Διαβάζει κανείς σήμερα Αγκάθα Κρίστι; Προφανώς ναι, και μάλιστα εκατομμύρια αναγνώστες, αν δει κανείς τις ανατυπώσεις σε όλες τις γλώσσες. Η «επέτειος» των 125 ετών από τη γέννησή της, στο Τορκί της Νότιας Αγγλίας, γέννησε ένα νέο κύμα αρθρογραφίας που επιχειρεί να προσφέρει νέες ερμηνείες της αντοχής του φαινομένου «Αγκάθα Κρίστι» σ’ έναν κόσμο που απέχει έτη φωτός από τον Ηρακλή Πουαρό και τη Μις Μαρπλ.
Αυτή ακριβώς, όμως, η απόσταση φαίνεται, τώρα, να είναι το πλεονέκτημα που ενθαρρύνει μια αναβίωση του ενδιαφέροντος για έναν κόσμο στέρεο, λογικό, ιεραρχημένο και καλαίσθητο. Για ό,τι ακριβώς είναι σε υποχώρηση σήμερα.
Επηρεασμένος από ένα άρθρο στον «Γκάρντιαν» που μιλούσε για τις επιστολές θαυμαστών που λάμβανε η Αγκάθα Κρίστι, ξέθαψα από τη βιβλιοθήκη μου το «Crooked House» σε μια παλιά αγγλική έκδοση.
Γραμμένο λίγο μετά τον πόλεμο, έχει ηρωίδα τη Σοφία Λεωνίδη, της οποίας ο παππούς ήταν Ελληνας της Σμύρνης, εγκατεστημένος στο Λονδίνο από το 1880. Προφανώς, η Αγκάθα Κρίστι, μέσω του αρχαιολόγου συζύγου της sir Max Mallowan, είχε έρθει σε επαφή με την κουλτούρα της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής και συχνά γεννούσε χαρακτήρες που δήλωναν τη δική της βρετανικού τύπου εξοικείωση με έναν πολυπολιτισμικό χάρτη.
Ομολογώ ότι δεν το διάβασα όλο, παρότι το βρήκα και πάλι καλογραμμένο και ευφυές. Σκέφτηκα ότι πολλοί σαν εμένα που μεγαλώσαμε (και) με αυτά τα βιβλία συντηρούμε πλέον αυτήν την τρυφερή ανάμνηση και νοσταλγούμε κυρίως το αίσθημα που μας είχαν γεννήσει αυτές οι σελίδες. Θα επιμείνω, όμως, γιατί όλη η χρυσή περίοδος του αστυνομικού μυθιστορήματος στην Αγγλία και στις ΗΠΑ θα επανεκτιμηθεί και μερικοί ξεχασμένοι συγγραφείς θα έρθουν και πάλι στο προσκήνιο.
Αλλά η Αγκάθα Κρίστι δεν είναι σαν άλλους συγγραφείς. Ηταν η προσωπικότητά της τέτοια, που είχε επιτύχει να δημιουργήσει δεσμούς πίστης σε ένα ετερόκλητο πλήθος αναγνωστών, με μια ιερότητα και προσήλωση που διατηρεί ακόμη στοιχεία μοναδικότητας. Οταν πέθανε τον Ιανουάριο του 1976, είχα λάβει ένα γράμμα τότε από έναν Αγγλο φίλο δι’ αλληλογραφίας, όπως ήταν η μόδα τότε (όλα τα παιδιά γράφαμε σε συνομηλίκους μας σε άλλες χώρες). Μου έγραφε τη συντριβή του, μιλούσε για ένα πένθος, και ήταν 15 ετών.
Ομολογώ ότι το πρώτο βιβλίο που διάβασα όταν αποφάσισα να κάνω το πέρασμα από τα παιδικά βιβλία στα βιβλία «για μεγάλους» ήταν ένα αστυνομικό της Αγκάθα Κρίστι, το «Εγκλημα στη Μεσοποταμία». Ενα Βίπερ της εποχής, από αυτά που περίμενα κάθε εβδομάδα με ανυπομονησία. Υπήρξε μια «πύλη» σ’ έναν κόσμο μυστηρίου και εξωτισμού πλαισιωμένου από μία πινακοθήκη χαρακτήρων. Αργότερα, βιβλία όπως το «Εγκλημα στο Νείλο» ή το «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές», που είδαμε και στον κινηματογράφο, ενέτειναν αυτήν την έλξη που με τον καιρό εξελίχθηκε σε καθημερινή εμπειρία.
Θα επιχειρήσω να ξαναδιαβάσω τον «Φόνο του Ρότζερ Ακρόιντ». Είχε πρωτοεκδοθεί το 1926 και ήταν επαναστατικό για τη φύση της αστυνομικής φιλολογίας. Δεν λέω το γιατί, διότι μπορεί κάποιος να θέλει να το διαβάσει και θα χαλάσω την απόλαυση. Αλλά το έχω στον νου μου, όχι μόνο γιατί πάντα με εντυπωσίαζε η δομή αυτής της ιστορίας μυστηρίου, αλλά και γιατί οι εκδόσεις «Αγρα» το είχαν ξεχωρίσει και πριν από πολλά χρόνια μάς το είχαν προσφέρει σε μια θαυμάσια έκδοση στη δική της σειρά αστυνομικής λογοτεχνίας. Το είχα θεωρήσει κίνηση ευγενούς αγάπης για το είδος.
Η Αγκάθα Κρίστι γράφει στρωτά αγγλικά χωρίς περίπλοκη σύνταξη. Γι’ αυτό πολλοί την έχουν διαβάσει στο πρωτότυπο. Στην Ελλάδα, πολλοί τη διαβάσαμε στα κιτρινόμαυρα βιβλία τσέπης «Λυχνάρι», που ακόμη κυκλοφορούν. Είναι μία μάχη με τον χρόνο που, όμως, μάλλον κερδίζεται.