Η τουρκική «Χειμερία νάρκη», ο θρίαμβος του Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν στις Κάννες τον περσινό Μάη, διαδραματίζεται στην Καππαδοκία, σε φυσικό σκηνικό ταιριαστό σε ταξιδιωτικές περιηγήσεις του National Geographic. Ο ήρωάς της, ο Αϊντίν, βετεράνος ηθοποιός του θεάτρου, που δεν καταδέχτηκε να παίξει σε σαπουνόπερες της τηλεόρασης επειδή ποτέ δεν βρέθηκε σε ανάγκη βιοπορισμού, έχει αποσυρθεί αυτάρεσκα στον πύργο του: στο μικρό του ξενοδοχείο σε μια περιοχή απαράμιλλου κάλλους. Ο χειμώνας καταφτάνει βαρύς στην Ανατολία. Διώχνει και τους τελευταίους Κινέζους τουρίστες και μετατρέπει την ταινία σε τσεχοφικό δράμα δωματίου.
Ο Αϊντίν θα ζήσει μια εσωτερική περιπέτεια, όπως παλιά πάνω στο σανίδι, αποκαλυπτική για το είδος του ανθρώπου που κρύβει μέσα του. Ο Τζεϊλάν τον οδηγεί στη χειμερία νάρκη του, περνώντας τον μέσα από υπαρξιακές αναταράξεις. Το χιόνι πυκνώνει και ο ήρωάς μας, ηττημένος ίσως και λυτρωμένος, ετοιμάζεται για τις πρώτες αράδες του φιλόδοξου πονήματός του, της ιστορίας του τουρκικού θεάτρου. Στην… επική σε διάρκεια «Χειμερία νάρκη» (196΄) οι λιγοστές σκηνές, στις οποίες ο κινηματογραφικός φακός βγαίνει στο ύπαιθρο για να πάρει ανάσα, συνοψίζουν αφαιρετικά το κοινωνικό δράμα που περισφίγγει σαν αόρατη θηλιά τον εγωισμό, την αλαζονεία και την υποκρισία του Αϊντίν.
Η πέτρα και η αισθητική
Στην ταμπέλα, έξω από το μικρό ξενοδοχείο γράφει «Οθέλλος». Από μέσα, στους τοίχους κρέμονται αφίσες από σαιξπηρικές παραστάσεις. Σε αυτό το σκηνικό, ο Αϊντίν (το ευρωπαϊκό πρόσωπο της σημερινής Τουρκίας) συζητάει με την αδελφή του για την απώλεια της αισθητικής από την καθημερινή ζωή στην Ανατολία. Η αισθητική γι’ αυτόν είναι ουδέτερη έννοια. Αψυχη, φυτεμένη μεταφυσικά στο μυαλό, δεν σχετίζεται με τον πλούτο, τη φτώχεια, την εκπαίδευση. Το ύφος του είναι ακαδημαϊκό και η άνεσή του θυμίζει ξερόλα, η σκέψη του όμως έχει μια λογική βάση: «αν έχεις τρεις ελιές για να τις φας, μπορείς να τις βάλεις στο πιάτο αντί να βουτάς τα δάχτυλα στο πλαστικό δοχείο». Κηλίδα στην ομορφιά της τεμπέλικης και άνετης ζωής του διανοούμενου Αϊντίν είναι οι φτωχοδιάβολοι.
Τα επιχειρήματά του περί της αισθητικής αλλά και τα νεύρα του θα δοκιμαστούν όταν μια πέτρα, ριγμένη από το χέρι ενός μικρού παιδιού, θα πέσει με δύναμη στο τζάμι του αυτοκινήτου του. Ο γιος ενός πάμπτωχου πήρε στα χέρια του την αξιοπρέπεια της οικογένειάς του. Ο πατέρας του, ο οποίος μόλις βγήκε από τη φυλακή, απειλείται με έξωση από τον Αϊντίν.
Στη συνέχεια, η «τσαπατσουλιά και η κουτοπονηριά» του αδελφού του φτωχού άντρα φέρνουν σε οίστρο τον ήρωά μας και τον εμπνέουν για μια επιφυλλίδα σε τοπική εφημερίδα κατά των άξεστων χωριατών.
Η πέτρα, όμως, ράγισε και τον καθρέφτη της ουδετερότητας της τέχνης και του επηρμένου καλλιτέχνη. Παράλληλα, διατάραξε τη φαινομενική ευτυχία του Αϊντίν και της νεαρής συζύγου του, της φιλανθρώπου Νιχάλ, η οποία νιώθει να μαραίνεται καθώς μπαίνει ο χειμώνας.
Τρικυμία στον βυθό!
Ο Τζεϊλάν εμπνεύστηκε το σενάριό του από διηγήματα και θεατρικά του Τσέχωφ. Απέφυγε την απευθείας επαφή μαζί του, κατάφερε όμως να αποδώσει το κλίμα και την ατμόσφαιρα της υπόκωφης δραματουργίας του. Η «Χειμερία νάρκη» δεν κρύβει τη θεατρική της δομή. Το θέατρο, όμως, μετουσιώθηκε σε κινηματογράφο. Ο ρυθμός προσαρμόζεται στον ρυθμό αλλαγής των εποχών. Το φθινόπωρο φεύγει μελαγχολικά, δίνοντας στις εικόνες εικαστική ομορφιά και υφή τοπιογραφίας. Ο χειμώνας εξαφανίζει τη δράση (πιο έξυπνη κινηματογραφική ανάγνωση του Τσέχωφ δεν νομίζω πως έχει υπάρξει) προσαρμόζοντας τη δομή της ταινίας σε «θεατρικές» πράξεις, που γίνονται όλο και πιο μακρόσυρτες. Η βουή του αντιστοιχεί στη σιωπή της νεκρής φύσης που κρύβει μέσα του ο Αϊντίν. Η τρικυμία σαρώνει τον βυθό!
Η «Χειμερία νάρκη» είναι ένα αριστούργημα, που περιστρέφεται γύρω από τις αδυναμίες και τις χίμαιρες του ανθρώπου. Γύρω από το βαθύτερο νόημα της ζωής και τον χρόνο, τον τελικό κριτή της. Ο Τζεϊλάν σπρώχνει τους ήρωές του προς το υπαρξιακό τους κενό, όμως δεν τους ρίχνει στο βάραθρο.
Δείτε
Χειμερία νάρκη (Winter Sleep, 2014)
Ενας υπερόπτης πλούσιος, πρώην ηθοποιός και νυν επίδοξος συγγραφέας της ιστορίας του τουρκικού θεάτρου, απογυμνώνεται ψυχολογικά και ηθικά όταν πέφτει στα πόδια του εκλιπαρώντας τον ένας πάμπτωχος χωρικός της Καππαδοκίας. Η σχέση του με την ιδεαλίστρια γυναίκα του, η οποία είναι πολύ νεότερη απ’ αυτόν, ξαναμπαίνει στη δίνη μιας κρίσης. Ταινία ωριμότητας από τον Τούρκο σκηνοθέτη Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν. Αχίλλειος πτέρνα της είναι η μεγάλη διάρκειά της (196΄). Παίζουν: Χαλούκ Μπιλγκινέρ, Μελίσα Σοζέν (φωτ.), Ντεμέτ Ακμπάγκ, Αγιμπέρκ Πεκσάν, Σερεχάτ Μουσταφά Κιλίς. (Προβάλλεται στις αίθουσες).
Μακριά (Uzak, 2002)
Η ταινία που έκανε γνωστό τον Τζεϊλάν έχει ως συντεταγμένες της το κοινωνικό και το υπαρξιακό δράμα. Ενας διανοούμενος, που καταρρέει καθώς η πρώην σύζυγός του ετοιμάζεται να φύγει στον Καναδά, φιλοξενεί στο διαμέρισμά του στην Κωνσταντινούπολη έναν «αγροίκο» άνεργο εξάδελφό του απ’ τα βάθη της Ανατολής. Παίζουν: Μεχμέτ Εμιν Τοπράκ, Μλιζαφέρ Οζντεμίρ. (Σε dvd)