Στις πρώτες θέσεις της ατζέντας των θεμάτων που απασχολούν την Ευρώπη αλλά και την Ελλάδα, παραμένει η μετανάστευση και το προσφυγικό, παρά την –προς το παρόν– μείωση των αφίξεων, κυρίως από την Τουρκία. Ο αριθμός των μεταναστών που φτάνουν στα ελληνικά νησιά μειώθηκε σε επίπεδα χαμηλότερα ακόμα και από εκείνα των αφίξεων πριν από την προσφυγική κρίση του 2015.
Ομως, μετά το ερμητικό κλείσιμο των συνόρων και την εφαρμογή της κοινής δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας (Μάρτιος 2016), η Ελλάδα καλείται όχι μόνο να εξετάσει όλα τα αιτήματα ασύλου των νεοαφιχθέντων αλλά και είτε να τους φιλοξενήσει εφόσον λάβουν την ιδιότητα του πρόσφυγα είτε να τους επιστρέψει στις χώρες καταγωγής. Μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος μετεγκατάστασης δεν υφίσταται άλλος νόμιμος τρόπος μετάβασης στα άλλα κράτη-μέλη, εκτός από τις διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης, που ωστόσο αφορούν πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού.
Ταυτόχρονα στην Ευρώπη συνολικά, «γεννιέται» σταδιακά μια νέα ομάδα παράνομων μεταναστών: Αυτοί των οποίων δεν εγκρίθηκε το αίτημα ασύλου πρέπει να επιστρέψουν στις χώρες προέλευσης, που όμως συνήθως δεν τους δέχονται. Οπως χαρακτηριστικά τονίζει στην «Κ» στέλεχος του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, όσοι δεν αποκτήσουν την ιδιότητα του πρόσφυγα, είτε σε πρώτο είτε σε δεύτερο βαθμό, αυτόματα θεωρούνται παράνομοι μετανάστες και σύμφωνα με τη νομοθεσία πρέπει να τίθενται υπό περιορισμό. «Στην Ελλάδα αλλά και στις άλλες χώρες μετά την παρέλευση του 18μηνου και εφόσον δεν έχουν επιστραφεί στις χώρες προέλευσης θα πρέπει να αφεθούν ελεύθεροι», τονίζει ο ίδιος.
Η Ελλάδα έχει ζητήσει επανειλημμένως τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού συστήματος επιστροφών, αίτημα που όπως φαίνεται εξετάζεται σοβαρά και από την Ε.Ε., δεδομένου ότι ανάλογο πρόβλημα αντιμετωπίζουν και άλλα κράτη-μέλη που υποδέχτηκαν μεγάλο αριθμό αιτούντων άσυλο, όπως π.χ. η Γερμανία η οποία το 2015 δέχτηκε 1,26 εκατ. αιτήσεις ασύλου και το 2016 1,2 εκατ. αιτήσεις. Στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (28) το 2016 περίπου τα 3/5 των αποφάσεων ασύλου σε πρώτο βαθμό ήταν θετικές, ποσοστό που έπεσε στο 17% για τον δεύτερο βαθμό. Αυτό σημαίνει ότι χιλιάδες άνθρωποι τελικά δεν έλαβαν καθεστώς προστασίας στην Ε.Ε. Ο νέος υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας, Χορστ Ζεεχόφερ, έκανε λόγο για ταχύτερη ολοκλήρωση των διαδικασιών ασύλου και για απελάσεις. «Ο αριθμός των απελάσεων πρέπει να αυξηθεί σημαντικά», σημείωσε μόλις πριν από μια εβδομάδα.
Οι αιτήσεις για άσυλο
Η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού συστήματος επιστροφών οπωσδήποτε θα μπορούσε να βοηθήσει σε αυτήν τη διαδικασία και θα διευκόλυνε και την Ελλάδα να διαχειριστεί το θέμα με τη στήριξη της Ευρώπης. Αυτήν τη στιγμή, η Ελλάδα και η Ιταλία είναι οι μόνες χώρες της Ε.Ε. στις οποίες δεν μειώθηκε θεαματικά ο αριθμός των αιτήσεων ασύλου που κατατίθενται.
Το 2014, ο συνολικός αριθμός των μεταναστών και προσφύγων που έφτασαν στα ελληνικά νησιά ήταν 41.038 άτομα, ενώ το 2017 ο αριθμός των αφίξεων έπεσε στους 29.718 και το πρώτο τρίμηνο του 2018 οι αφίξεις ήταν αναλογικά λιγότερες – 4.119 άτομα. Ωστόσο η κατάσταση στα hotspots στα ελληνικά νησιά είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθώς χιλιάδες άνθρωποι παραμένουν εγκλωβισμένοι, πολλές φορές για περισσότερο από ένα χρόνο, έως ότου εξεταστεί το αίτημα ασύλου τους. Οι ροές είναι μειωμένες, αλλά είναι αρκετές για τα όρια των δυνατοτήτων του ελληνικού μηχανισμού εξέτασης των αιτημάτων, καθώς αντίθετα με ό,τι συνέβαινε το 2014, τώρα όλοι υποβάλλουν αίτημα ασύλου εδώ, εφόσον δεν μπορούν να «προχωρήσουν». Χαρακτηριστικά, το 2014 συνολικά κατατέθηκαν στην Ελλάδα 9.431 αιτήματα, ενώ το 2017, 58.661 αιτήματα και το πρώτο τρίμηνο του 2018, 8.815 αιτήματα ασύλου.
Ο αριθμός των φιλοξενούμενων στη χώρα μας θα αυξάνεται συνεχώς αν δεν δημιουργηθεί σύστημα επιστροφών τόσο από τα νησιά όσο και από την ενδοχώρα. ΄Η αν δεν εφαρμοστεί στην πράξη η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και όσα οι συνθήκες ορίζουν για τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων. «Η Υπατη Αρμοστεία θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τις ελληνικές αρχές, για να ενισχυθεί η επιχειρησιακή ανταπόκριση και ικανότητα της χώρας. Είναι εξίσου αναγκαίο να στηριχθούν οι χώρες πρώτης υποδοχής και να υπάρξουν σημαντικά περισσότερες ευκαιρίες για νόμιμες οδούς προς την Ευρώπη (για παράδειγμα μέσω της επανεγκατάστασης και της οικογενειακής επανένωσης), ώστε οι άνθρωποι που φεύγουν κυνηγημένοι λόγω πολέμου ή διώξεων να έχουν ισχυρές εναλλακτικές έναντι των επικίνδυνων παράτυπων ταξιδιών», τονίζει ο επικεφαλής της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα, Φιλίπ Λεκλέρκ.
Είναι, λοιπόν, η κοινή δήλωση Ε.Ε. – Τουρκίας επωφελής για την Ελλάδα; «Για εμάς η κοινή δήλωση είναι προς τη σωστή κατεύθυνση της μείωσης των ροών. Σας θυμίζω ότι το πρώτο τρίμηνο του 2016 –πριν δηλαδή από την κοινή δήλωση– έφθασαν στη Λέσβο 87.460 άτομα, ενώ στη συνέχεια είχαμε μεγάλη μείωση των ροών. Από τον Απρίλιο έως τον Δεκέμβριο του 2016 έφθασαν στο νησί 11.400 άτομα συνολικά», τονίζει στην «Κ» η αντιστράτηγος της ΕΛ.ΑΣ. Ζαχαρούλα Τσιριγώτη. «Μας δόθηκε η δυνατότητα να επιστρέψουμε στην Τουρκία 1.658 άτομα με υπηκοότητες “δύσκολες” –με την έννοια ότι δεν μπορούν να επιστραφούν στις χώρες καταγωγής–, ενώ παράλληλα ανέβηκε και το ποσοστό των εθελούσιων επιστροφών. Ομως χρειάζεται να γίνεται πιο γρήγορα η εξέταση των αιτημάτων ασύλου και παράλληλα να έχουμε στη διάθεσή μας προαναχωρησιακά κέντρα στα νησιά», καταλήγει.