Επιβεβαιώνονται οι φόβοι ότι οι φανατικοί μαχητές του «Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και της Συρίας» (ISIS) θα κατέστρεφαν αρχαία μνημεία στα εδάφη που κατέχουν. Την περασμένη εβδομάδα, οι ίδιοι έδωσαν στη δημοσιότητα εικόνες όπου εμφανίζονται να ισοπεδώνουν μνημεία, τεμένη και εκκλησίες, με εκρηκτικά και μπουλντόζες. Σε μια σειρά εικόνων καταστρέφουν με βαριοπούλα τον τάφο του προφήτη Ιωνά στη Νινευί – αυτού που, μετά την περιπέτεια με το κήτος, εστάλη από τον Θεό να προειδοποιήσει τους Ασσυρίους ότι, εάν δεν άλλαζαν συμπεριφορά, Αυτός θα κατέστρεφε τη σπουδαία και πλούσια πρωτεύουσά τους. Τότε, ο βασιλιάς και οι πολίτες μετανόησαν για την αλαζονεία τους και ο Θεός τους λυπήθηκε, προκαλώντας την αγανάκτηση του ανυπόμονου προφήτη.
Από την αρχή του πολέμου στη Συρία τον Μάρτιο του 2011, ήταν φανερό ότι η σύγκρουση δεν θα καταγραφόταν μόνο σε ζωές και κατεστραμμένα κτίρια, αλλά θα είχε στόχο και τον σπουδαίο πολιτισμό της χώρας. Οι λεηλασίες και οι εχθροπραξίες απειλούσαν τη μοναδική Παλμύρα, τα αρχαία τμήματα της Δαμασκού και του Χαλεπίου, τα κάστρα Κρακ ντε Σεβαλιέ και Καλά Σαλά ελ-Ντιν και τα αρχαία χωριά της βόρειας Συρίας. Το 2013 η UNESCO προσέθεσε αυτά τα μνημεία στον κατάλογο των έργων παγκόσμιας κληρονομιάς που απειλούνται. Η Ιντερπόλ προσπαθεί να συντονίσει τις έρευνες για να βρεθούν τα κλοπιμαία. Οι λεηλασίες έγιναν πηγή χρηματοδότησης αντικαθεστωτικών ομάδων, οι οποίες αντάλλαζαν αρχαίους θησαυρούς με όπλα. Παλαιότερα, ο τουρισμός συνέβαλλε 12% στο ΑΕΠ· τώρα, ο πόλεμος καταστρέφει την οικονομία, τον πολιτισμό και τις προοπτικές της χώρας, ενώ η αρχαιοκαπηλία ενισχύει τους αντάρτες με όπλα και χρήμα.
Το αποτέλεσμα το είδαμε στο Ιράκ, με την αστραπιαία επίθεση των μαχητών του Ισλαμικού Κράτους και την άλωση της Μοσούλης στις 10 Ιουνίου. Η πόλη αυτή δεν είναι τυχαία – είναι η δεύτερη μεγαλύτερη της χώρας, σημαντικό διοικητικό κέντρο και στο μουσείο της εκθέτει πολλά από τα σπουδαιότερα έργα της Νινευί, η οποία είναι πλέον «ενσωματωμένη» στην πόλη. Το ταφικό μνημείο του Ιωνά βρίσκεται μέσα στα ερείπια της πόλης, η οποία, στο απόγειό της τον 7ο αιώνα π.Χ., κυριαρχούσε από τον Νείλο έως τα βουνά του Καυκάσου. Από τις πρώτες μέρες ήταν φανερό ότι η νέα απειλή ήταν μεγάλη. Το ISIS εξέδωσε ανακοίνωση για το πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι πολίτες και σημείωσε ότι «ψεύτικα είδωλα» θα καταστραφούν. Μαχητές του έχουν καταλάβει το μουσείο της Μοσούλης. «Περιμένουν την εντολή του αρχηγού τους για να καταστρέψουν τα αγάλματα», είπε στον δημοσιογράφο Κρίστοφερ Ντίκι του ιστότοπου The Daily Beast ο διευθυντής του Εθνικού Μουσείου της Βαγδάτης Καΐς Χουσεΐν Ρασίντ. Οι εικόνες των τελευταίων ημερών δείχνουν ότι εκεί που ο Θεός έδειξε έλεος, ο Αμπου Μπακρ αλ-Μπαγκντάτι, που αυτοανακηρύχθηκε χαλίφης, δεν λυπάται κανέναν και τίποτα. Οι άνδρες του καμαρώνουν που καταστρέφουν τεμένη των σιιτών μουσουλμάνων και της σέχτας των Σούφι, εκκλησίες και ταφικά μνημεία (και αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Ιωνάς τιμάται εξίσου από χριστιανούς και μουσουλμάνους).
Οι λαοί του Ιράκ και της Συρίας δεν μπορούν να αποτρέψουν την καταστροφή, την ώρα που οι ίδιοι κινδυνεύουν. Η διεθνής κοινότητα εκδίδει ανακοινώσεις καταδίκης και ανησυχίας, αλλά, χωρίς στρατιωτική επέμβαση (την οποία κανείς δεν θα αποτολμήσει), είναι και αυτή ανίσχυρη εναντίον των σφαγέων και εικονοκλαστών. Η καταπολέμηση της αγοράς κλοπιμαίων είναι εφικτή έως έναν βαθμό. Αλλά η προστασία της πολιτισμικής κληρονομίας στον τόπο της εξαρτάται από τις εξελίξεις στο πεδίο των μαχών – και από την τύχη.
Ο Αγγλος που ανακάλυψε τη Νινευί στα περίχωρα της Μοσούλης, ο Οστεν Χένρι Λέιαρντ (Austen Henry Layard), διηγείται ότι μερικά χρόνια νωρίτερα, το 1820, ο περιηγητής Κλαύδιος Τζέιμς Ριτς (Claudius James Rich) είχε περάσει από την περιοχή και ενημερώθηκε ότι λίγο καιρό πριν είχε βρεθεί ένα γλυπτό που συνδύαζε διάφορες μορφές ανθρώπων και ζώων. Πολλοί άνθρωποι συγκεντρώθηκαν για να θαυμάσουν το παράξενο αντικείμενο. Οι θρησκευτικοί ηγέτες, όμως, έκριναν ότι αυτό ήταν έργο των απίστων και «ως πιστοί μαθητές το κατέστρεψαν σε τέτοιο βαθμό, που ο Ριτς δεν μπόρεσε να αποκτήσει ούτε ένα θραύσμα απ’ αυτό». Το νέο «χαλιφάτο» είναι πιστό σε αυτές τις αρχές. Είναι ευθύνη των λαών της περιοχής να επιλέξουν εάν θα δώσουν μάχη για το φως της γνώσης ή αν ανέχονται το σκοτάδι και τη σκόνη της καταστροφής.