ΜΠΟΥΛΕΝΤ ΣΕΝΟΤΖΑΚ
Σμύρνη, το αστέρι του Λεβάντε
(Λεβαντίνοι, Ελληνες, Αρμένιοι και Εβραίοι)
μτφρ.: Ιωάννης Μούτσης
εκδ. Επίκεντρο, σελ. 389
Για τον Ελληνα αναγνώστη έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η «βιογράφηση» της Σμύρνης από έναν σύγχρονο Τούρκο ερευνητή, ο οποίος χωρίς να είναι ιστορικός έχει την ικανότητα να μας παραδίδει μια γλαφυρή αφήγηση χωρίς ακρότητες και με νηφάλιο πνεύμα. Το βιβλίο του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά, προστίθεται στην πλούσια βιβλιογραφία για το αστικό φαινόμενο που ήταν η πολυεθνική Σμύρνη ώς την ομογενοποίησή της στο πλαίσιο της κρατικής οντότητας της Τουρκικής Δημοκρατίας.
Ο Μπουλέντ Σένοτζακ, γεννημένος το 1954, είναι γέννημα-θρέμμα της Σμύρνης και έχει σπουδάσει οικονομικά. Εχει πλούσια ενδιαφέροντα και όπως προκύπτει από το βιογραφικό του ανήκει στην αστική παράδοση της Σμύρνης. Στην Ελλάδα, υποτιμούμε συχνά την ανάγκη πολλών μορφωμένων Τούρκων αστών να κατανοήσουν το φαινόμενο της Σμύρνης, που κορυφώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και έως το 1922, αλλά με αφετηρία τον 17ο αιώνα και τους δρόμους του εμπορίου ανάμεσα στη Δύση και στην Ανατολή.
Πολλά έχει να μάθει ο αναγνώστης από αυτήν τη σοφά δομημένη ιστόρηση με αντικείμενο τη μοναδικότητα του ξεχωριστού αστικού φαινομένου της Ανατολικής Μεσογείου. Η Σμύρνη, ως το πλέον κοσμοπολίτικο και δυτικότροπο κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προκαλούσε έκπληξη και θαυμασμό στους Ευρωπαίους ταξιδιώτες από πολύ νωρίς. Οι εμπορικές συναλλαγές, εισαγωγές – εξαγωγές, είχαν αναδείξει τη Σμύρνη σε ταχύτατα αναπτυσσόμενη πόλη ήδη από το 1750. Οι κοινότητες των Ευρωπαίων, διαφόρων προελεύσεων, συναιρέθηκαν σταδιακά στην πολύμορφη κοινότητα των Φραγκολεβαντίνων, που με μικρή πλέον εκπροσώπηση εντοπίζεται ακόμη στη Σμύρνη. Ο Μπουλέντ Σένοτζακ παραθέτει πλήθος στοιχείων. Οι πίνακές του, με στατιστικά στοιχεία, έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, με πληροφορίες για το εμπόριο, την εκπαίδευση, την υγεία, τον Τύπο.
Οι αναφορές του στις διάφορες μη μουσουλμανικές κοινότητες είναι γενικά αντικειμενικές χωρίς συναισθηματισμό αλλά με τόλμη, που διαφαίνεται από τον τρόπο που αναδεικνύει διάφορες παραμέτρους. Είναι εξαιρετική η ψυχική ανατομία των Λεβαντίνων, αλλά και των λοιπών κοινοτήτων. Για τους Ελληνες, και τον τρόπο με τον οποίο αυξήθηκε η δύναμή τους μετά τα τέλη του 19ου αιώνα, παραθέτει πολλά στοιχεία και είναι σε πολλά σημεία αντικειμενικός αναγνωρίζοντας την πολιτιστική ηγεμονία του ελληνικού στοιχείου. Υπογραμμίζει τη βιαιότητα του ελληνικού στρατού κατοχής, όπως ονομάζουν οι Τούρκοι τη σύντομη περίοδο της ελληνικής διοίκησης, 1919-1922, και για την πυρκαγιά του 1922 αφήνει ανοικτό το θέμα των δραστών. Περισσότερο επικριτικός, όμως, είναι απέναντι στους Αρμένιους. Μπορεί να διαβαστεί και ως εναλλακτική αφήγηση μετά το κλασικό βιβλίο του Τζάιλς Μίλτον «Σμύρνη, ο χαμένος παράδεισος» (εκδ. Μίνωας).