«Επισκέφθηκα για πρώτη φορά την Αθήνα πριν από δύο και πλέον δεκαετίες με τον πολύ καλό μου φίλο και συνάδελφο Τζεφ Μπερνς, καθηγητή Αναισθησιολογίας. Εκείνη την περίοδο, πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα ήταν ο αδελφός του, Νίκολας Μπερνς. Είχα τότε την ευκαιρία να δω αρκετά αξιοθέατα. Ομως ήδη, από τις πρώτες ώρες που βρίσκομαι εδώ, έχω την εντύπωση ότι η πόλη έχει αλλάξει πάρα πολύ στα χρόνια που μεσολάβησαν. Αλήθεια, πάντα κάνει τόση ζέστη εδώ αυτή την εποχή;» με ρωτάει ο Γκάρι Φλάισερ, καθηγητής Παιδιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και επικεφαλής του Νοσοκομείου Παίδων της Βοστώνης. Είναι μεσημέρι και στο ξενοδοχείο όπου διαμένει, στη Βουλιαγμένη, η πισίνα είναι γεμάτη με ενοίκους που αναζητούν δροσιά σε μια πολύ ζεστή μέρα. «Υποθέτω πως όχι», συνεχίζει πριν προλάβω να απαντήσω. «Είναι προφανές ότι η κλιματική αλλαγή έχει απορρυθμίσει τα πάντα. Κάπως έτσι είναι και η κατάσταση στη Βοστώνη, οι εποχές έχουν χαθεί. Τους χειμώνες το χιόνι μπορεί και να ξεπερνούσε τα δύο μέτρα, αυτή ήταν η κανονικότητα. Τα τελευταία χρόνια, ζήτημα είναι αν η χιονόπτωση φτάνει τα 15 ή 20 εκατοστά».
Θεωρείται από τους πρωτοπόρους στην Επείγουσα Παιδιατρική και στις παιδικές λοιμώξεις. Στο νοσοκομείο που διευθύνει περιθάλπονται βρέφη, παιδιά και έφηβοι με σοβαρά προβλήματα υγείας από σχεδόν όλες τις αμερικανικές πολιτείες και από τουλάχιστον εκατό άλλες χώρες. Αντιμετωπίζει καθένα από αυτά με την ίδια αγάπη και αφοσίωση. Κι αυτή την έγνοια, εκτός από τις γνώσεις του, προσπαθεί να μεταλαμπαδεύσει στους νέους γιατρούς τους οποίους εκπαιδεύει. Γιατί Ιατρική και ενσυναίσθηση είναι έννοιες ταυτόσημες, όπως λέει.
– Ποιες είναι οι ρίζες σας; Υπήρχαν και άλλοι γιατροί στην οικογένειά σας;
– Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μου έφθασαν στην Αμερική στις αρχές του περασμένου αιώνα από τη σημερινή Ρωσία ή την Ουκρανία –εκείνη την εποχή τα σύνορα ήταν διαφορετικά– και τη Γερμανία. Ξέρω πολύ καλά, λοιπόν, τι σημαίνει να είναι κανείς μετανάστης, και το λέω γιατί και πολλοί Ελληνες έχετε αποχωριστεί δικούς σας ανθρώπους που έφυγαν από την πατρίδα σας αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Οι γονείς μου γεννήθηκαν στα χρόνια του Μεσοπολέμου. O πατέρας μου συνέχισε την επιχείρηση του παππού μου, ένα μικρό ξενοδοχείο στο Ατλάντικ Σίτι, όπου γεννήθηκα, και η μητέρα μου ήταν νοικοκυρά. Ημουν ο πρώτος από το σόι μου που σπούδασα στο πανεπιστήμιο.
– Γιατί επιλέξατε την Παιδιατρική και μάλιστα την Επείγουσα Παιδιατρική;
– Για δύο λόγους. Πρώτον, αγαπώ πολύ τα παιδιά. Επειτα, Ιατρική σημαίνει να σώζεις ανθρώπους και, ουσιαστικά, να τους προσφέρεις το μέλλον που κινδυνεύουν να χάσουν. Φανταστείτε, λοιπόν, πόσο μεγάλη πρόκληση είναι –και πόση χαρά σού δίνει– να καταφέρεις να εξασφαλίσεις σε ένα βρέφος ή ένα νήπιο, που αντιμετωπίζει μια πολύ σοβαρή και απειλητική για την επιβίωσή του ασθένεια, ογδόντα ή ενενήντα χρόνια υγιούς και ποιοτικής ζωής. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχω επικεντρωθεί στην Επείγουσα Παιδιατρική, που είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και απαιτητική. Οι πιο πολλοί άνθρωποι έχουν συνδέσει την Επείγουσα Ιατρική με περιστατικά σοβαρών τραυματισμών, εγκεφαλικού ή καρδιακής ανακοπής και αυτό πράγματι ισχύει για τους ενηλίκους. Στα παιδιά, όμως, είναι διαφορετικά τα πράγματα. Περισσότερα από τα μισά που θα χρειαστούν τη δική μας ειδικότητα αντιμετωπίζουν κάποια σοβαρή λοίμωξη. Αυτό ακριβώς το πεδίο, οι λοιμώδεις νόσοι, είναι ο δεύτερος πυλώνας της δικής μου δουλειάς, καθώς και της έρευνάς μου. Οπως η πνευμονία, που ευθύνεται για το 22% των θανάτων παιδιών κάτω των 5 ετών παγκοσμίως. Ή η μηνιγγίτιδα, που προσβάλλει όλες τις ηλικίες, αλλά κυρίως τα βρέφη έως δώδεκα μηνών, τα παιδιά κάτω των 5 ετών και τους εφήβους. Η θνητότητά της είναι περίπου 15% ακόμη και σε χώρες με καλό επίπεδο ιατρικών υπηρεσιών. Στην περίπτωση μάλιστα της κεραυνοβόλου σηψαιμίας μπορεί να φτάσει το 20%. Γι’ αυτό είναι σημαντικό η δική μας παρέμβαση να γίνεται εγκαίρως.
– Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Ποια σημάδια πρέπει να αναγνωρίσουν οι γονείς για τη μηνιγγίτιδα, μιας και την αναφέρατε;
– Το πιο συνηθισμένο σύμπτωμα των λοιμώξεων είναι ο πυρετός. Ομως πυρετό μπορεί να προκαλέσει και το κοινό κρυολόγημα. Τις περισσότερες φορές, λοιπόν, μια εμπύρετη κατάσταση μπορεί να αντιμετωπιστεί από τους γονείς σε συνεννόηση με τον παιδίατρο. Συχνά εκείνος δεν χρειάζεται καν να δει το παιδί, ένα τηλεφώνημα αρκεί. Αυτό που οι γονείς πρέπει όμως να προσέξουν είναι μήπως έχουν αρχίσει να επηρεάζονται οι ζωτικές λειτουργίες του παιδιού (δυσκολία στην αναπνοή, αυχενική δυσκαμψία), αν υπάρχει μεταβολή του επιπέδου συνείδησης (σύγχυση, απώλεια προσανατολισμού), αν το δέρμα του έχει γίνει ωχρό ή μελανό, αν έχουν εμφανιστεί κόκκινες κηλίδες. Ολα αυτά είναι αναγνωριστικά συμπτώματα της μηνιγγίτιδας.
– Θυμάστε τον πρώτο σας ασθενή;
– Φυσικά. Ηταν πριν από 50 χρόνια και έπασχε από σήψη. Θυμάμαι λες και ήταν χθες την αγωνία της μητέρας του… Tα περιστατικά σήψης σε όλο τον κόσμο ανέρχονται σε 50 εκατομμύρια ετησίως. Σε ποσοστό άνω του 40% αφορούν παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών – προκαλώντας σχεδόν 3 εκατομμύρια θανάτους.
– Η αντιμετώπιση της σήψης, λοιπόν, είναι μια από τις μεγάλες προκλήσεις για την Παιδιατρική. Ποιες είναι οι άλλες;
– Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν ξεκινούσα την καριέρα μου, κάθε χρόνο μόνο στις ΗΠΑ περίπου 500 παιδιά πέθαιναν από δηλητηρίαση από ακετυλοσαλικυλικό οξύ, δηλαδή από ασπιρίνη. Σήμερα είναι ελάχιστα. Οι ασθενείς με κυστική ίνωση ζούσαν δέκα, το πολύ δώδεκα χρόνια. Τώρα φτάνουν τα 60 ή τα 70. Η Παιδιατρική έχει υποστεί τεκτονικές αλλαγές. Αντιμετωπίζουμε ολοένα και πιο πολύπλοκα προβλήματα, όπως πολυοργανικές παθήσεις. Με καλύτερα φάρμακα, με την Ιατρική Ακριβείας, τις γονιδιακές θεραπείες και τις εξατομικευμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις, μεταξύ άλλων, έχουν γίνει τεράστια άλματα.
Η απομόνωση των lockdowns, η αποχή από το σχολείο, η έλλειψη κοινωνικοποίησης για μεγάλα διαστήματα, έχουν προκαλέσει σοβαρά προβλήματα. Μας ανησυχεί πολύ η κρίση ψυχικής υγείας στα παιδιά.
– Στον παιδικό καρκίνο πώς αποτυπώνεται αυτή η πρόοδος;
– Με ολοένα και περισσότερες «νίκες» απέναντι στη νόσο. Περίπου 15.000 παιδιά εμφανίζουν κάθε χρόνο κάποια μορφή καρκίνου μόνο στις ΗΠΑ· σε παγκόσμιο επίπεδο είναι τουλάχιστον 300.000. Ομως με τις ανοσοθεραπείες, τις στοχευμένες θεραπείες, τις κυτταρικές θεραπείες και τα άλλα «όπλα» που έχουμε πλέον στη φαρέτρα μας, τα πιο πολλά ξεπερνούν το πρόβλημα. Πριν από 50 χρόνια, το ποσοστό επιβίωσης από οξεία λεμφοκυτταρική ή λεμφοβλαστική λευχαιμία, τον πιο συχνό τύπο παιδικού καρκίνου, ήταν κάτω από 10%. Σήμερα έχει υπερβεί το 90%. Και είμαι υπερήφανος γιατί εργάζομαι στο νοσοκομείο όπου έγινε η πρώτη χημειοθεραπεία σε παιδί με λευχαιμία, από τον πρωτοπόρο Σίντνεϊ Φάρμπερ, το 1947.
– Πώς αποτιμάτε τον αντίκτυπο της πανδημίας στα παιδιά;
– Η πλειονότητα των παιδιών που μολύνθηκαν από τον SARS-CoV-2 είτε ήταν ασυμπτωματικά είτε νόσησαν ήπια, τα περιστατικά long COVID είναι ελάχιστα, όμως το ψυχικό αποτύπωμα της πανδημίας είναι τεράστιο και στα παιδιά και στους εφήβους. Η απομόνωση των lockdowns, η αποχή από το σχολείο, η έλλειψη κοινωνικοποίησης για μεγάλα διαστήματα αλλά και ο φόβος για τον ιό, όπως και οι απώλειες συγγενικών προσώπων –συχνότερα του παππού ή της γιαγιάς, αλλά και κάποιου από τους γονείς– έχουν προκαλέσει σοβαρά προβλήματα και διαταραχές συμπεριφοράς. Μας ανησυχεί πολύ η κρίση ψυχικής υγείας στα παιδιά.
– Σ’ ένα παιδί που νοσεί από μια απειλητική για τη ζωή του ασθένεια λέτε την αλήθεια;
– Κάθε συνάδελφος ίσως έχει διαφορετική προσέγγιση. Κάποιοι θεωρούν ότι είναι πολύ σκληρό να πεις σε ένα παιδί ότι κινδυνεύει να πεθάνει. Η δική μου άποψη είναι ότι πρέπει να είμαστε ειλικρινείς σε παιδιά που είναι βέβαια σε ηλικία να αντιληφθούν αυτό που θα ακούσουν. Με αυτόν τον τρόπο κερδίζουμε την εμπιστοσύνη τους και εξασφαλίζουμε τη συνεργασία τους, αναγκαία για την επιτυχή έκβαση της θεραπείας τους.
– Χιλιάδες γονείς έχουν περάσει από το γραφείο σας. Ποια είναι τα πιο συχνά λάθη που βλέπετε να γίνονται στο μεγάλωμα των παιδιών;
– Δεν θα χρησιμοποιούσα τη λέξη «λάθη». Οι γονείς, από αγάπη, θέλουν πάντα να κάνουν το καλύτερο. Είναι αλήθεια όμως ότι μερικές φορές δείχνουν υπερβολικό ενδιαφέρον για πράγματα που δεν θα έπρεπε να έχουν τόσο μεγάλη σημασία. Πιέζουν τα παιδιά να παίρνουν καλούς βαθμούς, για παράδειγμα, ή να σπουδάσουν οπωσδήποτε σε κάποιο πανεπιστήμιο· τα κάνουν να πασχίζουν για την τελειότητα, η οποία επί της ουσίας είναι ανέφικτη. Με αυτόν τον τρόπο τούς στερούν την παιδικότητά τους. Τα παιδιά πρέπει να βιώνουν την παιδική τους ηλικία, όχι να κουβαλούν το δυσβάσταχτο φορτίο των προσδοκιών των ενηλίκων.
– Ποιες είναι οι αρετές του καλού παιδιάτρου;
– Η υπομονή, η ενσυναίσθηση και η κατανόηση της δυναμικής των οικογενειών. Ξέρετε, όταν ένα παιδί νοσεί, στην πραγματικότητα νοσεί ολόκληρη η οικογένεια, διαταράσσονται οι ισορροπίες. Κι εμείς οι γιατροί πρέπει «να μπαίνουμε στα παπούτσια» αυτών των ανθρώπων.
– Για ποια από τα πεπραγμένα σας είστε υπερήφανος, καθηγητά Φλάισερ;
– Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά ιατρικά επιτεύγματα, όμως υπερηφάνεια νιώθω κυρίως για τις γνώσεις που μετέδωσα στις νέες γενιές, για τους γιατρούς που εκπαίδευσα. Πολλοί από αυτούς με έχουν ξεπεράσει κι αυτό μου δίνει τεράστια χαρά και ικανοποίηση.
– Και τι άλλο σας δίνει χαρά εκτός από τη δουλειά σας;
– Εργάζομαι τουλάχιστον 80 ώρες την εβδομάδα και ο υπόλοιπος χρόνος αφιερώνεται στην οικογένειά μου. Με τη σύζυγό μου, που πέθανε πριν από τρία χρόνια, αποκτήσαμε τρία παιδιά και επτά εγγόνια. Αλλοι παίζουν γκολφ, τένις ή χαρτιά. Εγώ μοιράζω τη ζωή μου ανάμεσα στο νοσοκομείο και στο σπίτι μου. Σε αυτά τα δύο μέρη αισθάνομαι χαρούμενος.