Και τότε ήρθε ο Μεγάλος Παγετός. Ο βαρύτερος που γνώρισαν ποτέ τα νησιά μας. Πουλιά πάγωναν στον αέρα κι έπεφταν σαν πέτρες στο έδαφος. Στο Νόριτς μια χωριατοπούλα διέσχιζε τον δρόμο με όλη την αυτοπεποίθηση της ρωμαλέας της κράσης, όταν έγινε σύννεφο σκόνη κι έπειτα διαλύθηκε μ’ ένα φύσημα πέρα απ’ τις σκεπές. Στα χωράφια έβλεπες αγοράκια που ‘χαν βγει παγανιά να τρομάξουν τα πουλιά, όλα τους καθηλωμένα τη στιγμή της πράξης, ό,τι κι αν έκαναν, το ένα ν’ αγγίζει τη μύτη του, το άλλο να φέρνει το μπουκάλι στα χείλη, κι ένα τρίτο να ρίχνει μια πέτρα στα κοράκια που στέκονταν, θαρρείς βαλσαμωμένα, στον φράχτη μια γιάρδα μόλις μακριά».
Οταν διάβασα, για την ακρίβεια άκουσα και είδα, αυτό το απόσπασμα από το «Ορλάντο» της Βιρτζίνια Γουλφ στο θέατρο Skrow (σε διασκευή-σκηνοθεσία της Ιώς Βουλγαράκη, μετάφραση του Νικήτα Σινιόσογλου, με πρωταγωνίστρια την Αμαλία Καβάλη) δεν ήταν μόνον η σαγηνευτικά εμπρεσιονιστική γραφή και η πλούσια ελλειπτικότητα και μουσικότητα της ερμηνείας που με παρέσυραν στο παιχνίδι των ελεύθερων συνειρμών. Ηταν και μία από τις καταληκτικές φράσεις του κειμένου: «Το πνεύμα του δέκατου ένατου αιώνα με συνέτριψε», μαζί με το «κάτι τελειωτικό, κάτι ξεχωριστό έχει η εποχή αυτή, κι ας πλέουν όλα διασπασμένα, μες στην απελπισία».
Κάνοντας τα αναγκαία άλματα στον χρόνο –εξάλλου και η ίδια η Βιρτζίνια Γουλφ τα ενισχύει, καθώς περιγράφει ένα πλάσμα, χωρίς τους συνηθισμένους ανθρώπινους περιορισμούς του γήρατος και του θανάτου, που ξεκινά τη ζωή του ως Αγγλος ευγενής κατά την Ελισαβετιανή εποχή και φθάνει ως χειραφετημένη γυναίκα στον 20ό αιώνα– συνδεόμαστε με τη σημερινή εποχή. Με το εν εξελίξει πνεύμα του 21ου αιώνα.
Αν ενέσκηπτε ο Μεγάλος Παγετός, πώς θα ήταν το ανθρώπινο τοπίο; Τι εκφράσεις θα αποκρυσταλλώνονταν στα πρόσωπα και στα σώματα; Επιθετικότητα; Αδιαφορία; Απόσυρση; Ενταση; Αγωνία; Παραίτηση;
Ανιχνεύεται και σήμερα αυτός ο πάγος «απολύτως διαφανής κι όμως αδιαπέραστος σαν ατσάλι»; Μας καταπίνουν το κατεπείγον και η έλλειψη προσανατολισμού που κλονίζει εμπιστοσύνη και βεβαιότητες; Ποια είναι η πιο εμφανής πάθηση της εποχής; Ο φόβος, η μισαλλοδοξία, ο δογματισμός, οι αγκυλώσεις που συνδέονται άμεσα με τη στενότητα του ψυχικού ορίζοντα; Γιατί εστιάζουμε μανιακά στο όλο και πιο ασήμαντο, επιβραδύνοντας ή αναστέλλοντας ακόμη και τις μικρές πιθανότητες εξέλιξης; Η διαπίστωση αυτή βαρύνει τόσο την πολιτική, ως αντίληψη αλλά και ως εφαρμογή μέτρων και αποφάσεων που επηρεάζουν την καθημερινότητα, όσο και την κοινωνία. Η απόσταση ανάμεσα στην εξιδανίκευση και στην απέχθεια δεν είναι όσο μεγάλη μοιάζει.
Διαμαρτυρόμαστε ότι δεν βρίσκουμε αυτό που αναζητούμε, αλλά αυτή η αναζήτηση τις περισσότερες φορές δεν έχει κανένα σχήμα. Ελλειψη ικανοποίησης που προέρχεται από την έλλειψη απόλαυσης. Ενα αξιακό σύστημα, εν πολλοίς φαύλο, κατέρρευσε ή συνεχίζει να καταρρέει, κι ένα νέο πρέπει να επανακτηθεί.
Αν (ακόμη) κάτι ζηλεύει κανείς στο ελεύθερο πνεύμα του/της Ορλάντο, χωρίς δέσμευση φύλου ή χώρου, είναι η περιπλάνηση των αισθήσεων. Ο προσδιορισμός του εαυτού μέσα από ταξίδια με (και σε) διαφορετικούς ανθρώπους· ταξίδια που επιτρέπουν εξίσου τη συμμετοχή και την απόσυρση. Την παρατήρηση, την αφήγηση ιστοριών που δεν είναι μόνον η ασφυκτική μικροκλίμακα της καθημερινότητας, αλλά το όποιο γεγονός ύστερα από ένα πρώτο ξεσκαρτάρισμα του τι λες και γιατί το λες. Η ασημαντολογία είναι μία από τις μάστιγες της εποχής. Δεν αφήνει περιθώρια στη σκέψη να περιπλανηθεί, να ανατραπεί, να πειραματιστεί, να χάσει αλλά και να κερδίσει νέες ισορροπίες, να συνδυάσει, να κινηθεί σε διαφορετικά πεδία, να «μας» ξαφνιάσει, να αφεθεί στο παιχνίδι του συνειρμού, να εκτεθεί.
Αν ο 21ος αιώνας «μας συντρίψει», θα είναι και γιατί θα έχουμε χάσει την ικανότητα να περιγράψουμε αυτήν τη συντριβή.