«Προσέξτε τους εαυτούς τους, δεν είστε άτρωτοι, και κυρίως αυτοί που δεν είναι άτρωτοι είναι οι γονείς σας, οι παππούδες και οι γιαγιάδες σας». Αυτή τη δραματική έκκληση απηύθυνε την Παρασκευή στους νέους, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, κατά τη διάρκεια κυβερνητικής τηλεδιάσκεψης για τον κορωνοϊό στην οποία αποφασίστηκαν και νέα μέτρα για τον περιορισμό της μετάδοσης της νόσου.
Αφορμή στάθηκαν τα πολλά κρούσματα σε νέους που σχετίζονται με διακοπές σε κάποια νησιά των Κυκλάδων και σχετίζονται με τον τρόπο διασκέδασης , αλλά και οι «συρροές» κρουσμάτων που αφορούν σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Τα νέα μέτρα αφορούν μεταξύ άλλων στην υποχρεωτική χρήση μάσκας σε όλους τους κλειστούς χώρους και σε εργασιακούς χώρους, ανεξαρτήτως εάν πρόκειται για υπηρεσίες που εξυπηρετούν το κοινό, την μείωση του ορίου των ατόμων (από 100 σε 50) που επιτρέπεται να συναθροίζονται σε υπαίθριους χώρους, και να συμμετέχουν σε κοινωνικές εκδηλώσεις -το συγκεκριμένο μέτρο λαμβάνεται τοπικά ανάλογα με την επιδημιολογική εικόνα κάθε περιοχής- και η υποχρέωση υποβολής σε τεστ για τον κορωνοϊό εργαζομένων σε γηροκομεία και άλλες δομές φροντίδας που επιστρέφουν από διακοπές.
Επιπλέον, η Κυβέρνηση απευθύνει ισχυρή σύσταση σε όσους επιστρέφουν από διακοπές να μένουν σε κατ’ οίκον περιορισμό -όσο είναι αυτό εφικτό- να φορούν μάσκα παντού και να είναι σε απόσταση από άλλα άτομα ακόμα και στο σπίτι τους εάν συγκατοικούν, για επτά ημέρες, έως ότου δηλαδή σιγουρευτούν ότι δεν έχουν μολυνθεί από τον κορωνοϊό.
Αραγε «μπορούμε να “χτίσουμε” ανοσία έναντι του κορωνοϊού, και πώς;». «Τελικά πώς επηρεάζεται από τις καιρικές συνθήκες;». «Κάνει μεταλλάξεις και πώς αυτές επηρεάζουν τη συμπεριφορά του;». «Τι “αφήνει” στους ασθενείς;». Εξι μήνες μετά την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος στη χώρα μας η οποία πλέον «ανεβαίνει» στο δεύτερο κύμα της πανδημίας, ο κορωνοϊός παραμένει σε αρκετά σημεία του άγνωστος και οι ειδικοί επιστήμονες συνεχίζουν να έχουν ακόμα πολλές απορίες για τη δραστηριότητά του που μας κάνουν να υστερούμε στη μάχη με την COVID-19. Αυτό πάντως που παραμένει σαφές είναι ότι η δική μας συμπεριφορά και η τήρηση των μέτρων θα καθορίσουν το ποιος θα νικήσει.
Τι όμως δεν γνωρίζουμε ακριβώς για τον μεγάλο εχθρό;
1. Aνοσία. «Ο κατεξοχήν μεγάλος άγνωστος στην πανδημία αυτή είναι η ανοσολογική απάντηση του οργανισμού, δηλαδή τι είδους ανοσία θα έχουν όσοι προσβληθούν από τον κορωνοϊό», αναφέρει στην «Κ» ο καθηγητής Παθολογικής Φυσιολογίας των Λοιμώξεων του ΕΚΠΑ Νικόλαος Σύψας και συνεχίζει: «Πόσοι κάνουν αντισώματα που προστατεύουν από τον ιό και πόσο αυτά διαρκούν; Eίναι μόνο τα αντισώματα που έχουν σημασία, ή συμμετέχουν και κύτταρα του ανοσοποιητικού στην απάντηση του oργανισμού. Πρόκειται για πολύ σημαντικά ερωτήματα γιατί η απάντησή τους σχετίζεται και με το μεγάλο ζητούμενο που είναι το εμβόλιο έναντι του κορωνοϊού. Το πόσο αποτελεσματικό θα είναι και κυρίως πόσο θα διαρκεί η αποτελεσματικότητά του».
2. Επιδημιολογία. «Δεν γνωρίζουμε καθόλου την επιδημιολογική συμπεριφορά του ιού. Θα μετατραπεί ο ιός σε εποχικός ή θα κάνει ένα δεύτερο και τρίτο κύμα και μετά θα εξαφανιστεί;» σημειώνει ο κ. Σύψας. Στο ίδιο πλαίσιο προβληματισμό προκαλεί και η σχέση του ιού με τις καιρικές συνθήκες. Με τον νέο κορωνοϊό βλέπουμε μεγάλη μετάδοση και το καλοκαίρι, η οποία ωστόσο δεν είναι εύκολο να αξιολογηθεί γιατί έχουμε και μία τελείως διαφορετική συμπεριφορά του πληθυσμού, μετά το αυστηρό lockdown.
3. Μετάδοση. Σύμφωνα με τον καθηγητή ακόμα και ο τρόπος μετάδοσής του αποτελεί μία γκρίζα ζώνη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ο ιός μεταδίδεται από σταγονίδια που πέφτουν σε επιφάνειες τις οποίες όταν αγγίζει ένα άτομο και μετά αγγίζει το στόμα τη μύτη ή τα μάτια μπορεί να μολυνθεί. Ωστόσο φαίνεται ότι μεταδίδεται και με πολύ μικρότερα σταγονίδια τα οποία μένουν μεγαλύτερη ώρα στον αέρα, γεγονός που οδήγησε πριν από 1,5 μήνα 239 επιστήμονες να στείλουν επιστολή στον ΠΟΥ με τον οποίο του ζητούσαν να αλλάξει τις συστάσεις.
4. Θνησιμότητα-Ασυμπτωματικοί. «Το μόνο σίγουρο είναι ότι είναι μεγαλύτερη από αυτήν της γρίπης», επισημαίνει ο κ. Σύψας (σημειώνεται ότι η θνησιμότητα στη γρίπη είναι 0,2%). Και αυτή συνδέεται άμεσα με άλλη μία ασάφεια που επικρατεί και έχει να κάνει με το ποσοστό των ασυμπτωματικών. Αυτό κυμαίνεται ανάλογα με μελέτες που έχουν γίνει από 30% έως 50%. Στη χώρα μας το 30% των κρουσμάτων που έχουν εντοπιστεί τις τελευταίες δύο εβδομάδες αφορούν ασυμπτωματικά άτομα.
5. Νόσηση. Αγνωστοι είναι για τους ειδικούς και οι παράγοντες που επηρεάζουν εάν κάποιο άτομο νοσήσει σοβαρά ή όχι. Πολλές μελέτες εστιάζουν σε γενετικούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν χωρίς όμως ακόμα αυτοί να έχουν εξακριβωθεί. Στο ίδιο πλαίσιο μυστήριο είναι και σε ποιους ασθενείς θα υπάρξει υπεραντίδραση του ανοσοποιητικού τους συστήματος (καταιγίδα κυτοκινών) που οδηγούν στην εντατική.
6. Θεραπεία. Οπως αναφέρει ο καθηγητής, «ξεκινήσαμε με ελπίδες για πολλά θεραπευτικά σχήματα που δοκιμάστηκαν. Για πολλά υπήρξαν αρνητικά αποτελέσματα, όπως τα φάρμακα που χορηγούνται για το AIDS ή κάποια ανοσοτροποποιητικά φάρμακα. Αλλα ερευνώνται ακόμα».
7. Μακροχρόνιες επιπτώσεις. Λόγω της μικρής χρονικής απόστασης από την εμφάνιση του κορωνοϊού, οι ειδικοί δεν γνωρίζουν ακόμα τι αφήνει η νόσος στους ασθενείς που έχουν αναρρώσει, έξι μήνες μετά ή ένα χρόνο μετά. Φαίνεται πάντως ότι υπάρχουν κάποιες επιπτώσεις κυρίως στο κεντρικό νευρικό σύστημα, την καρδιά, τα νεφρά και τους πνεύμονες.
8. Μεταλλάξεις. «Ο κορωνοϊός κάνει μεταλλάξεις αλλά δεν γνωρίζουμε ποια είναι η επίδραση αυτών στη συμπεριφορά του. Αμερικανοί ερευνητές (Μπρονξ, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ) είχαν εντοπίσει μεταλλάξεις που όπως εκτίμησαν πιθανόν να αυξάνουν τη μεταδοτικότητα του ιού. Η εκτίμηση αυτή δεν επιβεβαιώθηκε ευρέως. Και στην Eλλάδα τις είδαμε αυτές τις μεταλλάξεις αλλά δεν σχετίστηκαν με μεγαλύτερη μεταδοτικότητα του ιού», εξηγεί ο κ. Σύψας.
Η δύσκολη εξίσωση για το άνοιγμα των σχολείων
Ενα σενάριο είναι να λειτουργήσουν τα σχολεία όπως τον Μάιο, δηλαδή με διαίρεση των τμημάτων σε υποτμήματα και εκ περιτροπής λειτουργία τους, διαλείμματα σε διαφορετικές ώρες και δυνατότητα εξ αποστάσεως διδασκαλίας (φωτ. από απολύμανση σε σχολική αίθουσα τον Μάρτιο). Φωτ. ΙΝΤΙΜΕ NEWS
Μία δύσκολη απόφαση για την ασφαλέστερη επιστροφή των μαθητών στα θρανία εν μέσω πανδημίας του κορωνοϊού καλούνται να λάβουν οι ειδικοί επιστήμονες. Στη χώρα μας η σχετική απόφαση αναμένεται περί τα τέλη Αυγούστου, και όπως σημειώνουν τα μέλη της Επιτροπής Λοιμωξιολόγων ο τρόπος αλλά και ο χρόνος που θα γίνει αυτό, θα εξαρτηθεί από την επιδημιολογική εικόνα της χώρας τη δεδομένη στιγμή. Οι ειδικοί επιστήμονες έχουν στο τραπέζι δύο διαφορετικά σενάρια για το άνοιγμα των σχολείων. Οπως ανέφερε στην «Κ» ο καθηγητής Παθολογικής Φυσιολογίας Λοιμώξεων του ΕΚΠΑ, Νίκος Σύψας, ένα σενάριο είναι να λειτουργήσουν τα σχολεία όπως τον περασμένο Μάιο, δηλαδή με διαίρεση των τμημάτων σε υποτμήματα και εκ περιτροπής λειτουργία τους, διαλείμματα σε διαφορετικές ώρες και δυνατότητα εξ αποστάσεως διδασκαλίας. Η διαφορά θα είναι ότι πλέον η παρακολούθηση του σχολείου θα είναι υποχρεωτική και δεν θα εξαιρούνται μαθητές με την απλή συμπλήρωση φόρμας όπως έγινε την άνοιξη. Το άλλο σενάριο αφορά το άνοιγμα των σχολείων με αυστηρή τήρηση των μέτρων και συγκεκριμένα την υποχρεωτική χρήση μάσκας από μαθητές και εκπαιδευτικούς.
Σε κάθε περίπτωση, οι αποφάσεις θα ληφθούν εάν το επιτρέψουν τα επιδημιολογικά δεδομένα. Σε περίπτωση ραγδαίας επιδείνωσης των δεικτών με μεγάλο ημερήσιο αριθμό κρουσμάτων, δεν αποκλείεται ακόμα και να καθυστερήσει η έναρξη της σχολικής χρονιάς για το τέλος Σεπτεμβρίου, αντί για 7 Σεπτεμβρίου που σχεδιάζεται τώρα.
Τα περυσινά δεδομένα
Η περυσινή σχολική χρονιά σημαδεύτηκε από την πανδημία του κορωνοϊού. Στην Ελλάδα τα σχολεία έκλεισαν στις 11 Μαρτίου, μετά πολλές συζητήσεις, κατά τη διάρκεια των οποίων επικράτησε η λογική ότι εάν το συγκεκριμένο μέτρο θα είχε κάποια ουσιαστική επίδραση στην πανδημία αυτή θα ήταν μόνο εάν το εφαρμοζόταν έγκαιρα. Με τις γνώσεις μας για τον νέο εχθρό να είναι ελάχιστες, εκτιμήθηκαν τα δεδομένα της γρίπης που κάθε χρόνο κάνει σοβαρές επιδημίες σε σχολεία. Τα σχολεία άνοιξαν ξανά υπό προϋποθέσεις τον Μάιο για τα γυμνάσια και λύκεια και τον Ιούνιο για τα νηπιαγωγεία και τα δημοτικά, επίσης μετά πολλές συζητήσεις και ανησυχίες.
Τα σχολεία έκλεισαν και στην πλειονότητα των χωρών της Ε.Ε. Στα τέλη Απριλίου το 80% των χωρών είχε κλειστά νηπιαγωγεία, το 90% κλειστά δημοτικά και το 100% τις υπόλοιπες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Τέσσερις χώρες δεν έκλεισαν τα νηπιαγωγεία και μόνο η Ισλανδία και η Σουηδία δεν έκλεισαν τα δημοτικά σχολεία. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) πριν από λίγες ημέρες εξέδωσε έκθεση με τα δεδομένα που έχουμε σήμερα σε σχέση με τη νόσηση στα παιδιά και τον ρόλο του σχολικού περιβάλλοντος στη μετάδοση του ιού, προκειμένου να βοηθήσει τις χώρες να λάβουν αποφάσεις για το άνοιγμα ή μη των σχολείων το φθινόπωρο. Σύμφωνα με την έκθεση, μόλις το 4% του συνόλου των περιστατικών που έχουν αναφερθεί στην Ε.Ε. και το Ηνωμένο Βασίλειο, αφορά σε παιδιά έως 18 ετών. Ενδέχεται αυτό να σχετίζεται με το ότι πολλά παιδιά δεν αναπτύσσουν συμπτώματα. Το δε ποσοστό θνησιμότητας μεταξύ των παιδιών που νοσούν υπολογίζεται στο 0,03 έναντι 5,8% στα άτομα άνω των 18 ετών και στο 36% στα άτομα άνω των 90 ετών. Σε οροεπιδημιολογικές μελέτες, βρέθηκε ότι το ποσοστό των παιδιών που είχαν αντισώματα έναντι του κορωνοϊού κυμαινόταν από 0,7% σε περιοχές της Γερμανίας (Σαξονία) έως 10,7% στο Παρίσι. Στην πλειονότητα των χωρών που είχαν σχετικά στοιχεία το ποσοστό των παιδιών με αντισώματα ήταν ελαφρά χαμηλότερο από το αντίστοιχο των ενηλίκων. Σύμφωνα δε με το ECDC, όταν τα παιδιά έχουν συμπτώματα μπορούν να διασπείρουν τον ιό στην ίδια ποσότητα με τους ενήλικες. Είναι άγνωστο πόσο μεταδοτικά είναι τα ασυμπτωματικά παιδιά.
Το ECDC εξέτασε και τον ρόλο των σχολείων στη μετάδοση της νόσου σε μελέτη στην οποία συμμετείχαν 15 χώρες της Ε.Ε. Εξι χώρες ανέφεραν ότι είχαν κάποιες συρροές κρουσμάτων στα σχολεία, εκ των οποίων μόνο μία ανέφερε συρροή με περισσότερα από δέκα κρούσματα. Από τις υπόλοιπες εννέα χώρες, τέσσερις δεν ανέφεραν καν κρούσματα σε σχολεία και οι πέντε ανέφεραν μεμονωμένα κρούσματα. Στον αντίποδα φυσικά υπάρχει το κακό παράδειγμα του Ισραήλ, το οποίο άνοιξε τα σχολεία στις 17 Μαΐου και δέκα ημέρες μετά καταγράφηκε μεγάλη συρροή κρουσμάτων σε λύκειο, με τον ιό να ανιχνεύεται σε συνολικά 260 άτομα (μαθητές, προσωπικό του σχολείου, συγγενείς και φίλοι αυτών).
Το ECDC καταλήγει, «αν και λίγες, συρροές κρουσμάτων έχουν καταγραφεί σε σχολεία. Ενδέχεται να είναι δύσκολο να εντοπιστούν λόγω της πιο ήπιας νόσησης ή της απουσίας συμπτωμάτων στα παιδιά. Εάν ληφθούν στοχευμένα μέτρα για την υγιεινή των χεριών, την αύξηση της φυσικής απόστασης, τη σωστή ρύθμιση συστημάτων εξαερισμού κ.ά. τα σχολεία δεν είναι πιο επικίνδυνα για τη διασπορά του ιού σε σχέση με χώρους με την ίδια πυκνότητα ατόμων».