Μετά πέντε χρόνια μυστικών διαπραγματεύσεων, το κείμενο της συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου Ε.Ε. – Καναδά (CETA – Συνολική Οικονομική και Εμπορική Συμφωνία) δημοσιεύθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2014. Δεκαέξι ινστιτούτα και συνδικαλιστικές οργανώσεις από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού ανέλυσαν το κείμενο αυτό και κατέληξαν σε ένα ανησυχητικό συμπέρασμα: Οι διατάξεις της CETA για την προστασία των επενδυτών απειλούν το δημόσιο συμφέρον και τα δημόσια οικονομικά.
«Η συμφωνία περιλαμβάνει μηχανισμό επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτών και κρατών (ISDS), ο οποίος θα μπορούσε να αυξήσει κατακόρυφα τις δικαστικές διεκδικήσεις επιχειρήσεων κατά κρατών-μελών της Ε.Ε.» αναφέρει η έκθεση με τίτλο «Εκποίηση της δημοκρατίας». «Ο μηχανισμός επίλυσης διαφορών επιτρέπει στις ξένες επιχειρήσεις να ενάγουν κράτη σε ιδιωτικά διεθνή δικαστήρια, αξιώνοντας αποζημίωση για κρατικά μέτρα προστασίας της υγείας, του περιβάλλοντος και της ομαλής οικονομικής ζωής, που οι επενδυτές πιστεύουν ότι υπονομεύουν τα δικαιώματά τους. Αυτές οι διαμάχες μεταξύ επενδυτών και κρατών κρίνονται από ιδιώτες διαιτητές εμπορικών διαφορών που αμείβονται για κάθε υπόθεση την οποία εκδικάζουν, με σαφή τάση να ερμηνεύουν τον νόμο υπέρ των επενδυτών».
Τέτοιου είδους διατάξεις, που παρέχουν στους ξένους επενδυτές δικαιώματα που στερούνται οι εγχώριοι επενδυτές και οι πολίτες (δικαίωμα παράκαμψης της τοπικής δικαιοσύνης), άρχισαν να εντάσσονται σε διμερείς εμπορικές συνθήκες τη δεκαετία του ’90, ενώ τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έκρηξη προσφυγών επενδυτών εναντίον κρατών. Οι ξένοι επενδυτές θωρακίζουν το δικαίωμά τους για ένα «ασφαλές ρυθμιστικό περιβάλλον», ακόμη και αν οι αλλαγές στον νόμο προκύπτουν από δημοκρατική επιλογή, ή εφαρμόζονται υπό το φως νέας γνώσης, ή θεωρούνται απαραίτητες για την αντιμετώπιση καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης.
Οι δρακόντειες ρήτρες προστασίας των επενδυτών έχουν εγείρει πανευρωπαϊκές αντιδράσεις, με αποτέλεσμα να θεωρείται αμφίβολη η επικύρωση της CETA από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2015. Κανείς στον Καναδά δεν παρακολουθεί τη σχετική διαμάχη με περισσότερη προσοχή από ό,τι οι μεταλλευτικές εταιρείες, που θεωρούν ότι αν τυχόν επικυρωθεί η CETA, θα αποτελέσει όπλο για τη συνέχιση έργων εξόρυξης. Οταν η Ρουμανία, υπό το βάρος εντονότατων διαμαρτυριών, ακύρωσε την εξόρυξη χρυσού στη Ρόσια Μοντάνια από την καναδική Gabriel Resources, η εταιρεία απείλησε να προσφύγει στη διεθνή διαιτησία ζητώντας αποζημίωση 4 δισ. δολαρίων, που ισοδυναμεί σχεδόν με το 2% του ΑΕΠ της χώρας. Η εταιρεία βασίστηκε στις ρήτρες προστασίας των επενδυτών που περιλαμβάνονται σε διμερή συνθήκη Ρουμανίας – Καναδά. Αν η CETA επικυρωθεί, παρόμοια δικαιώματα θα αποκτήσουν καναδικές εταιρείες και στην Ελλάδα. «Με τη CETA, η καναδική εταιρεία ElDorado Gold θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη ρήτρα “δίκαιης και ίσης μεταχείρισης” εναντίον της Ελλάδας, σε περίπτωση που η κυβέρνηση της χώρας επιχειρήσει να σταματήσει ή να περιορίσει τις δραστηριότητές της στο μέλλον» αναφέρει η έκθεση.
