Οκτώ κορίτσια στέκονται ανάμεσα σε αρχαία εκθέματα από τις 23 Μαΐου έως τις 20 Σεπτεμβρίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου. Με τίτλο «Ετσι πολύ ατένισα…» και εμφανή την καβαφική επιρροή, η ιδιοκτήτρια της γκαλερί «Citronne» κ. Τατιάνα Σπινάρη, που επιμελείται την έκθεση, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, προσκάλεσαν τον ζωγράφο Κώστα Παπανικολάου σε μια εικαστική συνομιλία. Η έκθεση παρουσιάζει, ως θεατές και θεώμενες ταυτόχρονα, οκτώ ολόσωμες προσωπογραφίες από νέες κοπέλες. Τα έργα εκτίθενται στην αίθουσα του ισογείου της μόνιμης έκθεσης του Μουσείου, η οποία περιλαμβάνει επιγραφές, γλυπτά και αρχιτεκτονικά εκθέματα. Με τον τρόπο αυτό επιχειρείται μια «συνομιλία» ανάμεσα στα τρισδιάστατα αρχαία έργα, ελεύθερα τοποθετημένα στον χώρο, και στις δισδιάστατες παρεμβάσεις του καλλιτέχνη.
– Πότε δημιουργήσατε τις όρθιες φιγούρες;
– Εχουν δημιουργηθεί σε ανύποπτο χρόνο. Πάντα με απασχολούσε η όρθια φιγούρα και έχω ζωγραφίσει πολλές γυναίκες, σε διάφορες κλίμακες μέσα στα χρόνια. Κάποια στιγμή αποφάσισα να τις κάνω σε φυσικό μέγεθος. Να μετρήσω το μοντέλο και να τηρήσω τις πραγματικές διαστάσεις, να μην τις παραβιάσω, λόγω της προοπτικής και της παραμόρφωσης. Στον δρόμο είχα διάφορα προβλήματα σχεδιασμού. Πώς να κάνω έναν πραγματικό άνθρωπο; Τα προβλήματα που ανέκυψαν σχετίζονταν με την αλήθεια, να μοιάζει η φιγούρα με το μοντέλο, σαν αίσθηση, σαν μέγεθος, με την ευρεία έννοια, χωρίς να είναι ακριβής μεταφορά.
Διαπίστωσα πως ό,τι βλέπουμε απέναντί μας το βλέπουμε από το ύψος των ματιών μας και έτσι η προοπτική αλλοιώνει την αλήθεια. Και σκέφτηκα να τηρήσω το μέτρο αλλά να εστιάζω σε κάθε κομμάτι, όσα κομμάτια εστίασης χρειάζεται ώστε να είναι πειστική η απεικόνιση. Ετσι είναι στημένοι οι ανδριάντες, τα αγάλματα, ανάλογα και πού στέκονται. Η τελευταία μου διαπίστωση σε σχέση με τη δικιά μου δουλειά είναι τα τέσσερα σημεία εστίασης. Υπήρξαν και άλλα προβλήματα σε σχέση με τον όγκο, γι’ αυτό αναζήτησα βοήθεια στην αρχαία ελληνική γλυπτική. Και εκεί βρήκα το πώς μπορεί κάτι χωρίς να είναι νατουραλιστικό, να γίνεται απόλυτα πειστικό.
Το ίδιο ερώτημα
– Πόσα χρόνια σας απασχολεί η ορθή φιγούρα;
– Πολλά. Κατά καιρούς επιστρέφω. Αλλωστε, πάντα με συγκεκριμένα θέματα καταπιάνομαι: με τα τοπία, τους ανθρώπους και τα θέματα από την πόλη. Στο αρχαιολογικό μουσείο φιλοξενούνται οκτώ φιγούρες, υπάρχουν και άλλες στο εργαστήριό μου, σε πιο μικρή όμως κλίμακα. Το πραγματικό μέγεθος δημιουργεί τα προβλήματα. Τα μοντέλα είναι όλες γνωστές μου, δεν είναι επαγγελματίες μοντέλα, μία εξ αυτών είναι η γυναίκα που είμαι σήμερα παντρεμένος. Δεν τις επέλεξα μόνο με αισθητικά κριτήρια, δεν μου άρεσαν όλες δηλαδή σαν γυναίκες. Για μένα υπήρχε πάντα το ερώτημα γιατί να ζωγραφίσεις μια γυμνή γυναίκα; Τι θέλει να πει ένα όρθιο γυμνό; Για μένα δεν σημαίνει τίποτα. Ανέτρεξα και εκεί στην αρχαία ελληνική τέχνη και είδα ότι η όρθια φιγούρα ενέχει και την έννοια του αντικειμένου λατρείας, συλλογικά στην κοινωνία. Γι’ αυτό δεν υπήρχε κίνητρο να δημιουργήσεις μια γυναίκα γυμνή εκτός και εάν τη θέλεις ερωτικά, ούτε ως σπουδή βοηθάει κάπου. Κατέληξα λοιπόν στο φυσικό μέγεθος σαν να είναι ζωντανές, με μια επιρροή που κρατά ακόμα από τον Τσαρούχη. Η βάση για όλο αυτό είναι το καλό σχέδιο, ό,τι δύναμη έχει ο καθένας στο χέρι του. Για να είναι τέχνη πρέπει να μπορέσει ο καλλιτέχνης να κάνει μορφή με ακτινοβολία, αλλιώς κινδυνεύει να πέσει στο φασόν.
– Τρεις ατομικές στον Πόρο και στην γκαλερί «Citronne»;
– Τέταρτη, εάν λάβουμε υπ’ όψιν μας και μια ομαδική από τις πρώτες εκθέσεις της γκαλερί, με Φιλοπούλου, Μαντζαβίνο κ.λπ. Πριν από δέκα χρόνια έκανα βόλτα στην παραλία του Πόρου, που αγαπώ και έχω και σπίτι εδώ και είδα μια νέα γκαλερί να έχει έκθεση του Κούκου. Γνωρίστηκα με την ιδιοκτήτρια, την κ. Σπινάρη, είδε δουλειά μου, συνεργαστήκαμε καλά, οπότε προχωράει το εγχείρημα.
– Φέτος πώς νιώθετε που οι φιγούρες σας βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο;
– Φοβήθηκα αρχικά. Νόμιζα ότι τα αρχαία εκθέματα θα εξαφανίσουν τα δικά μου, θα τα καταπιούν. Οταν τα είδα στημένα, είδα ότι δεν συμβαίνει αυτό και χάρηκα. Κρατιούνται λόγω της κλίμακας, των αναλογιών. Τα αρχαία είναι πιο λιτά φτιαγμένα αλλά φαίνονται πιο πλουμιστά, στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση τα αρχαία έχουν τεράστια συσσωρευμένη γνώση.
Υπαρξιακή αναζήτηση
– Θα μπορούσε να είναι αυτή η αναζήτηση για τις φιγούρες μια υπαρξιακή αναζήτηση του πραγματικού και του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε το πραγματικό; Σαν ένα παιχνίδι της μνήμης;
– Τα γεγονότα του παρελθόντος και οι σκέψεις για το μέλλον οφείλονται στον ζωντανό παρόντα χρόνο. Ολα υπό αυτό το πρίσμα τα αντιλαμβανόμαστε και εγώ θέλω εκεί να σταθώ. Διότι παιδιά του ζωντανού χρόνου είμαστε. Δεν λέω να σκοτώσουμε το παρελθόν ή το μέλλον, αλλά να μην κάψουμε το παρόν ζώντας με αναμνήσεις ή σχεδιάζοντας το μέλλον. Αυτή η σκέψη έχει σχέση με το σχέδιο.
– Σχέδια για το μέλλον;
– Κάνω ένα μεγάλο έργο σε διάσταση. Το θέμα του είναι κορμοί δέντρων με ανθρώπους. Με ενδιαφέρει να αποδίδει το θέμα όσο πιο ωμά μπορεί τον εαυτό του, χωρίς να αποδεικνύεις εσύ τι ξέρεις. Μπορεί να επανέλθω στη Citronne.
Ο χρόνος μου ανήκει στον γιο μου
– Οι σκέψεις σας σχετικά με το παρόν σχετίζονται και με τον μόλις εννέα μηνών γιο σας;
– Ο γιος μου με έκανε λιγότερο εγωιστή ως προς την αξία που έχω ως καλλιτέχνης ή την αξία που έχουν τα έργα μου. Διότι το να κάνεις παιδί δεν μοιάζει με τίποτε άλλο. Το παιδί με μαλάκωσε, με έκανε να πιστέψω ότι έχει αξία η θυσία του χρόνου, της κούρασης, του ωραρίου. Υποτάχθηκα σε ένα αυστηρό ωράριο, το δικό του ωράριο. Το να έχεις παιδί καταστρέφει τον εγωισμό.
– Εχει αλλάξει τη δημιουργικότητά σας;
– Την έχει αυξήσει. Και την ποσότητα αλλά πιστεύω και την αφαίρεση, το βάθος. Πλέον πετάω τα άχρηστα. Παλιά τα κρατούσα, τώρα το παιδί με έκανε να βλέπω και την τέχνη ξεκάθαρα. Και δεν χάνω πλέον χρόνο, δεν σπαταλιέμαι. Ο χρόνος μου του ανήκει.
– Κάποια στιγμή στα εγκαίνια, το βλέμμα σας έφυγε από το ακροατήριο και συντονίστηκε με το κλάμα του μωρού σας στον προαύλιο χώρο. Ισχύει;
– Ναι, απόλυτα. Ενστικτωδώς. Είχαμε κάνει εκείνη την ημέρα το ταξίδι. Εχασε τη ρουτίνα του. Κατάλαβα όμως ότι δεν είχε τίποτα, τον είχε αγκαλιά η μαμά του.
– Τι εύχεστε για τον γιο σας;
– Να τον βοηθήσουμε να γίνει αυτό που είναι.
Κώστας Παπανικολάου, «έτσι πολύ ατένισα…»,
Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου, 23 Μαΐου – 20 Σεπτεμβρίου 2015.