Στις 14.18 την Παρασκευή 19 Ιουλίου, το μήνυμα στο κινητό έλεγε «είχαμε σεισμό στην Αθήνα». Ενα λεπτό μετά νέο μήνυμα ενημέρωνε «Μπαίνουμε σε επιφυλακή λόγω του σεισμού». Μπορεί τελικά ο πρόσφατος σεισμός της Αθήνας να μην άφησε «αποτύπωμα» όσον αφορά τη ζήτηση υπηρεσιών υγείας, δεν παύει ωστόσο να είναι ένας συναγερμός που έθεσε σε λειτουργία τα αντανακλαστικά των εθελοντών της ειδικής ομάδας ιατρικών καταστροφών του ΕΚΑΒ. Η πιο πρόσφατη κλήση στην οποία το Ειδικό Τμήμα Ιατρικής Καταστροφών (ΕΤΙΚ) κλήθηκε να ανταποκριθεί και εμπράκτως ήταν στις 10 Ιουλίου με τις καταστροφές στη Χαλκιδική λόγω της φονικής κακοκαιρίας.
Στην Αθήνα οι εθελοντές διασώστες της ομάδας τέθηκαν σε επιφυλακή με το μήνυμα «Αυξημένη ετοιμότητα λόγω ακραίων καιρικών συνθηκών. Θα ενημερωθείτε εάν υπάρξει νεότερη εξέλιξη». Στη Θεσσαλονίκη ανταποκρίθηκαν εθελοντικά άνω των 60 ατόμων, πληρώματα ασθενοφόρων, συντονιστές, ασυρματιστές και γιατροί, και σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα η δύναμη του ΕΚΑΒ Χαλκιδικής διπλασιάστηκε.
Οπως ανέφερε στην «Κ» ο πρόεδρος του ΕΚΑΒ Παναγιώτης Τζανετής, «εκτός από αυτούς που ήταν ήδη σε υπηρεσία, είχαμε και ένα πολύ μεγάλο ποσοστό από ΕΚΑΒίτες της Θεσσαλονίκης που δραστηριοποιήθηκαν ως εθελοντές. Κάποιοι παρέμειναν στην υπηρεσία τους παρότι έληξε η βάρδιά τους, κάποιοι ήταν στο σπίτι τους όταν έλαβαν την ειδοποίηση και σε μισή ώρα βρίσκονταν στον τόπο του συμβάντος. Και υπήρξαν και κάποιοι που τέθηκαν σε ετοιμότητα αλλά ήταν τόσο μεγάλη η προσφορά, που δεν χρειάστηκε τελικά να συνδράμουν». Τα ξημερώματα της ίδιας ημέρας, στη Χαλκιδική βρέθηκε και κλιμάκιο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, εκπαιδευμένα στελέχη του οποίου παρείχαν και πρώτες βοήθειες όταν χρειάστηκε.
Η εθελοντική προσφορά στην Ελλάδα, αν και όχι ανεπτυγμένη όπως σε άλλες δυτικές –κυρίως– χώρες, υπάρχει. Αυτό που λείπει είναι η αξιοποίησή της με οργανωμένο τρόπο από το κράτος, ειδικά στο κομμάτι που αφορά την παροχή υπηρεσιών υγείας. «Σαν δύο ξένοι στην ίδια πόλη», σημειώνει ο κ. Τζανετής και προσθέτει «υπάρχουν εθελοντικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στις ιατρικές καταστροφές οι οποίες όμως δεν “κουμπώνουν” με τις κρατικές δομές, και δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη πρόβλεψη πως θα διαρθρωθούν με αυτές».
Το πρώτο βήμα
Στο πλαίσιο αυτού του προβληματισμού, το ΕΚΑΒ ξεκινάει μία προσπάθεια αποτύπωσης της ελληνικής κατάστασης σχετικά με τις δυνατότητες της κάθε εθελοντικής οργάνωσης αλλά και τους τρόπους οργανωμένης συνεργασίας τη στιγμή της κρίσης αλλά και προετοιμασίας αυτής της συνεργασίας.
Στο πλαίσιο αυτό θα αξιοποιηθεί και η εμπειρία χωρών με προηγμένα συστήματα εθελοντισμού στον χώρο της Υγείας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Γερμανία, όπου το να είσαι δηλωμένος πρόθυμος εθελοντής σε μία κρατική υπηρεσία, ενέχει σοβαρές υποχρεώσεις. Είναι ένα είδος «εφέδρου». «Στη Γερμανία ακόμα και οι σκύλοι που ψάχνουν στα ερείπια για επιζήσαντες δεν είναι κρατικοί, αλλά μπορεί να ανήκουν σε εθελοντή ο οποίος τρέχει για να βοηθήσει. Δεν αποκλείεται δε σε μία στιγμή κρίσης ένας κρατικός υπάλληλος να βρεθεί υπό τις διαταγές ιδιώτη εθελοντή που είναι πιο έμπειρος στο αντικείμενο. Ο ιδιώτης εθελοντής εφόσον κληθεί θα φύγει από την εργασία του, χωρίς ο εργοδότης να έχει αντίρρηση σε αυτό, ενώ λυμένα είναι και τα ζητήματα ασφάλισής του κατά την παροχή της εθελοντικής εργασίας. Πρόκειται για μία πολύ προχωρημένη μορφή εθελοντισμού που προϋποθέτει οργάνωση, σοβαρή εκπαίδευση και τακτικές ασκήσεις ετοιμότητας», σημειώνει ο κ. Τζανετής.
«Εχει να κάνει και με τη νοοτροπία των πολιτών», σημειώνει στην «Κ» ο διευθυντής της Ιατρικής Υπηρεσίας του ΕΚΑΒ Δημήτρης Πύρρος. «Στην καταστροφή ο Ελληνας πολίτης θα πει “πού είναι το κράτος;”. Σε αντίστοιχη περίπτωση ο Ευρωπαίος λέει “τι μπορώ να κάνω εγώ για να βοηθήσω το κράτος”». «Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η συμμετοχή των εθελοντικών οργανώσεων στον χώρο της Υγείας είναι μεγάλη ακόμα και σε καθημερινές δραστηριότητες, όπως π.χ. η τακτική λειτουργία των ασθενοφόρων από τον Ερυθρό Σταυρό, σε κάποιες περιοχές της Γερμανίας και στην Αυστρία», σημειώνει στην «Κ» η υπεύθυνη του Ειδικού Τμήματος Ιατρικής Καταστροφών κ. Αναστασία Ζυγούρα. Και προσθέτει, «αλλά σε αυτές τις χώρες οι εθελοντικές οργανώσεις ελέγχονται από το κράτος για το επίπεδο εκπαίδευσής τους και εξοπλισμού και λογοδοτούν».
Ακόμα και η Τουρκία είναι πιο καλά οργανωμένη σε αυτό το επίπεδο από την Ελλάδα. Οπως περιγράφει ο Στέλιος Ξενιάδης, διασώστης με 30 χρόνια εμπειρίας, στην Τουρκία η αντίστοιχη υπηρεσία με την ΕΤΙΚ είναι η UMKE, η οποία υπάγεται στο υπουργείο Υγείας. Εχει περισσότερα από 4.900 μέλη εθελοντές επαγγελματίες υγείας από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, ενώ πραγματοποιεί τακτικές ασκήσεις ετοιμότητας καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Μόνο 150 μέλη
Το τμήμα Ιατρικών Καταστροφών του ΕΚΑΒ αριθμεί περίπου 150 μέλη πανελλαδικά, αποκλειστικά εργαζόμενους του ΕΚΑΒ, αφού δεν προβλέπεται να απασχολεί εθελοντές και από άλλες υπηρεσίες όπως π.χ. νοσοκομεία, παρά το γεγονός ότι πολλοί γιατροί και νοσηλευτές/τριες έχουν εκφράσει την πρόθεση να συμμετάσχουν. Το ΕΤΙΚ έχει συντάξει σχέδια δράσης για τις περιπτώσεις μαζικών απωλειών υγείας, τα οποία εντάσσονται στον γενικότερο σχεδιασμό του κράτους, ενώ συμμετέχει και στον ευρωπαϊκό μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας. Αναφορικά με τις σχέσεις του τμήματος με εθελοντικές οργανώσεις η κ. Ζυγούρα σημειώνει πως «δεν υπάρχει συγκεκριμένο πρωτόκολλο συνεργασίας. Εχουμε επιχειρήσει να κάνουμε από κοινού ασκήσεις αλλά πρέπει να υπάρξουν πιο συγκεκριμένα βήματα συνεργασίας και να συμφωνήσουμε από κοινού τι μπορεί να κάνει ο καθένας και πώς θα το κάνει».