Ο γνωστός συγγραφέας και μεταφραστής (στις μεταφράσεις του οποίου χρωστάμε την απόλαυση πολλών αριστουργημάτων) Γιώργος Λαμπράκος επανεκδίδει δύο βιβλία του, μετά το κλείσιμο του εκδοτικού οίκου Γαβριηλίδη. Το πρώτο, «Αναμνήσεις από το ρετιρέ», και το πιο πρόσφατο «Αίμα μηχανή» εκδίδονται από τις εκδόσεις Οκτώ διεκδικώντας μια νέα ανάγνωση, υπό το πρίσμα της τεχνολογικής εξέλιξης της εποχής. Και αν γράφτηκαν σε πρωθύστερους καιρούς, η ανάγνωσή τους επιβεβαιώνει όχι μόνον τη δύναμη του επίκαιρου, αλλά και την προφητεία του μέλλοντος. Εξ αφορμής αυτών των δύο επανεκδόσεων, η «Κ» συνομιλεί με τον συγγραφέα.
– Επανεκδόθηκαν δύο βιβλία σας, το «Αίμα μηχανή» και το πρώτο σας, «Αναμνήσεις από το ρετιρέ», από τις εκδόσεις Οκτώ. Ο εκδοτικός οίκος του Σάμη Γαβριηλίδη ήταν μια σημαντική σχέση στη ζωή σας. Πώς νιώθετε με το νέο βάπτισμα; Τι προσδοκάτε υπόγεια και φανερά;
Προσδοκώ να δημιουργώ έργο βαθύ και διαφωτιστικό για τη σύγχρονη ανθρώπινη ύπαρξη, με χιούμορ και διάρκεια.
– Με τον πρόωρο θάνατο του εκδότη και φίλου μου Σάμη Γαβριηλίδη, το 2020, καθώς και την επακόλουθη θλιβερή ιστορία της καταστροφής των βιβλίων του οίκου, έκλεισε ένας μεγάλος και βαρυσήμαντος κύκλος για εμένα, που άνοιξε το 2009 με τις «Αναμνήσεις από το ρετιρέ» και, μετά έξι ακόμη τίτλους, ολοκληρώθηκε με το «Αίμα μηχανή» (2019). Τώρα τα δύο αυτά βιβλία επανεκδόθηκαν (εκδ. Οκτώ, 2022) και νιώθω χαρά και ευγνωμοσύνη για τούτο το «νέο βάπτισμα», όπως το αποκαλείτε εύστοχα: πέραν της εμφανούς αισθητικής ανανέωσης, δίνεται μια ακόμη αναγνωστική ευκαιρία, ιδίως στο «Αίμα μηχανή», ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα που δεν πρόλαβε να κάνει τον δικό του κύκλο. Οσον αφορά τις προσδοκίες μου, οι υπόγειες και οι φανερές ταυτίζονται: για εμένα η λογοτεχνία είναι αισθητική ανθρωπογνωσία, προσδοκώ λοιπόν να δημιουργώ έργο βαθύ και διαφωτιστικό για τη σύγχρονη ανθρώπινη ύπαρξη, με χιούμορ και διάρκεια.
– Και τα δύο βιβλία, παρότι πραγματεύονται άλλα θέματα, έχουν μια κοινή καταγωγική γραμμή που τα συνδέει. Είναι ο στοχασμός απέναντι στο νέο που αναδύεται και η προσπάθεια πραγμάτευσης, ελέγχου αλλά και οικειοποίησης τόσο του παρελθόντος όσο και του άγνωστου μέλλοντος που μπορεί να μην είναι τόσο μακριά τελικά. Από πού προέκυψε η έμπνευση;
– Πριν από δεκαετίες ο σπουδαίος Αγγλος συγγραφέας Τζ. Γκ. Μπάλαρντ έγραψε ότι το παρόν (τότε, η δεκαετία του ’60) είναι ήδη επιστημονική φαντασία: εννοούσε ότι η τεχνοεπιστήμη, με τη ραγδαία εξέλιξή της τον τελευταίο αιώνα, φέρνει κάθε μέρα το μέλλον πιο κοντά, το φέρνει κυριολεκτικά στο παρόν, κάνοντας έτσι τον σύγχρονο άνθρωπο να αξιώνει ότι γνωρίζει ήδη το νέο που αναδύεται. Αυτή η αντίληψη, ωστόσο, του δημιουργεί την αυταπάτη ότι το μέλλον είναι στο χέρι του. Μια τέτοια αντίληψη φανερώνει τον νεωτερικό ανθρωποκεντρισμό μας, που θέλει να βάλει, και νομίζει ότι τα έχει καταφέρει, την κοσμική εξέλιξη σε ράγες κατασκευασμένες από εμάς τους ίδιους. Ομως η Φύση και η Ιστορία επιφυλάσσουν πάντοτε εκπλήξεις. Σε αυτό, όπως στα περισσότερα θεμελιώδη ζητήματα, πιστεύω πως οι αρχαίοι ήταν πιο σοφοί από εμάς, εξ ου και μεγάλο μέρος της έμπνευσής μου έχει προέλθει από το αρχαιοελληνικό παρελθόν: το «Αίμα μηχανή» είναι, μεταξύ άλλων, μια φουτουριστική επανερμηνεία της «Ορέστειας». Για ένα άλλο βιβλίο μου («Ψηφιακός νάρκισσος», 2014) έχω επίσης αντλήσει έμπνευση από την αρχαιότητα, συνδυάζοντάς τη με έναν σύγχρονο στοχασμό στο πώς επιδιώκουμε ψυχαναγκαστικά, ως νάρκισσοι με ψηφιακό περίβλημα πια, να «τελειώσουμε» την Ιστορία, να οικειοποιηθούμε το ανοίκειο μέλλον.
Αξίζει πότε πότε να αναφωνούμε ένα «θαύμα ιδέσθαι» για την τεχνολογία
– Μεταφραστής πολλών σημαντικών βιβλίων την ίδια στιγμή. Δεν είναι και η μετάφραση μια απόπειρα μετα-γραφής;
– Ναι, ο μεταφραστής μετα-γράφει το βιβλίο ενός άλλου, το ξαναγράφει στη μητρική του γλώσσα, κι έτσι προκύπτει μια μοναδική δημιουργία: κάθε μετάφρασμα είναι ένα πρωτότυπο κείμενο θεμελιωμένο σε ένα παλαιότερο πρωτότυπο. Η μετάφραση είναι παντού, όπως έχει δείξει ο Τζορτζ Στάινερ, ένας σοφός άνθρωπος τον οποίο είχα την τύχη να μεταφράσω.
Κάθε φορά που επικοινωνούμε, μεταφράζουμε μέσα μας τον άλλο για να τον καταλάβουμε, και εννοείται πως συχνά, ακόμη και τότε, δεν τον καταλαβαίνουμε. Και κάθε φορά που γράφουμε ουσιαστικά μετα-γράφουμε, μεταφράζουμε τις αισθήσεις, τα συναισθήματα, τις ιδέες, τις εικόνες μας. Υστερα από τη μετάφραση 45 βιβλίων και εκατοντάδων μικρότερων κειμένων, νιώθω κι εγώ «χαμένος στη μετάφραση». Πρόκειται όμως για ένα ωραίο χάσιμο, από τα ωραιότερα που μπορούν να συμβούν σε κάποιον, συγγραφέα ή μη, και νιώθω τυχερός που μου συμβαίνει.
– Βρισκόμαστε ως γενιά στο μεταίχμιο μιας εποχής; Πόσο meta χωράει το παρόν μας;
– Ο προσωπικός υπολογιστής κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1977, έτος της γέννησής μου. Ανήκουμε λοιπόν σε μια γενιά που ανατράφηκε «στο μετ-αίχμιο μιας εποχής», στο μεσοδιάστημα ανάμεσα στην αναλογική και στην ψηφιακή εποχή. Είμαστε η τελευταία γενιά που έζησε στον αναλογικό κόσμο –απέκτησα δικό μου υπολογιστή το 1996, αφότου ενηλικιώθηκα– και η πρώτη που εισήλθε με ορμή στον ψηφιακό, κι όλη αυτή η αναπτυξιακή συνθήκη, παρ’ όλες τις ψυχικές δυσκολίες έως ανισορροπίες που μας προκαλεί, είναι σπουδαία, διότι έτσι γνωρίζουμε δύο κόσμους με σημαίνουσες διαφορές, κι αυτό αξίζει ως γενιά να το εκμεταλλευόμαστε δημιουργικά. Τις προάλλες η εξάχρονη κόρη μου μού ζήτησε για χριστουγεννιάτικο δώρο ένα τάμπλετ, αντικείμενο φυσιολογικό και πανταχού παρόν για εκείνη, μα αδιανόητο στην εποχή μου, όταν εγώ, παίζοντας στην ηλικία της με ένα ηλεκτρονικό παιχνιδάκι χειρός Donkey Kong, νόμιζα πως είχα φθάσει στο αποκορύφωμα της εξέλιξης των παιχνιδιών!
Οι διαφορές των εποχών, ωστόσο, δεν πρέπει να μας κάνουν να ξεχνάμε τη λανθάνουσα συνέχεια, που χάνεται στα βάθη του χρόνου. Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους είναι ένα βασικό θέμα στο «Αίμα μηχανή»: στην πολιτεία Αδελφοσύνη, όπου ζουν οι ήρωές μου, λειτουργεί και το Μουσείο Επιστήμης και Τεχνολογίας της Αδελφοσύνης (ΜΕΤΑ). Το ίδιο το «Αίμα μηχανή» είναι, από αφηγηματικής απόψεως, ένα meta-book, ένα μετα-βιβλίο.
Προσωπικά, ποτέ δεν βρίσκω τα μουσεία μουσειακά, το παρελθόν παρελθοντικό. Στην «Ιλιάδα» ο Ηφαιστος κατασκευάζει αυτόματους –ομηρική λέξη– χρυσούς τρίποδες και διαθέτει ρομποτικές θεραπαινίδες, τεχνολογικό θαύμα που κάνει τον ποιητή να αναφωνήσει το περίφημο «θαύμα ιδέσθαι», και στην «Οδύσσεια» οι Φαίακες έχουν κατασκευάσει αυτόματα πλοία. Οσο συχνά κι αν μας εκνευρίζει ή μας αποπροσανατολίζει ο τεχνολογικός μας κόσμος, αξίζει πότε πότε να αναφωνούμε ένα «θαύμα ιδέσθαι», αν μη τι άλλο για να ξορκίζουμε την τεχνοφοβική μιζέρια.