Η συζήτηση για τη μεσαία τάξη, που άνοιξε με την ευκαιρία των νέων φορολογικών ρυθμίσεων, έχει προφανές πολιτικό ενδιαφέρον. Παραμένει όμως, επί της ουσίας, χαοτική. Κυριαρχούν οι ιδεολογικές περιχαρακώσεις, μπερδεύουν την κατανόηση του σταθεροποιητικού ρόλου του Κέντρου, αν και όλοι συμφωνούν ότι το αποφασιστικό και αδικαιολόγητο χτύπημα στη χρηματοοικονομική θέση των μεσαίων στρωμάτων συνέβη κατά την υπερτετραετή περιπέτεια 2015-2019.
Η χρήσιμη προσέγγιση για τα όρια, τη σύνθεση και τον ρόλο της μεσαίας τάξης είναι κοινωνιολογική. Η ευημερία που έφερε ο μεταπολεμικός καπιταλισμός στον δυτικό κόσμο έχτισε κοινωνίες που κυβερνώνται με τη σύγκλιση των πολιτικών προγραμμάτων γύρω από τον «πολιτικό φιλελευθερισμό με κοινωνική αλληλεγγύη», κατά την πρόσφατη περιγραφή του Κυριάκου Μητσοτάκη. Ομως, το μεγάλο άλμα προς τα εμπρός η μεσαία τάξη το έκανε στη δεκαετία του ευρώ (1999-2008).
Ο πολιτικός ορισμός της οικονομικώς οριζόμενης μεσαίας τάξης έχει τη δική του ιστορία. Η άνοδος της μεσαίας τάξης είναι αποτέλεσμα της επαναφοράς του κοινοβουλευτισμού. Η ευρηματικότητα του νεότευκτου ΠΑΣΟΚ το 1981 χώρισε την κοινωνία στα δύο, με χαρακτηριστικά απολίτικο τρόπο: στη μία πλευρά οι «προνομιούχοι», στην άλλη… κανείς. Η απάντηση, ουσιαστικώς πολιτική, εδόθη το 1984 από τον αείμνηστο Ευάγγελο Αβέρωφ-Τοσίτσα: «Η Νέα Δημοκρατία δεν είναι ταξικό κόμμα. Είναι το κόμμα του λαού. Σε σχέση με τη σημερινή διαμόρφωση των πολιτικών δυνάμεων, είναι ουσιαστικά το κόμμα του μεσαίου χώρου».
Ομως, από όλα τα υποτιθέμενα ή πραγματικά προνόμια, αυτό που διεκδικήθηκε περισσότερο από τους «μικρομεσαίους» ήταν το δικαίωμα στην ακούσια και εκούσια φοροαποφυγή. Διαδοχικές κυβερνήσεις συνθηκολόγησαν με την πραγματικότητα της «υπόγειας» οικονομίας. Για να καλυφθεί το κατ’ αυτόν τον τρόπο προκαλούμενο έλλειμμα στα κρατικά ταμεία αυξήθηκε ο εξωτερικός δανεισμός και εφαρμόστηκαν νέοι φόροι. Ξεχώρισαν: ΦΠΑ, καύσιμα, καπνός και αλκοόλ.
Σε αυτό το περιβάλλον άνθησε ο «μεσαίος χώρος». Οι «μη προνομιούχοι» έγιναν «μικρομεσαίοι». Και στην πρώτη δεκαετία της Ευρωζώνης (1999-2008), εν μέσω μιας ιστορικά ανεπανάληπτης αύξησης του διαθέσιμου εισοδήματος και παράλληλης έκρηξης του εύκολου δανεισμού, δημιουργήθηκε η «μεσαία τάξη».
Στην πράξη, μέχρις ότου ξεσπάσει η δημοσιονομική κρίση του 2009-2010 είχαμε ήδη τρεις διαφορετικές μεσαίες «τάξεις». Μία που συνέχιζε να περνά κάτω από το ραντάρ της εφορίας, λόγω αφορολογήτου αλλά και της ανασφαλούς απασχόλησης στους χώρους της «γκρίζας» οικονομίας. Η κρίση συνέθλιψε το τμήμα αυτό και, πρακτικώς, το κατέβασε από τα βαγόνια της μεσαίας τάξης. Τα επιδόματα του υπερπλεονάσματος και οι φορομειώσεις Μητσοτάκη δημιουργούν μια ευκαιρία επανένταξης.
Το πολυπληθέστερο τμήμα της μεσαίας τάξης αφορά τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς με ετήσιο εισόδημα γύρω από τις 20.000 ευρώ. Η κατηγορία αυτή απολαμβάνει κάθε μείωση φόρου και αναμένει ευκαιρίες για βελτίωση της θέσης της.
Το πρόβλημα, πολιτικό αλλά και από το οποίο θα κριθεί η ποιότητα και το σφρίγος της επιζητούμενης αύξησης του ΑΕΠ με ρυθμό υπέρτερο του 3%, είναι να βελτιωθεί η πλευρά της προσφοράς στην οικονομία. Εκεί βρίσκεται η ανώτερη μεσαία τάξη. Αυτή «μάτωσε» από το πολύ «ταξικό» τρίτο μνημόνιο. Η τιμωρία τους υπήρξε βαριά, κι ας είχαν υποστηρίξει σε σημαντικό βαθμό, σε τέσσερις κάλπες, τους θύτες τους. Το σύνθημα «ή εμείς ή αυτοί» (Θεσσαλονίκη 2013 και επιβεβαίωση τον Αύγουστο 2018) εφαρμόστηκε ολοκληρωτικά εις βάρος τους.
Η πολιτική επικράτηση του Κυριάκου Μητσοτάκη στηρίχθηκε στην αφύπνιση του κατά Αβέρωφ «μεσαίου χώρου». Πλην όμως, το ανώτερο τμήμα της μεσαίας τάξης, ενώ λαμβάνει όλα τα ωφελήματα που ισχύουν και για τις δύο άλλες ομάδες, συνεχίζει να μοιράζεται μισά μισά, ή και ακόμη χειρότερα, με το κράτος τούς καρπούς των παραγωγικών προσπαθειών του. Διατηρεί, ωστόσο, και θα διατηρήσει σε όλη τη διάρκεια του 2020 την ανοχή του.
Υπό την προϋπόθεση, μη φορολογική, ότι θα βελτιωθούν τα πράγματα σε σημαντικές παραμέτρους, όπως: ευκαιρίες απασχόλησης, τάξη και ασφάλεια, προσωπική βελτίωση και εμβάθυνση στην παιδεία, προστασία της οικογένειας, απλοποίηση της περίθαλψης, καλύτερες συγκοινωνίες, τιμωρία των φοροφυγάδων, αυστηρότητα έναντι όσων εκμεταλλεύονται την εργασία, αυστηρός έλεγχος των μεταναστευτικών ροών. Πρόκειται για μερικά, έμμεσα αλλά εξαιρετικής σημασίας πολιτικά ανταλλάγματα που ζητεί η μεσαία τάξη για να παραδεχθεί την υπεροχή των φιλελεύθερων αντιλήψεων.
* Ο κ. Μπάμπης Παπαδημητρίου είναι δημοσιογράφος και βουλευτής Ν.Δ.