Από το σπίτι του στα Υστέρνια της Τήνου βλέπει τη θάλασσα. Από το γραφείο του, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, πάλι θάλασσα βλέπει: μια «γωνιά» του Σαρωνικού. Δεν ήταν εύκολη απόφαση για τον διεθνούς φήμης συνθέτη Γιώργο Κουμεντάκη να αφήσει το κυκλαδονήσι στο οποίο είχε εγκατασταθεί μόνιμα από το 2004 και να επιστρέψει στην πρωτεύουσα. Ούτε να πει «ναι» στην πρόταση της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λυδίας Κονιόρδου να είναι ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής – και μάλιστα σε μια κομβική για την ιστορία της στιγμή, στην αλλαγή σελίδας που συνεπάγετο η μετακόμισή της από το κέντρο της Αθήνας στο Φαληρικό Δέλτα. Στο παρελθόν, άλλωστε, ήταν πολύ αρνητικός στο να αναλάβει μια τέτοια θέση. «Δεν ήθελα να χαλαλίσω τη ζωή μου στον δημόσιο βίο. Και είμαι περήφανος γι’ αυτό. Προσπάθησα να εδραιώσω την επαγγελματική μου φύση και ιδιότητα μόνος μου, χωρίς βοήθεια, ειδικά από το κράτος, και με πάρα πολλά ρίσκα. Δεν ήταν εύκολο για ένα παιδί με ταπεινή καταγωγή που ξεκίνησε από το Ρέθυμνο. Δέχτηκα όμως γιατί πιστεύω ότι μπορώ και να προσφέρω, και να συλλέξω πολύτιμες εμπειρίες», μου είχε πει αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, τον περσινό χειμώνα.
Έναν χρόνο μετά, κύριε Κουμεντάκη, έχετε βρει τον βηματισμό σας;
Η περιπέτεια συνεχίζεται, με όλα τα όμορφα και τα άσχημα. Είμαι καλύτερα ενταγμένος σε αυτή τη διαδικασία, που δεν ήταν εύκολη, και βλέπω πιο καθαρά το τοπίο όσον αφορά τις προοπτικές του οργανισμού. Μπορεί να μη φαίνεται απέξω, αλλά πολλά αλλάζουν ακόμη. Η διαχείρισή μας δεν είναι καθόλου συντηρητική και ελπίζω να αποδώσει άμεσα. Δεν λέω ότι δεν υπάρχουν αδυναμίες μιας παθογένειας η οποία υφίσταται πάρα πολλά χρόνια και δεν ξέρω αν θα ξεπεραστεί ποτέ. Όμως προσπαθούμε να διευκολύνουμε τη ζωή μας – γιατί περί αυτού πρόκειται.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα ποιο είναι;
Η χρηματοδότηση: είναι λίγη για να αντέξουμε όλο αυτό το μέγεθος. Το μεγαλύτερο αγκάθι είναι τα λειτουργικά έξοδα προς την ΚΠΙΣΝ Α.Ε.: 4,6 εκατ. ευρώ χωρίς τον ΦΠΑ. Μας έχουν ήδη δώσει τα 2,5. Υπολείπονται τρεις δόσεις, τις οποίες μας έχουν υποσχεθεί ότι θα καλύψουν. Δεν μπορούμε να είμαστε σε διαρκή αγωνία για το αν θα έχουμε τα χρήματα που η πολιτεία είναι υποχρεωμένη να αποδίδει. Αυτό δημιουργεί ένα εσωστρεφές και περίεργο κλίμα. Πρέπει να βρεθεί σύντομα μια μόνιμη λύση, ώστε να μην τρέχουμε συνεχώς πίσω από τον… εαυτό μας.
Στο κομμάτι του προγραμματισμού, οι ιδέες σας έχουν αρχίσει να γίνονται πράξη;
Από την επόμενη χρονιά, με τον προγραμματισμό που θα ανακοινώσουμε σύντομα, θα φανεί πιο ξεκάθαρα το καινούργιο μας στίγμα, η νέα μας φιλοσοφία. Στην Εναλλακτική Σκηνή, βέβαια, είναι ήδη εμφανές ότι ο προσανατολισμός μας δεν είναι ο συνήθης. Θα κάνουμε κι άλλα βήματα: θα μπούμε σε περιοχές ρεπερτορίου του 20ού και του 21ου αιώνα, θα συνεχιστούν οι κύκλοι, θα έχουμε αμιγώς δικές μας παραγωγές. Δεν είναι απλό. Ένα σημαντικό κομμάτι των εργαστηρίων μας βρίσκεται σε παρακμή, έχουμε εξαιρετικούς τεχνίτες, αλλά δεν μπορούμε να προσλάβουμε άλλα άτομα. Έχουμε αρκετό δρόμο μπροστά μας για να αποδώσει η ΕΛΣ σε αυτό που ήδη της προσφέρει η σκηνική της αρτιότητα: στο εναλλασσόμενο ρεπερτόριο.
Η Λυρική των sold out. Τα έσοδα από τα εισιτήρια (συμπεριλαμβανομένων και αυτών του Ηρωδείου) έχουν ξεπεράσει τα 3 εκατ. ευρώ.
«Done!»
Ποιες καλές και ποιες κακές στιγμές κρατάτε από τη μέχρι τώρα πορεία;
Θα ήθελα να ξεχάσω την καθυστέρηση της έναρξης των παραστάσεων της «Ωραίας κοιμωμένης»· μέσα στον ενθουσιασμό μας και με τη σιγουριά ότι κατέχουμε τα πράγματα, δεν μπορέσαμε να ανταποκριθούμε. Κάθε φορά που έρχονται τέτοιες στιγμές, χάνω χρόνια από τη ζωή μου. Αλλά μια παραγωγή είναι ζωντανός οργανισμός. Πάντα κάτι θα προκύψει. Από την άλλη, είμαι υπερήφανος για τις κοινωνικές δράσεις μας, όπως οι παραστάσεις μας στις φυλακές Κορυδαλλού και Θηβών. Πάντα θα θυμάμαι την πρεμιέρα της «Ηλέκτρας» και την πρώτη συνάντησή μου με την Αγνή Μπάλτσα. Είχα συγκινηθεί μέχρι δακρύων, γιατί αισθάνθηκα ότι γεφυρωνόταν το χθες με το σήμερα και το αύριο της όπερας με τον πιο όμορφο και ήσυχο αλλά ταυτόχρονα πνευματικό και απείρως καλλιτεχνικό τρόπο. Μεγάλη ήταν και η χαρά μου όταν ζήτησα από τον κ. Ανδρέα Δρακόπουλο, πρόεδρο του Δ.Σ. του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, με ένα email, να μας βοηθήσει ώστε να συνεχιστεί η λειτουργία της Εναλλακτικής Σκηνής και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Σε λίγα λεπτά, μου απάντησε με τον πιο δωρικό τρόπο που μπορείτε να φανταστείτε: «Done!». Τότε συνειδητοποίησα ότι το Κέντρο Πολιτισμού έγινε για πολύ σοβαρούς λόγους και με πολλή σκέψη για το πώς μπορεί να βοηθήσει την ελληνική κοινωνία. Ως διευθυντής, συνθέτης, δημιουργός, περιπατητής, θεατής και εν τέλει πολίτης αυτής της χώρας, νιώθω τιμή που είμαι κι εγώ κομμάτι αυτής της συγκλονιστικής κοινότητας.
Οι παραγωγές σας, στην πλειονότητά τους, είναι sold out. Όλοι όσοι έρχονται στη Λυρική είναι φίλοι της όπερας; Ή πολλοί έρχονται… παρεμπιπτόντως – από περιέργεια να δουν και αυτό το κομμάτι του ΚΠΙΣΝ;
Ο καινούργιος χώρος σίγουρα βοήθησε. Η δυναμική του ΚΠΙΣΝ δεν μπορεί παρά να τροφοδοτεί και τις δικές μας δράσεις, με τη διαφορά ότι εμείς είμαστε ο μόνος φορέας που έχει εισιτήριο. Και από τη στιγμή που πρέπει να πληρώσεις, επιλέγεις πού θα δώσεις τα χρήματά σου. Επίσης, πολλοί έρχονται και ξανάρχονται. Και στο παλιό ακροατήριο έχουν προστεθεί νέοι, μικρότερης ηλικίας και απολύτως συνειδητοποιημένοι θεατές.
«Το μέτρο ειναι η λυση»
Το πρόβλημα της προσβασιμότητας; Οι θεατές συχνά ταλαιπωρούνται με το μποτιλιάρισμα στους γύρω δρόμους.
Είναι εύλογη η δυσαρέσκεια του κοινού. Οφείλω λοιπόν μια δημόσια συγγνώμη. Δεν μπορούμε να κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας: πρόβλημα υπάρχει, όμως υπάρχει και λύση. Ή τουλάχιστον πρέπει να υπάρξει. Η καλύτερη λύση θα ήταν η επέκταση του μετρό. Πρέπει να ξαναθέσουμε αυτό το αίτημα, και μάλιστα με έντονο τρόπο. Όλα τα άλλα θα είναι ημίμετρα.
Η επιλογή του Κωνσταντίνου Ρήγου με ποιο σκεπτικό έγινε; Το όνομά του είχε συζητηθεί και για ένα ριάλιτι χορού…
Έχω παρακολουθήσει όλη την καλλιτεχνική του πορεία: από τις πρώτες του χορογραφίες, την εξαετή θητεία του στο ΚΘΒΕ, την ΟΚΤΑΝΑ. Ο Ρήγος δοκίμασε το πολυδιάστατο ταλέντο του χωρίς προκατάληψη σε διάφορες ιδιότητες, πληθωρικά και γενναιόδωρα. Κέρδισε δύσκολα στοιχήματα, γιατί όχι το στοίχημα του μπαλέτου μας;
Τη μετά Κουμεντάκη εποχή της ΕΛΣ πώς τη φαντάζεστε;
Θα ήθελα, φεύγοντας, να ξέρω ότι θεωρείται μία από τις καλές ευρωπαϊκές σκηνές. Να έχουμε κάνει συμπαραγωγές με θέατρα του εξωτερικού. Οι επιτυχίες μας να έχουν γίνει περιουσιακό στοιχείο για το μέλλον. Πρόθεσή μου είναι να αφήσω στη Λυρική έργα που θα καλύψουν την επόμενη εικοσαετία, να χτιστεί μια παρακαταθήκη.
«Έχω υποσχεθει στον εαυτο μου μια νεα οπερα»
Αισθάνεστε ότι όλοι οι άνθρωποι της Λυρικής στέκονται στο πλευρό σας σε αυτή την προσπάθεια; Κανείς δεν έχει προσπαθήσει να σας σαμποτάρει με οποιονδήποτε τρόπο;
Είμαστε όλοι κρίκοι στην αλυσίδα της δημιουργίας. Αν κάποιος δεν λειτουργήσει σωστά, ολόκληρο το οικοδόμημα θα καταρρεύσει. Μπορεί να είναι μπανάλ που το επαναλαμβάνω συνέχεια, αλλά δεν πιστεύω στη δύναμη του ενός. Είναι σχεδόν διεστραμμένο να θεωρείς ότι είσαι πάνω απ’ όλους τους άλλους, να κινείς τα νήματα μόνο για τον εαυτό σου. Ναι, μπορεί να είναι αποτελεσματικό κάποιες φορές, το έχουμε δει σε πολλές περιπτώσεις ανθρώπων, αλλά προσωπικά το βρίσκω άκρως αντιαισθητικό… Θα είμαι ειλικρινής: δεν θέλω να δώσω την εικόνα ενός αψεγάδιαστου οργανισμού, όπου όλοι δουλεύουν για το καλό όλων. Υπάρχουν εργαζόμενοι που αισθάνονται τη Λυρική σαν το σπίτι τους και άλλοι που μακράν απέχουν από αυτό. Υπάρχουν όλες οι τάσεις. Δική μου δουλειά δεν είναι να τις κρίνω, αλλά να βρω τον τρόπο να τις συγκεράσω, ώστε όλοι να εργαστούν για την επιτυχία των παραγωγών μας. Αν κάποιοι έχουν προσπαθήσει να σαμποτάρουν αυτόν τον σκοπό δεν το ξέρω. Δεν έχει πέσει στην αντίληψή μου. Αλλά και να έχει συμβεί, δεν θα ασχοληθώ. Οι καλές δυνάμεις έχουμε σύμπνοια και συντονισμό – το λέω και μουσικά, όπως συντονίζονται τα όργανα σε μια ορχήστρα. Δεν μας αγγίζουν πια οι αρνητικές δυνάμεις. Είναι συνειδητή επιλογή μας να μη βλέπουμε παντού εχθρούς.
Ο δημιουργός Κουμεντάκης έχει μείνει πίσω; Το «εγώ» έχει πλέον υποταχθεί στο «εμείς»;
Εντελώς, αν και η συνθετική μου ιδιότητα περνάει μέσα και στον διοικητικό μου ρόλο. Έχω υποσχεθεί στον εαυτό μου ότι θα γράψω μια νέα όπερα, στον αντίποδα της «Φόνισσας», με διαφορετικό θέμα και διαφορετικό προβληματισμό. Ελπίζω να μην είναι μια φαντασίωση και να το κάνω.
Και η Τήνος;
Είχα να πάω σχεδόν έναν χρόνο. Πήγα πρόσφατα. Μου λείπει απίστευτα. Το σπίτι μου είναι εκεί, η ζωή μου είναι εκεί, με στενοχωρεί που τα στερούμαι. Έχω υποβάλει τον εαυτό μου σε ακραίες καταστάσεις – σωματικές, ψυχικές, πνευματικές.
Αξίζει, τελικά, τον κόπο;
Η ιστορία θα δείξει. Τον απολογισμό θα τον κάνω στο τέλος… ■