρα, οι δείκτες της ανεργίας θα παραμείνουν κολλημένοι, όχι μόνο στην Ελλάδα, παντού. Με τον δανεισμό προς επιχειρήσεις να στεγνώνει και τις διεθνείς επενδύσεις να προτιμούν την τεχνολογία και τις μηχανές από το ανθρώπινο μυαλό ή χέρια, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ένα σενάριο στο οποίο όλοι αυτοί οι άνθρωποι επιστρέφουν σε σταθερές καλοπληρωμένες δουλειές, που θα παράγουν αποταμιεύσεις ικανές να υποσχεθούν σύνταξη.
Η ανακοίνωση της ΕΛΣΤΑΤ για την ανεργία του Νοεμβρίου δεν πέρασε ασχολίαστη στην Ευρώπη, αλλά ούτε απασχόλησε όσο έπρεπε. Η Ελλάδα είναι πια στο τελευταίο στάδιο κρίσης στην απασχόληση. Η θεραπεία δεν μπορεί να έρθει με παραδοσιακές προσεγγίσεις, χρειάζεται ολιστική αντιμετώπιση, νέες εξισώσεις για την παραγωγικότητα και την ευημερία. Οι προκλήσεις από την υποκατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από την τεχνολογία έχουν ήδη ανοίξει διεθνώς συζητήσεις μεταξύ κορυφαίων επιστημόνων. Η Ελλάδα κατέχει το θλιβερό προνόμιο να βρίσκεται σε προκεχωρημένη επικράτεια μιζέριας. Ως «πρωτοπόρος» σε προβλήματα που διογκώνονται και σε άλλες αναπτυγμένες οικονομίες, πρέπει να γίνει εστιακό σημείο της παγκόσμιας ανάλυσης, εργαστήρι αναζήτησης λύσεων -όχι τιμωριών- για την απασχόληση. Επιπλέον, το σχετικά μικρό της μέγεθος και οι ιδιαιτερότητές της μπορούν να την κάνουν έναν εύπλαστο παράδειγμα για τη μετεξέλιξη της εργασίας – και της επαναδιατύπωσης της σχέσης της με την ευημερία. Αν δεν το κάνουν αυτοί που μπορούν να σκέφτονται, θα το κάνουν αυτοί που ξέρουν να φωνάζουν.