Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 θυμάμαι να διαβάζω μια είδηση που μου είχε κάνει εντύπωση. Ο Γεράσιμος Αρσένης είχε μόλις μετακομίσει από τη Νέα Υόρκη για να αναλάβει «τσάρος της οικονομίας» και έψαχνε να νοικιάσει ένα σπίτι. Οταν τελικά το βρήκε, ο ιδιοκτήτης τού έπιασε την κουβέντα για την κυβέρνηση, το ΠΑΣΟΚ κ.λπ., και κατόπιν μπήκε στο.. ψητό. Ρώτησε δηλαδή πόσο από το νοίκι θα δηλωνόταν και πόσο όχι.
Θυμήθηκα την ιστορία καθώς άκουγα την ίδια, πανομοιότυπη, ιστορία από ένα τωρινό κυβερνητικό στέλεχος που θέλησε να νοικιάσει διαμέρισμα.
Για κάντε τον λογαριασμό: 2016 μείον 1982 μάς κάνει 34 χρόνια. Εχουν μεσολαβήσει οι κυβερνήσεις Παπανδρέου, Μητσοτάκη, Σημίτη, Καραμανλή, Γ. Παπανδρέου, Παπαδήμου, Σαμαρά, Τσίπρα. Βρισκόμαστε στο τρίτο μνημόνιο, που έχει βασικό του στόχο την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής. Εχουν έλθει από τότε έως σήμερα ειδικοί από το IRS, το ΔΝΤ, τη Γερμανία, από παντού. Το φαινόμενο παραμένει όμως ζωντανό και δύσκολα ξεριζώνεται.
Το νυν κυβερνητικό στέλεχος εμφορείται από μια σχεδόν προσκοπική αντίληψη για τα πράγματα. Ρώτησε λοιπόν αρμοδίως πώς μπορεί να καταγγείλει τον συγκεκριμένο ιδιοκτήτη. «Μόνο ανώνυμα γίνεται αυτό», απάντησαν οι ειδικοί και συμπλήρωσαν: «Αν το κάνεις επώνυμα, θα σου κάνει μήνυση και δεν θα ξεμπλέξεις ποτέ». Δεν είναι βέβαια σαφές πώς από μια ανώνυμη καταγγελία μπορεί να στοιχειοθετηθεί κάποια κατηγορία, όμως αυτό είναι άλλη υπόθεση…
Ορισμένοι θεωρούν ότι η εκτεταμένη φοροδιαφυγή έχει γίνει κομμάτι του «πολιτισμικού» μας DNA. Δεν το πιστεύω και θεωρώ ότι και ο Αμερικανός και ο Γερμανός πολίτης το ίδιο θα έκαναν «αν τους έπαιρνε».
Προκύπτει όμως και ακόμη ένα ζήτημα. Οταν βάζεις στο «χειρουργείο» μια οικονομία που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην παραοικονομία και στο «μαύρο» χρήμα, έχεις τον κίνδυνο αντί να την «ασπρίσεις», να σου μείνει στα χέρια. Εκεί έχουν αποτύχει παταγωδώς οι τεχνοκράτες, οι οποίοι που αντιμετώπισαν το όλο θέμα από τη σκοπιά του άσπρου και του μαύρου.
Εχουν όμως περάσει 34 χρόνια και τίποτα δεν έχει αλλάξει. Πας ακόμη σε μια ταβέρνα και σου προσφέρονται δύο λογαριασμοί, ένας με και ένας χωρίς ΦΠΑ. Η σταδιακή εξαφάνιση των μετρητών σε συνδυασμό με την αυξημένη χρήση καρτών ίσως μειώσει κάπως το φαινόμενο. Ηταν το απρόσμενο όφελος των καταστροφικών capital controls.
Η ηγεμονεύουσα μυθολογία βασίζεται πάντως στην αρχή πως το πρόβλημα λύνεται με τις λίστες και τα μεγάλα πρόστιμα. Αυτή είναι μια διαδικασία που καλώς έχει μπει σε κίνηση εφόσον αποφεύγονται οι ακρότητες, οι εκβιασμοί και η χρήση τέτοιων εργαλείων για πολιτικούς σκοπούς. Σε όποιον ειδικό και να μιλήσετε όμως, ξένο η Ελληνα, θα σας πει ότι ακόμη και αν εισπραχθούν τα πλέον αισιόδοξα πρόστιμα από αυτές τις έρευνες, το πρόβλημα δεν λύνεται. Είναι έσοδα μιας φοράς. Μόνο η διεύρυνση της φορολογικής βάσης και η αλλαγή κουλτούρας θα λύσουν το πρόβλημα, για να μην ξαναβρεθούμε καταχρεωμένοι.
Προς το παρόν, βέβαια, πάσχουμε από άλλο σύνδρομο. Οι κυβερνώντες και μαζί τους υπηρεσιακοί παράγοντες βάζουν και ξαναβάζουν φόρους με τη μεταφυσική βεβαιότητα ότι θα τους εισπράξουν. Μια βόλτα στην αγορά θα τους έπειθε πως αυτό αποκλείεται να γίνει.
