ΠΑΥΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ
Μυστική δράση: Υπηρεσίες πληροφοριών στην Ελλάδα
εκδ. Παπαζήση, σελ. 328
Το βιβλίο του πρέσβη Παύλου Αποστολίδη, ο οποίος διετέλεσε διοικητής της ΕΥΠ το διάστημα 1999-2004, είναι η πρώτη προσπάθεια συστηματικής παρουσίασης της δράσης των ελληνικών υπηρεσιών πληροφοριών, είτε σε άτυπη μορφή στον 19ο και αρχές του 20ού αιώνα είτε αργότερα σε πιο οργανωμένη και θεσμική μορφή. Δίδεται έτσι η πλήρης εικόνα της εξέλιξης του τομέα πληροφοριών στη χώρα μας. Ταυτόχρονα το βιβλίο αποτελεί και μια συνοπτική μεν, εξαιρετικά καλογραμμένη δε πολιτική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κεφάλαια 5-8, που καλύπτουν την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου έως τη χούντα και τα γεγονότα της Κύπρου, ενώ στα τέσσερα τελευταία κεφάλαια παρουσιάζονται η θεσμική εξέλιξη και ο ρόλος της ΕΥΠ την περίοδο της Μεταπολίτευσης.
Τετραπλή αποστολή
Ο συγγραφέας είναι λίαν φειδωλός όσον αφορά στην περίοδο οπότε διετέλεσε διοικητής της ΕΥΠ, και αποφεύγει να θίξει εκτενώς ορισμένα τρέχοντα ζητήματα, σεβόμενος απολύτως τους περιορισμούς που θέτει ο παλαιότερος θεσμικός ρόλος του. Δεν διστάζει όμως να στηλιτεύσει ορισμένες διαχρονικές παθογένειες της Υπηρεσίας, όπως οι συχνές αλλαγές προσώπων με την αφορμή πολιτικών αλλαγών, τον ιδιάζοντα συνδικαλισμό, το περιορισμένο ενδιαφέρον του πολιτικού κόσμου για ζητήματα πληροφοριών –το οποίο ερμηνεύει ως αποτέλεσμα της έλλειψης συλλογικών μηχανισμών λήψης αποφάσεων που θα χρησιμοποιούσαν τις πληροφορίες της ΕΥΠ–, αλλά και το μη προσοντούχο προσωπικό, προσλαμβανόμενο με μονιμότητα, που διαιωνίζει τη μετριότητα. Τονίζεται, ακόμη, η έλλειψη οικονομικών πόρων για την επιτυχημένη λειτουργία μιας υπηρεσίας πληροφοριών με τετραπλή αποστολή: εθνική ασφάλεια στο εσωτερικό της χώρας, συλλογή πολιτικο-οικονομικών πληροφοριών στο εξωτερικό, συλλογή στρατιωτικών πληροφοριών και ανάπτυξη τεχνικών μέσων παρακολούθησης τηλεπικοινωνιών σε εσωτερικό και εξωτερικό. Ιδιαίτερα προτεραιότητα δίνει ο συγγραφέας στην προστασία των κρατικών επικοινωνιών μετά τις αποκαλύψεις Σνόουντεν.
Με αφορμή την έκδοση αυτού του καλογραμμένου και εξαιρετικά χρήσιμου βιβλίου –που ελπίζουμε ότι θα αποτελέσει την αφορμή για μια πιο συστηματική τεχνοκρατική διαβούλευση για θέματα πληροφοριών– μας δίδεται η ευκαιρία παρουσίασης ενός γενικότερου προβληματισμού για τον ρόλο των υπηρεσιών πληροφοριών σε μια εποχή όπου η γνώση και η πληροφορία θεωρούνται, σε παγκόσμια κλίμακα, ο βασικός στρατηγικός πόρος, ενώ η έγκαιρη και έγκυρη συλλογή και αξιοποίηση πολιτικών, στρατιωτικών και οικονομικών πληροφοριών από «ανοιχτές» και «διαβαθμισμένες» πηγές αποτελεί υψηλή προτεραιότητα.
Η «Βίβλος» του ΕΛΙΑΜΕΠ
Η δε πληροφορία μπορεί να αποτελέσει έναν ιδιαίτερα σημαντικό πολλαπλασιαστή ισχύος, τόσο για νέες μορφές απειλών όσο και σε πιο παραδοσιακά ζητήματα, όπως οι διακρατικές κρίσεις (τύπου Ιμια), όπου ο ρόλος των πληροφοριών είναι κεντρικός και καθοριστικός για την επιτυχημένη διαχείριση της κρίσης. Ετσι, η λειτουργία μιας καλά οργανωμένης και αποτελεσματικής υπηρεσίας πληροφοριών συνιστά εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για κάθε σύγχρονο κράτος προκειμένου να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά ένα ευρύ φάσμα προκλήσεων και απειλών. Οπως αναφέρεται και στην υπό ολοκλήρωση «Λευκή Βίβλο Εξωτερικής Πολιτικής, Αμυνας και Ασφάλειας» που επιμελείται το ΕΛΙΑΜΕΠ, οι ακόλουθες ιδέες θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αποτελεσματικότερη λειτουργία της ΕΥΠ (ή όπως αλλιώς ονομαστεί για καθαρά συμβολικούς λόγους):
1. Πλήρης αξιοκρατία στη στελέχωση και οργάνωση των υπηρεσιών. Στελέχωση με πολιτικό/επιστημονικό προσωπικό και εύρεση χρυσής τομής για αριθμό αστυνομικών και στρατιωτικών εντός υπηρεσίας. Βελτίωση της αναλογίας επιχειρησιακών και άλλων στελεχών. Αναβάθμιση εκπαίδευσης και συνεχούς επιμόρφωσης σε σχολές εντός και εκτός Ελλάδας.
2. Βελτίωση των δυνατοτήτων SIGINT (Signals Intelligence) –ηλεκτρονική συλλογή πληροφοριών (μειονέκτημα, βεβαίως, το υψηλό κόστος της σχετικής τεχνολογίας).
3. Συνέχιση και, όπου είναι δυνατό, εμβάθυνση συνεργασίας με άλλες υπηρεσίες ασφαλείας στο εξωτερικό αλλά και στο εσωτερικό.
4. Λειτουργία Εθνικού Συμβουλίου Πληροφοριών σε επίπεδο στελεχών (και όχι μόνο επικεφαλής) για αποτελεσματικότερο συντονισμό όλων των φορέων που ασχολούνται με θέματα συλλογής και αξιολόγησης πληροφοριών για θέματα εθνικής ασφάλειας. Παράλληλα, ασφαλιστικές δικλίδες (για την αποφυγή δημιουργίας ενός «Μεγάλου Αδελφού») και αυξημένη διαφάνεια, μέσω κοινοβουλευτικού ελέγχου από την Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας, με τρόπο που να μην επηρεάζει την αποτελεσματική λειτουργία των υπηρεσιών (σύμφωνα με τα μοντέλα που εφαρμόζονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες).
5. Απλοποίηση της διοικητικής δομής και ενίσχυση του «επαγγελματικού πνεύματος» (esprit de corps). Προσπάθεια βελτίωσης της δημόσιας εικόνας της υπηρεσίας. Οι υπηρεσίες πληροφοριών και ασφαλείας θα πρέπει να γίνουν επιλογή καριέρας και όχι απλώς βιοποριστική λύση.
6. Προτεραιότητα στις παραδοσιακές «εξωτερικές» δραστηριότητες της υπηρεσίας, αλλά αξιοποίηση των τεχνολογικών δυνατοτήτων της υπηρεσίας για την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος και της εγχώριας τρομοκρατίας.
Τέλος, η Ελλάδα, όπως και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ανησυχεί για την πιθανή δράση τζιχαντιστών. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος επείγει η εντατικοποίηση της συνεργασίας των ελληνικών υπηρεσιών πληροφοριών και ασφαλείας με τις άλλες χώρες της Ε.Ε., αλλά και τις ΗΠΑ, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Ανάλογες –διακριτικές– επαφές με στόχο την ανταλλαγή πληροφοριών θα πρέπει να γίνουν και με τους Κούρδους του Βορείου Ιράκ, ορισμένα βαλκανικά κράτη, αλλά και με την Τουρκία εντός συγκεκριμένων πλαισίων. Τέλος, η διαχείριση των προβλημάτων της περιοχής θα καθίστατο σαφώς δυσχερέστερη χωρίς τη συμμετοχή της Ρωσίας και του Ιράν. Η χώρα μας, αποδεκτή ως συνομιλήτρια από όλες τις ανωτέρω χώρες, θα μπορούσε να διοργανώσει μια περιφερειακή διάσκεψη υπηρεσιών πληροφοριών (ενδεχομένως στο πλαίσιο της Λέσχης της Βέρνης) με αντικείμενο την αντιμετώπιση της τζιχαντικής απειλής αλλά και των παράπλευρων συνεπειών, όπως το λαθρεμπόριο όπλων και άλλων υλικών. Για την αντιμετώπιση των περιφερειακών προβλημάτων ασφαλείας θα ήταν επίσης πολύ χρήσιμη η επιδίωξη πολυεπίπεδης και συστηματικής συνεργασίας των χωρών της νότιας πτέρυγας της Ε.Ε. στον τομέα των πληροφοριών.
* Ο κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.