«Τηλεφωνήσαμε στην Τροχαία για να ζητήσουμε άδεια να κλείσουμε για λίγο έναν δρόμο. Εξηγούσαμε, λοιπόν, στον υπάλληλο ότι θέλουμε να κάνουμε μια καλλιτεχνική δράση, μια πορεία ανθρώπων. Δεν προλάβαμε να τελειώσουμε τη φράση μας, κι εκείνος ρώτησε: “Aπό την Μπιενάλε είστε;”. Για μένα αυτό ήταν ένα πολύ καλό σημάδι…».
Η συζήτηση με τη Μαρία Τσαντσάνογλου, διευθύντρια του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, ξεκίνησε με την ερώτηση κατά πόσο η Μπιενάλε έχει εγγραφεί στη συνείδηση του κόσμου της πόλης. Η απάντηση δεν έρχεται μόνο από την αυξημένη επισκεψιμότητα ειδικά στην κεντρική έκθεση της φετινής 5ης Μπιενάλε στο περίπτερο 6 της ΔΕΘ, αλλά κυρίως από τη γενικότερη συμμετοχή του κόσμου στις ποικίλες δράσεις, εκδηλώσεις και περφόρμανς, όπως η πολύ επιτυχημένη πορεία – αφιέρωμα στο Μαύρο Τετράγωνο του Κάζιμιρ Μάλεβιτς που έγινε πριν από λίγες ημέρες.
«Από την πρώτη διοργάνωση σκοπός μας ήταν να είμαστε η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης και όχι του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης», τονίζει η Μαρία Τσαντσάνογλου. «Τώρα που φτάσαμε στην 5η Μπιενάλε φαίνεται ότι σε σημαντικό βαθμό το έχουμε καταφέρει, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν χρειάζεται ακόμη δουλειά. Το εξαιρετικά θετικό όμως είναι ότι η φετινή διοργάνωση κατά κάποιο τρόπο καθιέρωσε και τη συνεργασία με άλλους πολιτιστικούς φορείς της πόλης. Το παράλληλο πρόγραμμα, το οποίο είναι εκθέσεις, δράσεις, εκδηλώσεις λόγου, πολλές δραστηριότητες, όλες καλλιτεχνικές, διαμορφώθηκε για πρώτη φορά μέσα από αποφάσεις που πάρθηκαν από μια καλλιτεχνική επιτροπή αποτελούμενη από εκπροσώπους της Σχολής Καλών Τεχνών, άλλων μουσείων, του δήμου. Ωρίμασε η διάθεση για συνεργασία και αυτό είναι πολύ σημαντικό».
Η 5η Μπιενάλε που ολοκληρώνεται στα τέλη του μήνα, μένει στο κοινό ως αυτή της αισιοδοξίας. Αυτό ήταν το κυρίαρχο μήνυμα. Μέσω της τέχνης να δοθεί τροφή για σκέψη και λύσεις σε προβλήματα της καθημερινότητας. Στην ίδια θεματική κινήθηκε και η κεντρική έκθεση σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου με τίτλο «Από την απαισιοδοξία της νόησης στην αισιοδοξία της πράξης», εμπνευσμένο από έναν αφορισμό του Αντόνιο Γκράμσι που περιλαμβάνεται στα «Τετράδια Φυλακής» (1929-1935).
Ζητήματα που… καίνε
Ρωτάμε τη Μαρία Τσαντσάνογλου αν υπάρχει η ίδια αισιοδοξία σε σχέση με μερικά σημαντικά θέματα. Tην επιχορήγηση που παίρνει το μουσείο, το νέο ΕΣΠΑ, καθώς το παλιό τελειώνει στο τέλος του έτους, και την περίφημη συνένωση με το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, η οποία παρουσιάζεται ως μια λύση που θα δώσει νέα δυναμική.
«Προσβλέπουμε στο νέο ΕΣΠΑ, περιμένουμε να βγουν οι προσκλήσεις και να διεκδικήσουμε πρόγραμμα για την πενταετία», απαντάει. «Η επιχορήγηση που λαμβάνουμε είναι πολύ μικρή, με το ζόρι αρκεί για τη μισθοδοσία μας. Είναι 500.000 ευρώ τον χρόνο. Εχουμε αυξήσει τα έσοδά μας φτάνοντας τις 130.000 ευρώ και προσπαθούμε να τα κάνουμε 150.000, που είναι ένας αρκετά καλός αριθμός. Είναι έσοδα από εισιτήρια, εκπαιδευτικά προγράμματα, πνευματικά δικαιώματα, ιδιωτικές ενισχύσεις και φυσικά δανεισμούς. Αν δεν κάναμε και τους δανεισμούς…».
Η μοναδική συλλογή Κωστάκη με αριστουργήματα της Ρωσικής Πρωτοπορίας, την οποία διαθέτει το ΚΜΣΤ, του δίνει ένα εξαιρετικό προνόμιο. Στον χώρο του σύγχρονου πολιτισμού στην Ελλάδα, είναι το μουσείο με τη μεγαλύτερη κινητικότητα συλλογών σε Ευρώπη και Αμερική. Ειδικά για την Αμερική είναι σχεδόν αποκλειστικά η μοναδική πηγή δανεισμού έργων Ρωσικής Πρωτοπορίας, καθώς οι Ρώσοι διεκδικούν από τους Αμερικανούς ένα εβραϊκό αρχείο γι’ αυτό και δεν τους δανείζουν έργα τους.
Περί συνένωσης ο λόγος
«Τώρα σε σχέση με τη συνένωση», συνεχίζει η Μ. Τσαντσάνογλου, «ιδέα που ξεκίνησε όταν υπουργός Πολιτισμού ήταν ο Παύλος Γερουλάνος, θα γίνει για καθαρά οικονομικούς λόγους. Τα δύο μουσεία έχουν ούτως ή άλλως μια εξαιρετική συνεργασία. Για να μπορέσουν να επιβιώσουν ως ένας μεγάλος φορέας χρειάζεται η υποστήριξη του κράτους. Υπάρχουν ζητήματα κτιριακά, νομικά και κυρίως οικονομικά. Γιατί αν πραγματοποιηθεί μια συρρίκνωση, η οποία θα μας αναγκάσει με 500.000 να λειτουργούμε και οι δύο μαζί, εκεί υπάρχει ο κίνδυνος από δύο μουσεία σύγχρονης τέχνης στο τέλος να μη μείνει κανένα στη Θεσσαλονίκη».
Οι ιδιαιτερότητες αυτής της συνένωσης είναι αρκετές. Από τη μια έχουμε ένα δημόσιο ίδρυμα και από την άλλη ένα ιδιωτικό μουσείο. Είναι εφικτό να διατηρηθεί ο χαρακτήρας τους; «Θέλουμε να διατηρηθεί ο χαρακτήρας και των δύο και κυρίως, αν ενωθούμε, θέλουμε να κάνουμε σπουδαία πράγματα και όχι να μαζευτούμε όλοι σε έναν χώρο και να προσπαθούμε να πληρώσουμε τη ΔΕΗ. Το καλό είναι ότι συζητάμε όλους αυτούς τους προβληματισμούς με το Μακεδονικό Μουσείο και πιστεύω ότι σύντομα θα έχουμε μια έτοιμη πρόταση-λύση να καταθέσουμε στο υπουργείο Πολιτισμού. Είμαι αισιόδοξη ότι θα βρεθεί λύση».
