«Αντιλαμβάνομαι πως οι εποχές και οι περιστάσεις με ευνόησαν. Ενιωσα το χάδι της συμπάθειας του κόσμου, αγαπήθηκα και μισήθηκα. Ναι, ο κόσμος μου έδωσε ό,τι καλύτερο είχε και λιγάκι απ’ ό,τι χειρότερο είχε. Οποιες κακοτοπιές και αν πέρασα, πιστεύω πως η καλή κι η κακή τύχη περνούν απρόβλεπτα, σαν τα σύννεφα. Γνωρίζοντας αυτό, ποτέ δεν ταράζομαι με όσα κακά συμβαίνουν και νιώθω ευχάριστη έκπληξη για τα καλά. Δεν έχω κανένα σχέδιο για τη ζωή, καμιά φιλοσοφία – σοφοί, τρελοί, όλοι πρέπει να παλέψουμε γι’ αυτήν». Ετσι κλείνει ο Τσάρλι Τσάπλιν την αυτοβιογραφία του, που εκδόθηκε το 1964. (Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίκεντρο).
Πράγματι, ο ίδιος πάλεψε σκληρά για τη ζωή. Τίποτα δεν του χαρίστηκε. Με τους γονείς του να έχουν χωρίσει όταν ήταν τριών χρόνων και τον αλκοολικό πατέρα του να πεθαίνει μόλις στα 37 του από κίρρωση του ήπατος, μεγάλωσε αγκιστρωμένος πάνω στην ηθοποιό μητέρα του, Χάνα, την οποία λάτρευε –την αναφέρει εκατοντάδες φορές στο βιβλίο, πάντα με κεφαλαίο Μ– η Μητέρα. Ωστόσο, αναγκάστηκε για χρόνια να στερηθεί την παρουσία της: η Χάνα, με κλονισμένη ψυχική υγεία, εγκατέλειψε νωρίς την καριέρα της και άρχισε να δουλεύει ως ράφτρα, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για τις συνθήκες ζωής της ίδιας και των παιδιών της.
Το 1895 εκείνη μπήκε σε άσυλο και οι δύο γιοι της σε ορφανοτροφείο. Θα έλεγε κανείς ότι η πορεία του εξάχρονου τότε Τσάρλι ήταν προδιαγεγραμμένη. Πείνα, παραβατικότητα, ίσως κι ένας πρόωρος θάνατος στους κακόφημους δρόμους του Λονδίνου. Ομως δεν έγιναν έτσι τα πράγματα. Γιατί στα 14 του χρόνια άρχισε να δουλεύει ως ηθοποιός και στα 19 πέρασε τον Ατλαντικό για να κατακτήσει τον κόσμο. «Αμερική, έρχομαι!», φώναξε από το κατάστρωμα μόλις το πλοίο σάλπαρε για τη Νέα Υόρκη. «Κάποια μέρα όλοι –άνδρες, γυναίκες και παιδιά– θα έχουν το όνομά μου στα χείλη τους: Charles Spencer Chaplin».
Ο Τσάρλι και ο Τσάπλιν
Τη συναρπαστική ιστορία του έρχεται να μας θυμίσει το 560 σελίδων λεύκωμα, που κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό από τις εκδόσεις Taschen: «The Charlie Chaplin Archives». Εχει το μέγεθος μια μικρής βαλίτσας και ζυγίζει σχεδόν 7 κιλά. Αντίστοιχη και η τιμή του: 150 ευρώ. Δεν πρόκειται για βιογραφία. Δεν παρακολουθεί τον Τσάρλι και τις (συχνά αμφιλεγόμενες) προσωπικές επιλογές του, δεν αναφέρεται στους τέσσερις γάμους και στα έντεκα παιδιά του ούτε στις σκανδαλώδεις ερωτικές σχέσεις του με πολύ νεότερές του (συχνά και ανήλικες) κοπέλες. Εστιάζει στον Τσάπλιν. Στο μεγαλείο του δημιουργού. Το οποίο ξετυλίγεται μέσα από 900 φωτογραφίες, πολλές αδημοσίευτες μέχρι σήμερα, μαρτυρίες συγγενών και στενών συνεργατών του, δικά του κείμενα και συνεντεύξεις, επιστολές, σπάνια ντοκουμέντα.
«Μπήκα σ’ αυτή τη δουλειά για τα χρήματα. Η αγάπη για την τέχνη ήρθε μετά. Αν κάποιοι απογοητεύονται από αυτή την ομολογία μου, λυπάμαι. Αλλά είναι αλήθεια», είχε πει κάποτε ο ίδιος. Αλλά, ναι, την τέχνη την αγάπησε με πάθος. «Ο Τσάρλι Τσάπλιν ήταν ένας άνθρωπος εσωστρεφής, σχεδόν ντροπαλός, που εργαζόταν σκληρά για κάθε ταινία του: για να βρει μια ιστορία, να “χτίσει” τους χαρακτήρες, να κάνει ενδιαφέρουσα την πλοκή. Κυνηγούσε την ομορφιά! Και μ’ αυτό εννοούσε τον ταίριασμα του τραγικού με το κωμικό, σε έναν μοναδικό, κάθε φορά, συνδυασμό που ποτέ δεν ήξερε εκ των προτέρων. Κι ήταν τόσο παθιασμένος μ’ αυτό, που μπορούσε να καταστρέψει δουλειά εβδομάδων, ακόμα και μηνών, αν δεν πληρούσε τις προδιαγραφές του», γράφει στο εισαγωγικό του κείμενο ο ιστορικός κινηματογράφου Πολ Ντάνκαν.
Σκοπός του λευκώματος είναι να δείξει στον αναγνώστη πώς γυρνούσε τις ταινίες του, χαρίζοντας επί δεκαετίες γέλιο σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο – ίσως σε περισσότερους από οποιονδήποτε άλλο ομότεχνό του: από το «Keystone» (1914) και το «Essanay» (1915) μέχρι το «Limelight» (1952) και το «A King in New York» (1957). Να «μιλήσει» για τον μεγαλοφυή Τσάπλιν όχι μόνο ως τον θρυλικό Σαρλό αλλά και ως σπουδαίο ηθοποιό, εμπνευσμένο σκηνοθέτη και διορατικό κινηματογραφικό παραγωγό – με μια καριέρα που διήρκεσε εξήντα χρόνια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το κομμάτι της έκδοσης που αφορά τον «αθέατο Τσάπλιν», δηλαδή τις ταινίες που εκείνος δεν κατάφερε, για διάφορους λόγους, να γυρίσει, όπως τον «Ναπολέοντα», το σενάριο του οποίου ετοίμαζε τις δεκαετίες του ’20 και του ’30.
Σχεδόν σαράντα χρόνια μετά τον θάνατό του (το 1977, σε ηλικία 88 ετών) ποια εμπορική τύχη μπορεί να έχει ένα τέτοιο εκδοτικό εγχείρημα; Κάποιοι θα αναρωτηθούν. Δεν γνωρίζουν, ίσως, το… Chaplin effect! Το κοινό σε όλο τον κόσμο βλέπει ακόμα τις ταινίες του σε DVD, οι ηθοποιοί μελετούν τις τεχνικές του, αντικείμενα δικά του μοσχοπουλιούνται σε δημοπρασίες. Μόλις τον περασμένο Οκτώβριο, δύο αυθεντικές αφίσες από το «The Kid» (1921) και «Α Dog’s Life» (1918) πωλήθηκαν έναντι 60.000 στερλινών, ενώ οι υπεύθυνοι του οίκου Bonhams δεν περίμεναν η τιμή τους να ξεπεράσει τις 10.000. Γιατί είναι ακόμα τόσο σημαντικός ο Τσάρλι Τσάπλιν; Γιατί ισχύει αυτό που εύστοχα γράφει η Αμερικανίδα συγγραφέας Sheila O’Malley: «Αυτό που είχε κι αυτό που ήταν δεν μπορεί να αντιγραφεί, να αναπαραχθεί· μπορεί μόνο να εμπνεύσει»…