Στη γλώσσα μας θα το λέγαμε «ο ιδιαίτερος θεσμός» και είναι ο ευφημισμός που χρησιμοποιούσαν στον αμερικανικό Νότο, τις δεκαετίες πριν από τον αμερικανικό εμφύλιο του 1860. Η πατρότητα του όρου ανήκει στον γερουσιαστή της Ν. Καρολίνας Τζον Καλχούν, έναν από τους σπουδαιότερους ρήτορες του αμερικανικού 19ου αιώνα και φλογερό υποστηρικτή της δουλείας – «οur peculiar domestic institution», ήταν η ακριβής διατύπωση από μία αγόρευσή του.
Η δουλεία ήταν όμως από την αρχή το φίδι στην Εδέμ που είχε ονειρευτεί ο Τζέφερσον και πρώτος από όλους το γνώριζε ο ίδιος, αυτός ο μέγας υποκριτής. (Δεν αντιστέκομαι στην παρέκβαση, λόγω αντιπάθειας για τον Τζέφερσον που δεν μπορώ να την ελέγξω, αλλά μπροστά του ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένα αθώο, χνουδωτό γατάκι…) Στο ιερό για τους ίδιους τους Αμερικανούς σύνταγμά τους, που το συνέταξε κυρίως ο Μάντισον (θαυμάσιος, μέχρι που έγινε κολλητός του Τζέφερσον…), η δουλεία δεν αναφέρεται. Αναφέρονται μόνο οι δούλοι και αυτοί περιφραστικά, ως «persons in labor», αν θυμάμαι καλά.
Μια ιδέα του βάθους που είχαν οι ρίζες του «peculiar institution» μάς δίνει το γεγονός ότι χρειάστηκαν ένα εκατομμύριο νεκροί (σε μια χώρα με πληθυσμό τριάντα τριών εκατομμυρίων τότε, υπ’ όψιν), για να καταργηθεί οριστικά και αμετάκλητα ο επαίσχυντος «ιδιαίτερος θεσμός» στις πολιτείες του Νότου. Ομως και πάλι, είναι δύσκολο να ξεφύγεις από την ειρωνεία ότι από όσους πολέμησαν στον αμερικανικό εμφύλιο, ελάχιστοι ήσαν εκείνοι που το έκαναν για την ελευθερία των «νέγρων», όπως τους έλεγαν τότε. Ο εμφύλιος δόθηκε, με τέτοια πρωτοφανή μανία και αγριότητα, για τη διατήρηση της ένωσης των πολιτειών υπό το ομοσπονδιακό σχήμα του συντάγματος. Η ολοκληρωτική κατάργηση της δουλείας και η απελευθέρωση των μαύρων ήταν τα υποπροϊόντα της υπόθεσης – και οφείλονται πρωτίστως στην πολιτική μαεστρία του Λίνκολν.
Οι νοοτροπίες, που είχαν καλά εμπεδωθεί έπειτα από 150 χρόνια ιστορίας του «peculiar institution», αναμείχθηκαν με τις αντικειμενικές δυσκολίες που θα προκαλούσε η απελευθέρωση ανθρώπων, οι οποίοι δεν είχαν την αναγκαία παιδεία για να διαχειριστούν την ελευθερία τους. Από τον Τζέφερσον και τον Μάντισον μέχρι αυτόν τον Λίνκολν, οι πλέον πεφωτισμένοι ηγέτες της χώρας έπαιζαν στο μυαλό τους με την εξωπραγματική λύση ότι θα μπορούσαν κάπως (sic) οι Αφρικανοί να γυρίσουν πίσω, εκεί από όπου τους έφεραν διά της βίας και με συνθήκες αντίστοιχες των τρένων που μετέφερε τον κόσμο στο Αουσβιτς.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, στην πρώτη συνάντησή του με τους ηγέτες της κοινότητας των ελεύθερων μαύρων, ο Λίνκολν εξέφρασε ευθέως την πεποίθησή του προς τον Φρέντερικ Ντάγκλας –τον πρώτο αναγνωρισμένο ηγέτη των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ– για την κατωτερότητα των μαύρων έναντι των λευκών. Σύντομα, ο Λίνκολν θα είχε αλλάξει γνώμη. Από την αφετηρία αυτή, όμως, ξεκίνησε, για να πετύχει τον άθλο της απελευθέρωσης.
Πράγματι, το αίμα ενός εκατομμυρίου νεκρών δεν χύθηκε για την ελευθερία των μαύρων. Χωρίς τον Λίνκολν, η θεσμική ανοικοδόμηση του Νότου απέτυχε. Η διαφθορά και η ανικανότητα της κεντρικής εξουσίας εκείνη την περίοδο, σε συνδυασμό με την τρομοκρατία της ΚΚΚ και τους νόμους του Τζιμ Κρόου (δηλαδή περιορισμούς των δικαιωμάτων των μαύρων σε πολιτειακό επίπεδο), συνήργησαν ώστε οι μαύροι στον Νότο να διατηρήσουν τα δεσμά τους, σε ένα νέου τύπου «peculiar institution». Χρειάστηκε να περάσουν κάτι παραπάνω από εκατό χρόνια για να επέλθουν η πραγματική χειραφέτηση αυτών των ανθρώπων και η αποκατάσταση των δικαιωμάτων τους, με τον (πολύ παρεξηγημένο, λόγω Βιετνάμ) Λίντον Τζόνσον το 1968.
Προσπαθώ με όλα αυτά παραπάνω να τοποθετήσω στη μεγάλη εικόνα τις ταραχές που ξέσπασαν στην Αμερική μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, μήπως καταλάβω καλύτερα τι συμβαίνει. Τείνω να πιστέψω ότι, παρά τη μεγάλη πρόοδο που έχει σημειωθεί από το 1968 και ύστερα, το «peculiar institution» επιβιώνει με τη μορφή της ρατσιστικής νοοτροπίας εις βάρος των μαύρων, που διέπει τις αστυνομικές δυνάμεις στις ΗΠΑ.
Καταλαβαίνω λοιπόν το ιστορικό βάθος του ζητήματος, όπως επίσης καταλαβαίνω ότι το δηλητήριο που άφησε το «peculiar institution» στην αμερικανική κοινωνία δεν εξαφανίζεται, αν το αφήσεις μόνο του στην ησυχία του. Το τελείως ακατάληπτο για μένα, καθώς και πολλούς άλλους, φαντάζομαι, είναι πώς γίνεται στην ηγεσία αυτής της μεγάλης χώρας να βρίσκεται ένας ηλίθιος, που δείχνει να μην αντιλαμβάνεται τους κινδύνους του φυλετικού ζητήματος στις ΗΠΑ, ακόμη και όταν τους βλέπει με τα μάτια του έξω από τον Λευκό Οίκο…