Το ανοίκειο που κρύβουμε μέσα μας

Το ανοίκειο που κρύβουμε μέσα μας

2' 56" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΣΩΤΗΡΗΣ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ

Τα πρόσωπα του ξένου

πρόλογος: Γρηγόρης Αμπατζόγλου

εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 172

Ολα τα ζώα έχουν γλώσσα επικοινωνίας, αλλά μόνον ο άνθρωπος λέει ιστορίες. Και γι’ αυτό έχει την ανάγκη να αναζητεί το παρελθόν του, να συστήνει το παρόν του με υλικά του χθες αλλά και του αύριο. Ο άνθρωπος περισσότερο από τον οποιονδήποτε αναζητεί συνεχώς την απουσία και την παρουσία, στοχάζεται συνεχώς πάνω στο οικείο και στο ανοίκειο, στο δικό του και στο ξένο, σε αυτό που γνωρίζει και εμπιστεύεται και σε αυτό που του φαίνεται διαφορετικό ίσως και απειλητικό, και εκεί ανάμεσα σε αυτές τις γραμμές επιθυμεί, φαντάζεται, λυπάται, μισεί, αποστρέφεται, χτίζει τείχη ή παγώνει.

Ο Σωτήρης Μανωλόπουλος, ψυχαναλυτής, προσεγγίζει με το τελευταίο του βιβλίο «Τα πρόσωπα του ξένου» το ανοίκειο. Ο ξένος μπορεί να είναι ο άλλος, ο διαφορετικός, ο πρόσφυγας, ο μετανάστης, ο μουσουλμάνος, ο τρομοκράτης, ο δολοφόνος ή ο ψυχικά άρρωστος, αλλά ενδέχεται να είναι και το ανοίκειο, το ξένο κομμάτι που όλοι κρύβουμε μέσα μας και καλούμαστε αενάως να προσεγγίσουμε, να διαπραγματευθούμε.

Πάντοτε τα κείμενα των ψυχαναλυτών, από τη φροϊδική γραμμή ορισμένα, είναι κείμενα ζωντανά, πάλλοντα, διανθισμένα με τα υλικά της ποίησης, της λογοτεχνίας, της μουσικής και του κινηματογράφου. Ο ψυχαναλυτικός λόγος είναι ο λόγος της φαντασίωσης. Και εκεί συμπλέει ο λόγος του δημιουργού. Ο συγγραφέας δανείζεται εμβληματικές φιγούρες από μεγάλα έργα για να προσεγγίσει την έννοια του ανοίκειου. Τα σωσίβια των προσφύγων που θυμίζουν τις ξεριζωμένες ανθρώπινες ζωές, το εμβληματικό έργο του Καμύ «Ο ξένος», ο Μπάρτελμπι, ο στεγνός ήρωας του Μέλβιλ στην ομώνυμη νουβέλα, ο ναζισμός και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, οι οικογενειακές γιορτές, ο Ομηρος με τον Οδυσσέα, ο Αμλετ, η «Νοσταλγία» του Ταρκόφσκι αλλά και ο «Ηλίθιος» του Ντοστογέφσκι προσφέρουν υλικό για την αναζήτηση της ουσίας του ξένου-ανοίκειου. Με ψυχαναλυτικά εργαλεία και με έναν ρέοντα, πλούσιο σε βάθος λόγο, ο συγγραφέας καταγράφει την ανθρώπινη περιήγηση σε αυτά τα δύσκολα μονοπάτια.

Στην ψυχαναλυτική σκέψη, το ξένο είναι το ίδιο το ασυνείδητο στην ψυχή του ανθρώπου. Υπάρχει κάπου ένα «υπόγειο» που δεν έχουμε πλήρως τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τι κρύβει. Η οικογένεια, το γονικό ζευγάρι είναι άλλοι δύο ξένοι που καλούνται να γνωρίσουν τον εαυτό τους μεγαλώνοντας ένα παιδί. Και αυτό επεκτείνεται σε όλα τα επίπεδα της ζωής μας.

Το ζήτημα είναι πώς στοχαζόμαστε πάνω στα «ξένα», ίσως, δύσκολα κομμάτια μας; Πώς αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας; Και τελικά πώς διαβάζουμε τη θέση μας στην κοινωνία και πώς διαβάζουμε την κοινωνία αυτήν καθαυτήν. Ιδίως, στην Ελλάδα είναι πολύ χρήσιμη μια τέτοια συζήτηση. Εδώ που όλοι κατ’ επίφαση αναζητούμε ομοιότητες και ψυχικές ταυτίσεις για να πορευθούμε, που το μέγεθος της χώρας έχει δομήσει ψυχισμό, όπου οι οικογένειες διατηρούν πάντα την αφήγηση που βολεύει για τα παιδιά τους, εδώ όπου η διαφορετικότητα, ακόμα και όταν λάμπει σαν τον ήλιο το πρωί, αντιμετωπίζεται ως κίνδυνος, σε αυτή τη χώρα εκπλησσόμαστε με τους εαυτούς μας όταν ανακαλύπτουμε ότι μπορεί να είμαστε ξενοφοβικοί, ρατσιστές ή φοβισμένοι.

Ψυχαναλυτική σκέψη

Η στόχευση του βιβλίου του Μανωλόπουλου είναι η αναζήτηση και η εδραίωση της υποκειμενικότητας, όπως η ψυχαναλυτική σκέψη προωθεί. Η υποκειμενικότητα, όμως, για να οριστεί πρέπει να φύγει από τα οικεία, να καταλύσει βεβαιότητες, να παλέψει με αρνήσεις, να καταβληθεί από πένθη και να αντέξει να επιθυμήσει για τον εαυτό της. Πρέπει δηλαδή το υποκείμενο ως άλλος ήρωας μιας Οδύσσειας να έρθει αντιμέτωπος με το ανοίκειο του εαυτού του. Μια ωφέλιμη αλλά επίπονη εργασία, καθώς το «ξένο» φοβίζει, απειλεί μεν αλλά ευτυχώς ενεργοποιεί, δίνει διαφυγές, προτάσσει την επιθυμία και τελικά ίσως για να υπάρξει κάτι οικείο, πρέπει να υπάρχει το -κάθε είδους- ανοίκειο για να μας συντροφεύει.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή