ΝΙΚΟΣ ΚΑΧΤΙΤΣΗΣ
Η Ομορφάσχημη
εκδ. Κίχλη, σελ. 232
«Ακουσε, φίλε, άκουσε». Με αυτή την επιτακτική προτροπή ξεκινάει ο Νίκος Καχτίτσης την αφήγηση της «Ομορφάσχημης» Γερτρούδης Στερν ή Γκέρτα, «που με κολακεύει περισσότερο». Το αφήγημα του Καχτίτση, γραμμένο το 1960, επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Κίχλη μαζί με μια σειρά επιστολών του συγγραφέα προς τους Γιώργη Παυλόπουλο, Τάκη Σινόπουλο και Ε.Χ. Γονατά και ένα εκτενές επίμετρο από τους Ηλία Γιούρη και Γιώτα Κριτσέλη.
Η Γερτρούδη Στερν είναι μια νεαρή Εβραία αυστριακής καταγωγής που συλλαμβάνεται από τους ναζί. Επιβιώνει, ωστόσο, από τα βασανιστήρια και τα δεινά του πολέμου και τη συναντάμε να αφηγείται τα όσα πέρασε ξανά και ξανά σε επίδοξους εραστές της, τους οποίους έπειτα από μερικές μέρες εγκαταλείπει. Ενας από αυτούς είναι και ο αφηγητής του κειμένου.
Οπως διαβάζουμε στο επίμετρο του Ηλία Γιούρη, από την αφήγηση του Καχτίτση λείπει κάθε αναφορά που θα έκανε το κείμενο να ενταχθεί αυτόματα σε εκείνη την ομάδα των ιστοριών – μαρτυριών που προέρχονται από επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος: κρεματόρια, θάλαμοι αερίων, ζωή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Μιλώντας για τον εγκλεισμό της η ηρωίδα θα πει πως «ούτε βασανιστήρια μου κάνανε εμένα», αλλά λίγο μετά θα παραδεχτεί ότι «το μόνο πράγμα που με βασάνιζε αιωνίως –αν μπορεί αυτό να εννοηθεί βασανιστήριο– και ήταν αδύνατο να συνηθίσω ήταν τα φώτα από τους πολυελαίους», κάτι που σαφώς περιλαμβάνεται στις μεθόδους των βασανιστηρίων. Οι απώλειες των «παραδοσιακών» αναφορών δεν αποδυναμώνουν το κείμενο, καθώς γίνεται φανερό πως η Γερτρούδη επιβιώνει του Ολοκαυτώματος, αλλά μόνο σωματικά.
Η ψυχική της υγεία έχει κλονιστεί και ο Καχτίτσης διαισθάνεται και αποτυπώνει κάτι που οι λογοτέχνες και οι συγγραφείς του Ολοκαυτώματος θα αντιληφθούν λίγο αργότερα: το γεγονός ότι η πληγή του τραύματος δεν κλείνει ποτέ και πολλές φορές η ίδια η ανάμνησή του δεν έχει τόσο σημασία όσο οι επιπτώσεις του. Η λογοτεχνία εδώ γίνεται εργαλείο που φανερώνει την επίδραση του τραύματος στο μυαλό και στον ψυχισμό του θύματος. Ο Καχτίτσης, ο οποίος στις επιστολές του εμφανίζεται αντισημίτης, αφήνεται να παρασυρθεί στη μαύρη τρύπα του επαναλαμβανόμενου τραύματος της Γερτρούδης Στάιν.
Σε μια άλλη ανάγνωση, η επανάληψη της ιστορίας, η ανάγκη της ηρωίδας να μιλήσει γι’ αυτό σε αγνώστους έχει κάτι ανατριχιαστικά γνώριμο από τη σύγχρονη εποχή του ιντερνετικού διαμοιρασμού. Στη χρονογραμμή των σόσιαλ μίντια, ιστορίες σαν της Γερτρούδης Στάιν, ή με ακόμα πιο γλαφυρές και βίαιες περιγραφές, εμφανίζονται συνεχώς και δημιουργούν ερωτήματα: Ευαισθητοποιούν περισσότερο; Υπενθυμίζουν το τραύμα στο θύμα; Είναι αληθινές; Το βέβαιο είναι ότι ικανοποιούν τη δική μας ανάγκη να παρατηρούμε τον πόνο των άλλων, όπως έγραφε η Σούζαν Σόνταγκ, και τις ανταμείβουμε με ένα δάκρυ ή ένα λάικ. Η Γερτρούδη Στάιν του Νίκου Καχτίτση μάς υπενθυμίζει τις εσωτερικές ανοιχτές πληγές μας που δεν διστάζουμε να διαφημίζουμε σε κάθε ευκαιρία.