Εχει πλέον τριανταρίσει η πρώτη γενιά που δεν έχει μνήμες από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Αυτή η τόσο φυσιολογική διαπίστωση προκαλεί πάντα ρίγος στους μεγαλύτερους και αφορά όλους τους κύκλους της Ιστορίας. Στη δεκαετία του 1970 είχαμε την πρώτη ενήλικη γενιά χωρίς μνήμες από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη δεκαετία του 2010, ο Ψυχρός Πόλεμος όπως τον γνώρισαν οι γεννηθέντες πριν από το 1940 αλλά και οι baby boomers του ’50 και του ’60, έχει περάσει πλέον στην αχλύ της Ιστορίας.
Καθώς προοδευτικά θα λιγοστεύουν, όσο προχωράει ο 21ος αιώνας, εκείνοι που θα μπορούν να διηγηθούν βιώματα από τη μοιρασμένη Ευρώπη του περασμένου αιώνα, λογικά θα αμβλύνεται όχι μόνο η αίσθηση που προκαλεί ο Ψυχρός Πόλεμος, αλλά θα αλλοιώνονται και οι ιδιότητές του καθώς θα εξωραΐζεται με αντιφατικά στοιχεία νοσταλγίας, αδιαφορίας, περιέργειας και εξωτισμού. Η ίδια η προσέγγιση του παρελθόντος έχει περάσει σε νέα φάση, όχι γιατί αμφισβητείται η φύση των στυγνών δικτατοριών της Ανατολικής Ευρώπης, αλλά γιατί μεταβάλλεται το κριτήριο του σύγχρονου, μέσου Ευρωπαίου για τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων, καθώς δημιουργείται ανάγκη για νέες ιεραρχήσεις.
Ακόμη και η μετακίνηση του δημοσίου διαλόγου προς μία βεντάλια θεμάτων που δεν ήταν απολύτως κεντρικά έως πριν από 20 χρόνια (ρατσισμός, ξενοφοβία, νέα ιεραρχία), ενδέχεται να έχει μεταβάλει τις προτεραιότητες και να έχει επιταχύνει τη διολίσθηση όλης της κουλτούρας του πάλαι ποτέ Ψυχρού Πολέμου σε ένα μουσειακό καθεστώς.
Παρ’ όλα αυτά, όλο το περιτύλιγμα του Ψυχρού Πολέμου επιζεί και θα επιζήσει ως ένα πολιτισμικό κεφάλαιο. Από τη δεκαετία του ’50 ήδη, η κουλτούρα του Ψυχρού Πολέμου, με την απειλή του πυρηνικού ολέθρου, τον ανταγωνισμό στο Διάστημα και τα στερεότυπα για τους Ρώσους, είχε διαμορφώσει το πρώτο κύμα της ποπ κουλτούρας κυρίως μέσα από λαϊκά αναγνώσματα σε βιβλία τσέπης και περιοδικά. Από την επόμενη δεκαετία, αυτή η ποπ κουλτούρα εκλεπτύνθηκε και οργανώθηκε με απόγειο τον Ιαν Φλέμινγκ και τη μεταφορά των περιπετειών του Τζέιμς Μποντ στον κινηματογράφο αλλά και την εμφάνιση μιας ανώτερης βαθμίδας κατασκοπευτικού μυθιστορήματος που εκπροσωπείται επάξια με το «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο» του Τζον Λε Καρέ.
Χρονικοί κύκλοι
Τα τελευταία χρόνια, καθώς έχουν ήδη περάσει 25 έτη από την κατάρρευση του ολοκληρωτισμού στην Ανατολική Ευρώπη, έχει καταλαγιάσει, ίσως λόγω κόπωσης, ίσως και λόγω εξάντλησης, το κύμα των μαρτυριών για την καθημερινότητα των πολιτών πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Ισως ο κινηματογράφος να οργάνωσε και να απογείωσε αυτή τη διάθεση καταγγελίας, εξομολόγησης και αποκάλυψης με σειρά ταινιών που διαμόρφωσαν την κοινή γνώμη, όπως το «Good bye, Lenin!» και «Οι ζωές των άλλων». Εκείνο, όμως, που μοιάζει να έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η διαχείριση αυτού του παρελθόντος από τα ίδια τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, που με το τραυματικό βίωμα της ανελευθερίας, ακολούθησαν μετά το 1990 κύκλους αφανισμού, αφομοίωσης, επανένταξης, απονεύρωσης των καταλοίπων του παλαιού καθεστώτος με αισθήματα οργής, μίσους, απαξίωσης, ακόμη και ενοχής ή ντροπής. Για τη Δύση, η επανάσταση του 1956 στη Βουδαπέστη και η Ανοιξη της Πράγας το 1968 (και αργότερα η «Αλληλεγγύη» στην Πολωνία) είχαν τεράστιο συναισθηματικό εκτόπισμα και διαμόρφωσαν τις γενιές της Δύσης απέναντι στην Ανατολή από τη δεκαετία του ’50 ώς τη δεκαετία του ’80.
Σήμερα, στη Βαρσοβία, το Παλάτι της Κουλτούρας και των Επιστημών, η σταλινική τούρτα, στο νεοκλασικό στυλ των κομμουνιστικών ’50s, γιόρτασε τα 60 χρόνια από την ανέγερσή του. Ηταν ένα πανηγύρι γύρω από ένα βασικό, πλέον, αξιοθέατο της Βαρσοβίας, που μετά το 1990 κινδύνευσε με κατεδάφιση. Η διαφορά με το τώρα είναι τεράστια. Η ωριμότερη σκέψη, αλλά κυρίως η άνοδος νέων γενεών, καθώς και η αποπολιτικοποίηση αυτών των συμβόλων έχουν διαμορφώσει το σκηνικό για τη σύγχρονη ποπ κουλτούρα του Ψυχρού Πολέμου. Τα πλήθη των τουριστών που αγναντεύουν τη Βαρσοβία από το παρατηρητήριο του «παλατιού» του Στάλιν περνούν απλώς μία διασκεδαστική ώρα.