Σήμερα είναι μια μαύρη μέρα για τον κόσμο. Είναι από αυτές τις ημέρες τις κομβικές, που δεν είναι πολύ σημαντικές, αλλά αποκτούν ένα συμβολικό χαρακτήρα και μας επιτρέπουν, εμάς, τα ανθρώπινα όντα, που αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο γραμμικά, να τον κόβουμε σε δυο κομμάτια: πριν και μετά.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να είναι οργισμένος κάποιος σήμερα, αλλά αυτό δεν είναι πολύ παραγωγικό. Δεδομένου ότι δεν είμαστε και απολύτως σίγουροι ότι θα υπάρχει ανθρώπινο είδος τη Δευτέρα (και κάθε Δευτέρα στο εξής), το να ψάχνουμε κάπου να ξεσπάσουμε μοιάζει με σπατάλη χρόνου. Υπάρχουν πολύ καλύτεροι τρόποι να αξιοποιήσουμε όσον μας απομένει. Και αν πρόκειται να ξυπνήσουμε τη Δευτέρα και ο ουρανός να μην είναι πορτοκαλής απ’ τον λίβα του παγκόσμιου πυρηνικού ολοκαυτώματος, ίσως έχει νόημα να περάσουμε τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες προσπαθώντας να καταλάβουμε τι είναι αυτό που μας συμβαίνει και να ψάξουμε τυχόν αισιόδοξα σημάδια μέσα στη μαυρίλα.
Για παράδειγμα, θα ήταν χρήσιμο να εξηγήσουμε το εξής παράδοξο: Πώς γίνεται ο ίδιος λαός να εκλέγει ένα μορφωμένο Δημοκράτη μαύρο για πρόεδρο και αμέσως μετά ένα ρατσιστή, απατεώνα πορτοκαλή; Ποιος μαζικός λαϊκός μηχανισμός λήψης αποφάσεων παράγει και τα δύο αποτελέσματα μέσα στην ίδια δεκαετία; Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις, μα να μια αρχή: Βάλτε στο Google τις λέξεις «moral licencing». Eίναι ένα φαινόμενο της κοινωνικής ψυχολογίας σύμφωνα με το οποίο όταν το άτομο κάνει κάτι «καλό», κάτι που ενισχύει την εικόνα που έχει για τον εαυτό του, ελαττώνει αυτόματα τις αναστολές του για την «κακή» συμπεριφορά. Χάρη στο moral licencing πολλοί ψηφοφόροι, αφού συνέπλευσαν για λίγο με το φιλελεύθερο αντιρατσιστικό mainstream, τώρα νιώθουν νομιμοποιημένοι να εκφράσουν τον υπόγειο και αυθεντικό μισογυνισμό και ρατσισμό τους και να εκλέξουν έναν πορτοκαλή μπουφόνο. Αυτή είναι μία εξήγηση.
Το άλλο που μπορούμε να κάνουμε είναι το πιο δύσκολο. Τι αισιόδοξο να βρει κανείς στον κόσμο του Τραμπ, του Πούτιν, του Ντουτέρτε και του Ορμπαν;
Ισως το μόνο καλό που μπορεί να προκύπτει από αυτή την παγκόσμια προέλαση του λαϊκισμού να είναι το τέλος της παλιάς «πολιτικής τάξης», η οποία μπορεί να έφερε ειρήνη και δημοκρατία σε περισσότερα μέρη του κόσμου από ποτέ και να έσωσε από τη φτώχεια δισεκατομμύρια ανθρώπους, αλλά δεν φρόντισε να θωρακίσει τους δημοκρατικούς θεσμούς και να περιορίσει τις ανισότητες, και τώρα οι λαοί την απορρίπτουν. Στην πρώτη φάση της απόρριψης οι λαοί επιλέγουν λαϊκιστές κάθε είδους, σαλτιμπάγκους, απατεώνες και εγκληματίες, αλλά στην επόμενη φάση (αν υπάρξει) μπορεί να επιλέξουν κάτι άλλο. Ζούμε πλέον σε έναν κόσμο στον οποίο ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ο ιδρυτής του Facebook, κάνει σχεδόν απροκάλυπτες κινήσεις αυτοτοποθέτησης στον πολιτικό στίβο. Και άλλοι αντίστοιχοι θα μπορούσαν να το σκέφτονται. Ξαφνικά, «αυτοί που τροφοδοτούν τη στήλη των εσόδων του προϋπολογισμού», όπως τους αποκαλούσε ο Ελ. Βενιζέλος, διαπιστώνουν ότι η πολιτική εξουσία δεν είναι πλέον μονοπώλιο των πολιτικών. Μέχρι τώρα επρόκειτο για ένα λίγο-πολύ κλειστό επάγγελμα (οι εξαιρέσεις επιβεβαίωναν τον κανόνα), μα ο Τραμπ κατάφερε να εκλεγεί ξοδεύοντας τα μισά χρήματα από την «παραδοσιακή» αντίπαλό του, αψηφώντας σχεδόν όλους τους κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού αποδεικνύοντας εκκωφαντικά: το επάγγελμα άνοιξε. Αυτό μπορεί να μην είναι απαραίτητα καλό (πόσο δίκαιο θα είναι το να κατέβει υποψήφιος για οποιοδήποτε δημόσιο αξίωμα ο ιδιοκτήτης του κύριου μέσου επικοινωνίας της πλειονότητας των ψηφοφόρων;) αλλά μπορεί να είναι καλύτερο από τη φάση που ξεκινά σήμερα. Δύσκολα θα είναι χειρότερο, για να το θέσω έτσι. Το σίγουρο είναι ότι εκείνο το όραμα που πολλοί αφελείς είχαμε, η εξάπλωση των φιλελεύθερων δημοκρατιών ανά τον κόσμο μέσα από τους παραδοσιακούς πολιτικούς σχηματισμούς, η ειρηνική, ανέφελη μετάβαση σε μια εποχή διαφώτισης και ευημερίας, πιθανότατα δεν θα υλοποιηθεί. Αυτό που θα έρθει θα είναι ταραχώδες και θολό, μπερδεμένο και γκρίζο. Πολλές παραδοχές θα καταρριφθούν, πολλά οράματα θα γίνουν αφελείς αναμνήσεις, μα κάτι άλλο θα έρθει, κάτι νέο θα μεσολαβήσει, μέχρι τουλάχιστο να αναλάβουν και αυτήν τη δουλειά οι μηχανές και το ανθρώπινο είδος λάβει τη φυσιολογική του ταπεινή θέση στην τροφική αλυσίδα του μικρού μας πλανήτη και στην απεραντοσύνη του σύμπαντος.